Оптичний бездротовий зв'язок (англ. Optical wireless communications, OWC) — форма [en], в якому видиме, інфрачервоне (IR) або ультрафіолетове (UV) світло використовується для передачі сигналу без використання дротових засобів зв'язку (наприклад, коаксіальний чи оптоволоконний кабель).
Системи бездротового оптичного зв'язку, що працюють у видимому спектрі світла (390–750 нм) зазвичай називають комунікацією видимим світлом (Visible Light Communication, VLC), наприклад, однією із форм є Li-Fi. VLC системи використовують переваги світлодіодів (LEDs), які можуть генерувати імпульси з дуже високою швидкістю без помітного впливу на вихідне світло і людське око. VLC мають широкі можливості застосування, що включать, поміж іншими, локальні безпровідні мережі, персональні безпровідні мережі та транспортні мережі. Окрім того, наземні бездротові системи зв'язку, відомі також як FSO [en] ) системи зв'язку, працюють на довжинах хвиль близького інфрачервоного спектра (750–1600 нм). Такі системи зазвичай послуговуються лазерним випромінюванням і забезпечують ефективний протокол - канал зв'язку із високою швидкістю передачі даних і потенційне розв'язання проблеми останньої милі. На додачу зростає інтерес до бездротового зв'язку побудованого на ультрафіолетовому світлі (UVC) як реакція на недавні успіхи у створенні твердотільних оптичних джерел/детекторів, що працюють в діапазоні нечутливому до сонячного випромінювання ("сонячно сліпого", англ. solar-blind) ультрафіолетового спектра (200–280 нм). В цьому так званому глибокому ультрафіолеті (DUV), сонячне випромінювання нехтувано мале на рівні земної поверхні, що дає змогу використовувати детектори фотовідліків із приймачами широкого спектра, які дають змогу збільшити отриману на детекторі енергію з малими додатковими фоновими шумами. Використання детекторів такого типу, зокрема, може бути корисним для зовнішніх систем зв'язку непрямої видимості для підтримки роботи UVC малих потужностей і коротких відстаней поширення (бездротові сенсори, бездротові мережі ad hoc).
Історія
Швидке поширення систем бездротового зв'язку є одним із найвизначніших феноменів в історії технологій. За останні сорок років бездротові технології надзвичайно швидко стали дуже важливою складовою прогресу суспільства і залишатимуться такими в осяжному майбутньому. Широкомасштабне використання радіочастотних технологій (RF) стало ключовою передумовою поширення бездротових приладів та систем зв'язку. Проте, електромагнітний спектр розгорнених бездротових систем зв'язку має обмеження по місткості каналу, а також дорогий через наявність ексклюзивного ліцензування відповідних частот. Зі збільшенням потреби передачі великих обсягів даних через бездротові системи зв'язку, які RF спектр не в змозі забезпечити, почали розглядатися інші можливості бездротового зв'язку. Зокрема, використання верхньої частини спектру електромагнітного випромінювання, а не лише радіочастотного.
Оптичний бездротовий зв'язок (OWC) являє собою передачу даних в середовищі за допомогою оптичних носіїв, себто видимого, інфрачервоного (IR) та ультрафіолетового (UV) випромінювання без використання дротів. Передача сигналів з використанням вогню, диму, корабельних прапорців і оптичного телеграфу можливо вважати історичними формами оптичного бездротового зв'язку. Сонячне світло з давніх-давен також використовувалося для зв'язку на довгих відстанях. Найбільш раннє використання сонячного світла приписується давнім грекам і римлянам, які використовували їхні поліровані щити, щоб надсилати сигнал, відбиваючи сонячне світло під час битви. У 1810 році Карл Фрідріх Гаус винайшов геліограф, який складався із пари дзеркал, які спрямовували контрольований пучок сонячного світла до віддаленого місця. Хоча першопочатково геліограф був створений для геодезичних робіт, він широко використовувався для військових цілей протягом кінця XIX та початку XX століть. У 1880 році Александр Грем Белл винайшов фотофон, відомий як перша у світі бездротова телефонна система.
Військовий інтерес зберігався і до фотофона. Наприклад, у 1935 році, німецька армія розробила фотофон, в якому лампа із вольфрамовою ниткою з інфрачервоним фільтром використовувалася як джерело світла. Також, американські і німецькі військові лабораторії продовжували розробку дугової лампи для оптичного зв'язку до 50-х років. Нині OWC використовують лазери або світлодіоди як передавачі. У 1962 році MIT Lincoln Labs побудував експериментальне OWC з'єднання, що використовувало світлодіод на базі GaAs і було здатне забезпечити передачу телевізійного сигналу на відстань близько 50 км.Після винайдення лазерів, оптичний бездротовий зв'язок розглядався як основна область застосування лазерів. Було проведено багато випробувань, що використовували різні типи лазерів, а також схем модуляції. Проте, загальні результати розчарували у зв'язку із великою розбіжністю лазерних пучків та неможливістю впоратися із негативними атмосферними ефектами (лазерні сцинтиляції, відхилення пучка та інші). З розвитком волоконної оптики у 70-х роках, оптоволоконні системи стали очевидним вибором для оптичної передачі даних на великі відстані і витіснили з горизонту оптичні системи бездротового зв'язку.
Нинішній статус
Протягом десятиліть основний інтерес до оптичного бездротового зв'язку лежав у сфері військових розробок і застосувань до космічної галузі, що включає міжсупутниковий зв'язок і зв'язок у відкритому космосі. До цього часу проникнення OWC на масовий ринок був значною мірою обмежений, за виключенням IrDA, яка мала великий успіх у сфері оптичного бездротового зв'язку в короткому діапазоні. Розробка новітніх і ефективних бездротових технологій для широкого діапазону передачі даних є неодмінною передумовою для побудови майбутніх гетерогенних мереж зв'язку. Такі мережі дозволять підтримувати широкий спектр різного роду сервісів з різноманітними шаблонами передачі даних і задовольнити щораз більший запит на великі обсяги передачі даних. Варіації OWC потенційно можуть бути використані для різних діапазонів відстаней, від оптичних інтерконекторів в інтегральних схемах, міжбудинкових бездротових сполучень до міжсупутникового зв'язку.
Застосунки
Базуючись на діапазоні відстаней передачі, оптичний бездротовий зв'язок може розглядатися у п'яти категоріях:
- Оптичний бездротовий зв'язок в ультракороткому діапазоні: міжчіповий зв'язок у щільно упакованих мультичіпових модулях;
- Оптичний бездротовий зв'язок в короткому діапазоні: застосунки бездротової натільної мережі (WBAN) і бездротової персональної мережі (WPAN) під стандартом IEEE 802.15.7, підводний зв'язок;
- Оптичний бездротовий зв'язок в середньому діапазоні: домашній IR та комунікація видимим світлом для (VLC) для бездротових локальних мереж (WLANs), міжтранспортного і транспорт-інфраструктура зв'язку;
- Оптичний бездротовий зв'язок в довгому діапазоні, міжбудинкове підключення, Free-Space Optical Communications (FSO);
- Оптичний бездротовий зв'язок в ультрадовгому діапазоні: міжсупутниковий зв'язок, системи зв'язку супутник-Земля.
Актуальні тренди
- Застосування OWC на ультравеликі відстані; NASA’s Lunar Laser Communication Demonstration (LLCD) передав дані із місячної орбіти на Землю з швидкістю 622 Мбіт/с (Mbps), листопад 2013.
- В січні 2015 року, IEEE 802.15 сформував групу, яка напише ревізію до IEEE 802.15.7-2011, яка працюватиме з інфрачервоними довжинами хвиль і близьким ультрафіолетом, на додачу до видимого світла, а також додасть такі опції як Optical Camera Communications і Li-Fi
- Застосування OWC на великих відстанях із швидкістю передачі даних 1 Gbit/s. Було продемонстровано канал зв'язку довжиною 60 км між землею і літаком на швидкості 800 км/год, "Extreme Test for the ViaLight Laser Communication Terminal MLT-20 – Optical Downlink from a Jet Aircraft at 800 km/h", DLR і EADS, грудень 2013.
- Продемонстровано бездротовий зв'язок нового покоління/комунікацію видимим світлом зі швидкістю 10 Мбіт/с з використанням полімерного світлодіода або OLED
- Дослідження щодо OWC проводяться в рамках Європейської дослідницької програми COST (European Cooperation in Science and Technology) на проєкті OPTICWISE, що фінансується Європейським науковим фондом і покликаний координувати національні дослідження на рівні Європи. Основною ціллю проєкту є створити Європейську наукову платформу для міждисциплінарних досліджень, що пов'язані з оптичним бездротовим зв'язком. Стартував у листопаді 2011. Представлено понад 20 країн.
- Впровадження споживчих і промислових OWC технологій представляє , засновано у 2011 році неприбутковою організацією, що займається представленням (поширенням) оптичного бездротового зв'язку. Займається впровадженням Li-Fi продуктів.
- Прикладом роботи над OWC в Азії є VLCC(консорціум щодо комунікації видимим світлом) в Японії, засновано у 2007 році для реалізації через ринкові дослідження, просування, і стандартизації надійної, всеосяжної телекомунікаційної системи, що використовує видиме світло.
- Декілька ініціатив щодо OWC є у США, включаючи "Smart Lighting Engineering Research Center", засновано у 2008 році Національним науковим фондом в партнерстві із Rensselaer Polytechnic Institute (головна інституція), Бостонським Університетом і Університетом Нью-Мексико. В співробітництві з Говардським університетом, Morgan State University, і Rose-Hulman Institute of Technology.
Посилання
- M. Uysal and H. Nouri, “Optical Wireless Communications – An Emerging Technology”, 16th International Conference on Transparent Optical Networks (ICTON), Graz, Austria, July 2014
- A. Khalighi and M. Uysal, “Survey on Free Space Optical Communication: A Communication Theory Perspective”, IEEE Communications Surveys and Tutorials.
- A. A. Huurdeman, The Worldwide History of Telecommunications, Wiley Interscience, 2003
- G. J. Holzmann and B. Pehrson, The Early History of Data Networks (Perspectives), Wiley, 1994
- M. Groth, "Photophones revisited"
- E. Goodwin, "A review of operational laser communication systems," Proceedings of the IEEE, vol. 58, no. 10, pp. 1746–1752, Oct. 1970
- D. L. Begley, "Free-space laser communications: a historical perspective," Annual Meeting of the IEEE, Lasers and Electro-Optics Society (LEOS), vol. 2, pp. 391–392, Nov. 2002, Glasgow, Scotland
- H. Hemmati, Deep Space Optical Communications, Wiley-Interscience, 2006
- Infrared Data Association (IrDA)
- Christoforos Kachris and Ioannis Tomkos, "A survey on optical interconnects for data centers", IEEE Communications Surveys & Tutorials, vol. 14, no. 4, pp. 1021–1036, Oct. 2012. DOI:10.1109/SURV.2011.122111.00069
- F. Hanson and S. Radic, "High bandwidth underwater optical communication", Applied Optics, ISSN 0003-6935 vol. 47, no. 2, pp. 277–283, Jan. 2008
- Земля отримала 15-секундне відеоповідомлення з відстані 31 мільйон кілометрів. // Автор: Андрій Неволін. 19.12.2023
- http://www.ieee802.org/15/pub/IEEE%20802_15%20WPAN%2015_7%20Revision1%20Task%20Group.htm
- Paul Anthony Haigh, Francesco Bausi, Zabih Ghassemlooy, Ioannis Papakonstantinou, Hoa Le Minh, Charlotte Fléchon, and Franco Cacialli
- . Архів оригіналу за 20 січня 2016. Процитовано 29 березня 2016.
Джерела
- Проектування ефективних систем безпровідного зв'язку / М. М. Климаш, В. О. Пелішок. – Л. : [б. в.], 2010. – 232 с. : іл. – Бібліогр.: с. 217-232 (179 назв).
- Daukantas, Patricia (March 2014). Optical Wireless Communications: The New Hot Spot (pdf). Optics and Photonics News. с. 34—41.
- Arnon, Shlomi та ін., ред. (2012). Advanced Optical Wireless Communication Systems (вид. 1st). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9780511979187. ISBN .
{{}}
: Проігноровано|work=
() - Ghassemlooy, Z.; Popoola, W.; Rajbhandari, S. (2012). Optical Wireless Communications: System and Channel Modelling with MATLAB (1st ed.). Boca Raton, FL: CRC Press, Inc. ISBN 9781439851883.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Optichnij bezdrotovij zv yazok angl Optical wireless communications OWC forma en v yakomu vidime infrachervone IR abo ultrafioletove UV svitlo vikoristovuyetsya dlya peredachi signalu bez vikoristannya drotovih zasobiv zv yazku napriklad koaksialnij chi optovolokonnij kabel Sistemi bezdrotovogo optichnogo zv yazku sho pracyuyut u vidimomu spektri svitla 390 750 nm zazvichaj nazivayut komunikaciyeyu vidimim svitlom Visible Light Communication VLC napriklad odniyeyu iz form ye Li Fi VLC sistemi vikoristovuyut perevagi svitlodiodiv LEDs yaki mozhut generuvati impulsi z duzhe visokoyu shvidkistyu bez pomitnogo vplivu na vihidne svitlo i lyudske oko VLC mayut shiroki mozhlivosti zastosuvannya sho vklyuchat pomizh inshimi lokalni bezprovidni merezhi personalni bezprovidni merezhi ta transportni merezhi Okrim togo nazemni bezdrotovi sistemi zv yazku vidomi takozh yak FSO en sistemi zv yazku pracyuyut na dovzhinah hvil blizkogo infrachervonogo spektra 750 1600 nm Taki sistemi zazvichaj poslugovuyutsya lazernim viprominyuvannyam i zabezpechuyut efektivnij protokol kanal zv yazku iz visokoyu shvidkistyu peredachi danih i potencijne rozv yazannya problemiostannoyi mili Na dodachu zrostaye interes do bezdrotovogo zv yazku pobudovanogo na ultrafioletovomu svitli UVC yak reakciya na nedavni uspihi u stvorenni tverdotilnih optichnih dzherel detektoriv sho pracyuyut v diapazoni nechutlivomu do sonyachnogo viprominyuvannya sonyachno slipogo angl solar blind ultrafioletovogo spektra 200 280 nm V comu tak zvanomu glibokomu ultrafioleti DUV sonyachne viprominyuvannya nehtuvano male na rivni zemnoyi poverhni sho daye zmogu vikoristovuvati detektori fotovidlikiv iz prijmachami shirokogo spektra yaki dayut zmogu zbilshiti otrimanu na detektori energiyu z malimi dodatkovimi fonovimi shumami Vikoristannya detektoriv takogo tipu zokrema mozhe buti korisnim dlya zovnishnih sistem zv yazku nepryamoyi vidimosti dlya pidtrimki roboti UVC malih potuzhnostej i korotkih vidstanej poshirennya bezdrotovi sensori bezdrotovi merezhi ad hoc IstoriyaShvidke poshirennya sistem bezdrotovogo zv yazku ye odnim iz najviznachnishih fenomeniv v istoriyi tehnologij Za ostanni sorok rokiv bezdrotovi tehnologiyi nadzvichajno shvidko stali duzhe vazhlivoyu skladovoyu progresu suspilstva i zalishatimutsya takimi v osyazhnomu majbutnomu Shirokomasshtabne vikoristannya radiochastotnih tehnologij RF stalo klyuchovoyu peredumovoyu poshirennya bezdrotovih priladiv ta sistem zv yazku Prote elektromagnitnij spektr rozgornenih bezdrotovih sistem zv yazku maye obmezhennya po mistkosti kanalu a takozh dorogij cherez nayavnist eksklyuzivnogo licenzuvannya vidpovidnih chastot Zi zbilshennyam potrebi peredachi velikih obsyagiv danih cherez bezdrotovi sistemi zv yazku yaki RF spektr ne v zmozi zabezpechiti pochali rozglyadatisya inshi mozhlivosti bezdrotovogo zv yazku Zokrema vikoristannya verhnoyi chastini spektru elektromagnitnogo viprominyuvannya a ne lishe radiochastotnogo Optichnij bezdrotovij zv yazok OWC yavlyaye soboyu peredachu danih v seredovishi za dopomogoyu optichnih nosiyiv sebto vidimogo infrachervonogo IR ta ultrafioletovogo UV viprominyuvannya bez vikoristannya drotiv Peredacha signaliv z vikoristannyam vognyu dimu korabelnih praporciv i optichnogo telegrafu mozhlivo vvazhati istorichnimi formami optichnogo bezdrotovogo zv yazku Sonyachne svitlo z davnih daven takozh vikoristovuvalosya dlya zv yazku na dovgih vidstanyah Najbilsh rannye vikoristannya sonyachnogo svitla pripisuyetsya davnim grekam i rimlyanam yaki vikoristovuvali yihni polirovani shiti shob nadsilati signal vidbivayuchi sonyachne svitlo pid chas bitvi U 1810 roci Karl Fridrih Gaus vinajshov geliograf yakij skladavsya iz pari dzerkal yaki spryamovuvali kontrolovanij puchok sonyachnogo svitla do viddalenogo miscya Hocha pershopochatkovo geliograf buv stvorenij dlya geodezichnih robit vin shiroko vikoristovuvavsya dlya vijskovih cilej protyagom kincya XIX ta pochatku XX stolit U 1880 roci Aleksandr Grem Bell vinajshov fotofon vidomij yak persha u sviti bezdrotova telefonna sistema Vijskovij interes zberigavsya i do fotofona Napriklad u 1935 roci nimecka armiya rozrobila fotofon v yakomu lampa iz volframovoyu nitkoyu z infrachervonim filtrom vikoristovuvalasya yak dzherelo svitla Takozh amerikanski i nimecki vijskovi laboratoriyi prodovzhuvali rozrobku dugovoyi lampi dlya optichnogo zv yazku do 50 h rokiv Nini OWC vikoristovuyut lazeri abo svitlodiodi yak peredavachi U 1962 roci MIT Lincoln Labs pobuduvav eksperimentalne OWC z yednannya sho vikoristovuvalo svitlodiod na bazi GaAs i bulo zdatne zabezpechiti peredachu televizijnogo signalu na vidstan blizko 50 km Pislya vinajdennya lazeriv optichnij bezdrotovij zv yazok rozglyadavsya yak osnovna oblast zastosuvannya lazeriv Bulo provedeno bagato viprobuvan sho vikoristovuvali rizni tipi lazeriv a takozh shem modulyaciyi Prote zagalni rezultati rozcharuvali u zv yazku iz velikoyu rozbizhnistyu lazernih puchkiv ta nemozhlivistyu vporatisya iz negativnimi atmosfernimi efektami lazerni scintilyaciyi vidhilennya puchka ta inshi Z rozvitkom volokonnoyi optiki u 70 h rokah optovolokonni sistemi stali ochevidnim viborom dlya optichnoyi peredachi danih na veliki vidstani i vitisnili z gorizontu optichni sistemi bezdrotovogo zv yazku Ninishnij statusProtyagom desyatilit osnovnij interes do optichnogo bezdrotovogo zv yazku lezhav u sferi vijskovih rozrobok i zastosuvan do kosmichnoyi galuzi sho vklyuchaye mizhsuputnikovij zv yazok i zv yazok u vidkritomu kosmosi Do cogo chasu proniknennya OWC na masovij rinok buv znachnoyu miroyu obmezhenij za viklyuchennyam IrDA yaka mala velikij uspih u sferi optichnogo bezdrotovogo zv yazku v korotkomu diapazoni Rozrobka novitnih i efektivnih bezdrotovih tehnologij dlya shirokogo diapazonu peredachi danih ye neodminnoyu peredumovoyu dlya pobudovi majbutnih geterogennih merezh zv yazku Taki merezhi dozvolyat pidtrimuvati shirokij spektr riznogo rodu servisiv z riznomanitnimi shablonami peredachi danih i zadovolniti shoraz bilshij zapit na veliki obsyagi peredachi danih Variaciyi OWC potencijno mozhut buti vikoristani dlya riznih diapazoniv vidstanej vid optichnih interkonektoriv v integralnih shemah mizhbudinkovih bezdrotovih spoluchen do mizhsuputnikovogo zv yazku ZastosunkiBazuyuchis na diapazoni vidstanej peredachi optichnij bezdrotovij zv yazok mozhe rozglyadatisya u p yati kategoriyah Optichnij bezdrotovij zv yazok v ultrakorotkomu diapazoni mizhchipovij zv yazok u shilno upakovanih multichipovih modulyah Optichnij bezdrotovij zv yazok v korotkomu diapazoni zastosunki bezdrotovoyi natilnoyi merezhi WBAN i bezdrotovoyi personalnoyi merezhi WPAN pid standartom IEEE 802 15 7 pidvodnij zv yazok Optichnij bezdrotovij zv yazok v serednomu diapazoni domashnij IR ta komunikaciya vidimim svitlom dlya VLC dlya bezdrotovih lokalnih merezh WLANs mizhtransportnogo i transport infrastruktura zv yazku Optichnij bezdrotovij zv yazok v dovgomu diapazoni mizhbudinkove pidklyuchennya Free Space Optical Communications FSO Optichnij bezdrotovij zv yazok v ultradovgomu diapazoni mizhsuputnikovij zv yazok sistemi zv yazku suputnik Zemlya Aktualni trendiZastosuvannya OWC na ultraveliki vidstani NASA s Lunar Laser Communication Demonstration LLCD peredav dani iz misyachnoyi orbiti na Zemlyu z shvidkistyu 622 Mbit s Mbps listopad 2013 V sichni 2015 roku IEEE 802 15 sformuvav grupu yaka napishe reviziyu do IEEE 802 15 7 2011 yaka pracyuvatime z infrachervonimi dovzhinami hvil i blizkim ultrafioletom na dodachu do vidimogo svitla a takozh dodast taki opciyi yak Optical Camera Communications i Li Fi Zastosuvannya OWC na velikih vidstanyah iz shvidkistyu peredachi danih 1 Gbit s Bulo prodemonstrovano kanal zv yazku dovzhinoyu 60 km mizh zemleyu i litakom na shvidkosti 800 km god Extreme Test for the ViaLight Laser Communication Terminal MLT 20 Optical Downlink from a Jet Aircraft at 800 km h DLR i EADS gruden 2013 Prodemonstrovano bezdrotovij zv yazok novogo pokolinnya komunikaciyu vidimim svitlom zi shvidkistyu 10 Mbit s z vikoristannyam polimernogo svitlodioda abo OLED Doslidzhennya shodo OWC provodyatsya v ramkah Yevropejskoyi doslidnickoyi programi COST European Cooperation in Science and Technology na proyekti OPTICWISE sho finansuyetsya Yevropejskim naukovim fondom i poklikanij koordinuvati nacionalni doslidzhennya na rivni Yevropi Osnovnoyu cillyu proyektu ye stvoriti Yevropejsku naukovu platformu dlya mizhdisciplinarnih doslidzhen sho pov yazani z optichnim bezdrotovim zv yazkom Startuvav u listopadi 2011 Predstavleno ponad 20 krayin Vprovadzhennya spozhivchih i promislovih OWC tehnologij predstavlyaye zasnovano u 2011 roci nepributkovoyu organizaciyeyu sho zajmayetsya predstavlennyam poshirennyam optichnogo bezdrotovogo zv yazku Zajmayetsya vprovadzhennyam Li Fi produktiv Prikladom roboti nad OWC v Aziyi ye VLCC konsorcium shodo komunikaciyi vidimim svitlom v Yaponiyi zasnovano u 2007 roci dlya realizaciyi cherez rinkovi doslidzhennya prosuvannya i standartizaciyi nadijnoyi vseosyazhnoyi telekomunikacijnoyi sistemi sho vikoristovuye vidime svitlo Dekilka iniciativ shodo OWC ye u SShA vklyuchayuchi Smart Lighting Engineering Research Center zasnovano u 2008 roci Nacionalnim naukovim fondom v partnerstvi iz Rensselaer Polytechnic Institute golovna instituciya Bostonskim Universitetom i Universitetom Nyu Meksiko V spivrobitnictvi z Govardskim universitetom Morgan State University i Rose Hulman Institute of Technology PosilannyaM Uysal and H Nouri Optical Wireless Communications An Emerging Technology 16th International Conference on Transparent Optical Networks ICTON Graz Austria July 2014 A Khalighi and M Uysal Survey on Free Space Optical Communication A Communication Theory Perspective IEEE Communications Surveys and Tutorials A A Huurdeman The Worldwide History of Telecommunications Wiley Interscience 2003 G J Holzmann and B Pehrson The Early History of Data Networks Perspectives Wiley 1994 M Groth Photophones revisited E Goodwin A review of operational laser communication systems Proceedings of the IEEE vol 58 no 10 pp 1746 1752 Oct 1970 D L Begley Free space laser communications a historical perspective Annual Meeting of the IEEE Lasers and Electro Optics Society LEOS vol 2 pp 391 392 Nov 2002 Glasgow Scotland H Hemmati Deep Space Optical Communications Wiley Interscience 2006 Infrared Data Association IrDA Christoforos Kachris and Ioannis Tomkos A survey on optical interconnects for data centers IEEE Communications Surveys amp Tutorials vol 14 no 4 pp 1021 1036 Oct 2012 DOI 10 1109 SURV 2011 122111 00069 F Hanson and S Radic High bandwidth underwater optical communication Applied Optics ISSN 0003 6935 vol 47 no 2 pp 277 283 Jan 2008 Zemlya otrimala 15 sekundne videopovidomlennya z vidstani 31 miljon kilometriv Avtor Andrij Nevolin 19 12 2023 http www ieee802 org 15 pub IEEE 20802 15 20WPAN 2015 7 20Revision1 20Task 20Group htm Paul Anthony Haigh Francesco Bausi Zabih Ghassemlooy Ioannis Papakonstantinou Hoa Le Minh Charlotte Flechon and Franco Cacialli Arhiv originalu za 20 sichnya 2016 Procitovano 29 bereznya 2016 DzherelaProektuvannya efektivnih sistem bezprovidnogo zv yazku M M Klimash V O Pelishok L b v 2010 232 s il Bibliogr s 217 232 179 nazv Daukantas Patricia March 2014 Optical Wireless Communications The New Hot Spot pdf Optics and Photonics News s 34 41 Arnon Shlomi ta in red 2012 Advanced Optical Wireless Communication Systems vid 1st Cambridge Cambridge University Press doi 10 1017 CBO9780511979187 ISBN 9780511979187 a href wiki D0 A8 D0 B0 D0 B1 D0 BB D0 BE D0 BD Cite book title Shablon Cite book cite book a Proignorovano work dovidka Ghassemlooy Z Popoola W Rajbhandari S 2012 Optical Wireless Communications System and Channel Modelling with MATLAB 1st ed Boca Raton FL CRC Press Inc ISBN 9781439851883