Цитрин — мінерал, різновид прозорого α-кварцу жовтого кольору різних відтінків: лимонного, медового, шафранного, золотисто-коричневого. Лимонно-жовте забарвлення цитрину має радіаційну природу.
Цитрин | |
---|---|
Загальні відомості | |
Хімічна формула | SiO2 з домішками Fe3+, (Al Li)4+, (Al H)4+ |
Клас мінералу | прості оксиди |
Ідентифікація | |
Колір | від жовтого до золотистого-коричневого |
Форма кристалів | зазвичай короткопризматичні, переважають грані ромбоедра |
Сингонія | тригональна |
Спайність | відсутня |
Злам | раковистий |
Твердість | 7 |
Блиск | скляний |
Прозорість | прозорий |
Густина | 2,65 |
Оптичні властивості кристалів | |
Плеохроїзм | дуже слабкий — від жовтого до блідо-жовтого (у отриманих при прожарюванні — відсутній) |
Інші характеристики | |
Названо на честь | лимон[d] |
Цитрин у Вікісховищі |
Назва походить від лат. citrus — лимон, лимонно-жовтий. Забарвлення від жовтого до золотистого-коричневого (від світло-лимонного до бурштиново-медового). Прозорий.
Опис
Хімічна формула: SiO2. Форми виділення: стовпчасті кристали, двійники, друзи. Фізичні властивості аналогічні кварцу. Густина 2,6. Тв. 7,0. Родовища рідкісні. Знахідки: на о. Мадагаскар, шт. Рау-Гранді-ду-Сул (Бразилія), у Шотландії, Франції, РФ. Штучно можна одержати при випалюванні аметисту. Використовується як ювелірно-виробний камінь.
Забарвлення цитринів обумовлена присутністю домішок тривалентного заліза, що знаходиться в структурі кварцу в тетраедричній позиції, або ж пов'язана з дефектами, що виникають при заміні чотирьохвалентного кремнію на тривалентний алюміній з компенсацією валентності іонами літію і водню.
У природі цитрини зустрічаються рідше, ніж більшість інших різновидів кварцу. Їх родовища відомі в Бразилії (Баїя, Гояс, Мінас-Жерайс), на Мадагаскарі, в США (Пайке-Пік, шт. Колорадо), Іспанії (Кордова, Саламанка), Франції, Шотландії, Росії (Мурзинка, Урал).
Різновиди
Розрізняють:
- цитрин золотистий (золотисто-жовтий різновид цитрину),
- цитрин іспанський (цитрин з Іспанії; назва зайва),
- цитрин мадагаскарський (топаз, забарвлений у лимонно-жовтий колір).
Практичне значення
Красиво забарвлені прозорі різновиди використовуються в огранованому вигляді для ювелірних виробів, менш прозорі — для виготовлення дрібної пластики, намиста.
Цитрини із природним забарвленням рідкісні. Більшість цитринів, що надходить у продаж — це термічно оброблені аметисти або димчастий кварц. Бразильський аметист при 470 °C стає блідо-жовтим, а при 550—560 °C — темно-жовтим або рожево-коричневим. Окремі димчасті кварци набувають цитринового забарвлення вже при 550—560 °C. У всіх обпечених каменів забарвлення більш густе, і помітний червонуватий відтінок. Штучні цитрини на відміну від природних не мають плеохроїзму.
У торгівлі цитрини часто називають невірно топазами (як і димчастий кварц — раухтопаз), використовуючи також додаткові слова: Баїя-топаз, Мадейра-топаз, Пальміра-топаз, Ріо-Гранде-топаз.
Див. також
Примітки
- Солодова Ю. П., Андреенко Э. Д., Гранадчикова Б. Г. Определитель ювелирных и поделочных камней: Справочник / — М.: Надра, 1985, — 223 с.
- Мир камня. В 2-х т. Т. 2. Драгоценные и поделочные камни: Пер. с нем. / Послесл. С. Ф. Ахметова. — М.: Мир, 1986. — 263 с.
Література
- Мала гірнича енциклопедія : у 3 т. / за ред. В. С. Білецького. — Д. : Східний видавничий дім, 2013. — Т. 3 : С — Я. — 644 с.
- Лазаренко Є. К., Винар О. М. Цитрин // Мінералогічний словник. — К. : Наукова думка, 1975. — 774 с.
- Цитрин // Мінералого-петрографічний словник / Укл. : Білецький В. С., Суярко В. Г., Іщенко Л. В. — Х. : НТУ «ХПІ», 2018. — Т. 1. Мінералогічний словник. — 444 с. — .
Посилання
- Цитрин // Універсальний словник-енциклопедія. — 4-те вид. — К. : Тека, 2006.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Citrin mineral riznovid prozorogo a kvarcu zhovtogo koloru riznih vidtinkiv limonnogo medovogo shafrannogo zolotisto korichnevogo Limonno zhovte zabarvlennya citrinu maye radiacijnu prirodu CitrinZagalni vidomostiHimichna formulaSiO2 z domishkami Fe3 Al Li 4 Al H 4 Klas mineraluprosti oksidiIdentifikaciyaKolirvid zhovtogo do zolotistogo korichnevogoForma kristalivzazvichaj korotkoprizmatichni perevazhayut grani romboedraSingoniyatrigonalnaSpajnistvidsutnyaZlamrakovistijTverdist7BlisksklyanijProzoristprozorijGustina2 65Optichni vlastivosti kristalivPleohroyizmduzhe slabkij vid zhovtogo do blido zhovtogo u otrimanih pri prozharyuvanni vidsutnij Inshi harakteristikiNazvano na chestlimon d Citrin u Vikishovishi Nazva pohodit vid lat citrus limon limonno zhovtij Zabarvlennya vid zhovtogo do zolotistogo korichnevogo vid svitlo limonnogo do burshtinovo medovogo Prozorij OpisHimichna formula SiO2 Formi vidilennya stovpchasti kristali dvijniki druzi Fizichni vlastivosti analogichni kvarcu Gustina 2 6 Tv 7 0 Rodovisha ridkisni Znahidki na o Madagaskar sht Rau Grandi du Sul Braziliya u Shotlandiyi Franciyi RF Shtuchno mozhna oderzhati pri vipalyuvanni ametistu Vikoristovuyetsya yak yuvelirno virobnij kamin Zabarvlennya citriniv obumovlena prisutnistyu domishok trivalentnogo zaliza sho znahoditsya v strukturi kvarcu v tetraedrichnij poziciyi abo zh pov yazana z defektami sho vinikayut pri zamini chotirohvalentnogo kremniyu na trivalentnij alyuminij z kompensaciyeyu valentnosti ionami litiyu i vodnyu U prirodi citrini zustrichayutsya ridshe nizh bilshist inshih riznovidiv kvarcu Yih rodovisha vidomi v Braziliyi Bayiya Goyas Minas Zherajs na Madagaskari v SShA Pajke Pik sht Kolorado Ispaniyi Kordova Salamanka Franciyi Shotlandiyi Rosiyi Murzinka Ural RiznovidiRozriznyayut citrin zolotistij zolotisto zhovtij riznovid citrinu citrin ispanskij citrin z Ispaniyi nazva zajva citrin madagaskarskij topaz zabarvlenij u limonno zhovtij kolir Praktichne znachennyaKrasivo zabarvleni prozori riznovidi vikoristovuyutsya v ogranovanomu viglyadi dlya yuvelirnih virobiv mensh prozori dlya vigotovlennya dribnoyi plastiki namista Citrini iz prirodnim zabarvlennyam ridkisni Bilshist citriniv sho nadhodit u prodazh ce termichno obrobleni ametisti abo dimchastij kvarc Brazilskij ametist pri 470 C staye blido zhovtim a pri 550 560 C temno zhovtim abo rozhevo korichnevim Okremi dimchasti kvarci nabuvayut citrinovogo zabarvlennya vzhe pri 550 560 C U vsih obpechenih kameniv zabarvlennya bilsh guste i pomitnij chervonuvatij vidtinok Shtuchni citrini na vidminu vid prirodnih ne mayut pleohroyizmu U torgivli citrini chasto nazivayut nevirno topazami yak i dimchastij kvarc rauhtopaz vikoristovuyuchi takozh dodatkovi slova Bayiya topaz Madejra topaz Palmira topaz Rio Grande topaz Div takozhSpisok mineralivPrimitkiSolodova Yu P Andreenko E D Granadchikova B G Opredelitel yuvelirnyh i podelochnyh kamnej Spravochnik M Nadra 1985 223 s Mir kamnya V 2 h t T 2 Dragocennye i podelochnye kamni Per s nem Poslesl S F Ahmetova M Mir 1986 263 s LiteraturaMala girnicha enciklopediya u 3 t za red V S Bileckogo D Shidnij vidavnichij dim 2013 T 3 S Ya 644 s Lazarenko Ye K Vinar O M Citrin Mineralogichnij slovnik K Naukova dumka 1975 774 s Citrin Mineralogo petrografichnij slovnik Ukl Bileckij V S Suyarko V G Ishenko L V H NTU HPI 2018 T 1 Mineralogichnij slovnik 444 s ISBN 978 617 7565 14 6 PosilannyaCitrin Universalnij slovnik enciklopediya 4 te vid K Teka 2006