Меркулов Всеволод Миколайович (25 жовтня (6 листопада) 1895 або 1895, d, Російська імперія — 23 грудня 1953, Москва) — радянський державний і політичний діяч, генерал армії (09.07.1945, переатестація з комісара ГБ 1-го рангу (04.02.1943)). Керівник ГУГБ НКВС СРСР (1938—1941), нарком (міністр) державної безпеки СРСР (1941, 1943—1946), міністр державного контролю СРСР (1950—1953). Входив до найближчого оточення Л. П. Берія, працював разом з ним з початку 1920-х років, користувався його особистою довірою. Член ЦК ВКП(б) у 1939—1946 роках. Кандидат у члени ЦК ВКП(б) у 1946—1953 роках. Депутат Верховної Ради СРСР 1—2-го скликань.
Меркулов Всеволод Миколайович | |
---|---|
1-й Нарком державної безпеки СРСР | |
3 лютого 1941 — 15 березня 1946 | |
Попередник | посада започаткована |
Наступник | посада скасована, став міністром ДБ |
1-й Міністр державної безпеки СРСР | |
19 березня 1946 — 7 травня 1946 | |
Попередник | посада започаткована, до цього нарком ДБ |
Наступник | Абакумов Віктор Семенович |
Міністр державного контролю СРСР | |
27 жовтня 1950 — 22 травня 1953 | |
Попередник | Мехліс Лев Захарович |
Наступник | Павельєв Олександр Семенович |
Народився | 25 жовтня (6 листопада) 1895 або 1895[1] d, Російська імперія |
Помер | 23 грудня 1953[1] Москва, СРСР |
Похований | Нове Донське кладовище |
Відомий як | політик, письменник, драматург, мучитель |
Країна | СРСР Російська імперія |
Alma mater | Санкт-Петербурзький державний університет |
Політична партія | ВКП(б) |
У шлюбі з | Лідія Дмитрівна Яхонтова |
Діти | Рем Всеволодович Меркулов |
Нагороди | |
Медіафайли у Вікісховищі | |
Біографія
Народився в родині спадкового дворянина, капітана царської армії Миколи Олександровича Меркулова (1848—1908), який служив начальником Джаромухахської дільниці Закатальського округа. Мати Кетован Миколаївна, уроджена Цінамдзгврішвілі, дворянка, з грузинського князівського роду.
У 1913 році закінчив із золотою медаллю 3-у чоловічу гімназію в Тифлісі. З вересня 1913 по жовтень 1916 року навчався на фізико-математичному факультеті Петербурзького університету (не закінчив). Одночасно працював репетитором, давав приватні уроки.
У жовтні 1916 року вступив до російської імператорської армії, по листопад 1916 року служив рядовим студентського батальйону в Петрограді. З листопада 1916 по березень 1917 року — юнкер Оренбурзької школи прапорщиків. З квітня по серпень 1917 року служив прапорщиком запасного полку в місті Новочеркаську. Прапорщик маршової роти в місті Ровно з вересня по жовтень 1917 року. З жовтня 1917 по січень 1918 року служив прапорщиком 331-го піхотного Орського полку 8-ї піхотної дивізії 16-го армійського корпусу 4-ї армії Південно-Західного фронту. Полк знаходився на Луцькому напрямку, в районі річки Стохід. Меркулов у бойових діях участі не брав.
У січні 1918 року через хворобу переїхав до Тифлісу. З березня по серпень 1918 року був безробітним, проживав у сестри, видавав рукописний журнал, друкуючи на шапірографі копії та продаючи їх по 3 рублі. З серпня 1918 по вересень 1921 року — діловод і вчитель в школі для сліпих у Тифлісі, де його мати працювала директором. У 1919 році вступив до товариства «Сокіл», де займався гімнастикою, брав участь у вечорах, самодіяльних спектаклях.
В органах ЧК—ОДПУ
- З вересня 1921 по травень 1923 року — помічник уповноваженого, уповноважений, старший уповноважений економічного відділу НК при РНК (рос. - ЧК при СНК) РСР Грузія.
- З 1923 по 23 січня 1925 року — начальник I-го відділення економічного відділу Повноважного представництва ОДПУ по ЗРФСР — НК при РНК ЗРФСР.
- У 1925 році — начальник інформаційно-агентурного відділу Повноважного представництва ОДПУ по ЗРФСР — НК при РНК ЗРФСР.
- Член ВКП(б) з вересня 1925 року.
- У 1925 — 20 липня 1926 року — начальник економічного відділу Грузинської НК при РНК РСР Грузія.
- 20 липня 1926 — 1927 року — начальник економічного відділу ДПУ при РНК РСР Грузія.
- У 1927 — лютому 1929 року — начальник відділу інформації, агітації та політичного контролю ДПУ при РНК РСР Грузія.
- У лютому 1929 — травні 1931 року — начальник секретно-оперативної частини та заступник голови ДПУ Аджарської АРСР. З 4 травня по липень 1930 року тимчасово виконував обов'язки начальника Аджарського обласного відділу ДПУ.
- З травня 1931 по 29 січня 1932 року — начальник секретно-політичного відділу Повноважного представництва ОДПУ по ЗРФСР і ДПУ при РНК ЗРФСР
На партійній роботі
- З 12 листопада 1931 по лютий 1934 року — помічник секретаря Закавказького крайового комітету ВКП(б) і 1-го секретаря ЦК КП(б) Грузії.
- У березні 1934 року — листопаді 1936 року — завідувач відділу радянської торгівлі Закавказького крайового комітету ВКП(б).
- До листопада 1936 року — завідувач Особливого сектору Закавказького крайового комітету ВКП(б).
- З 11 листопада 1936 року по 9 вересня 1937 року — завідувач Особливого сектору ЦК КП(б) Грузії.
- З 22 липня 1937 року по жовтень 1938 року — завідувач промислово-транспортного відділу ЦК КП(б) Грузії.
- З 23 листопада 1937 року — член Бюро ЦК КП (б) Грузії.
В НКВД і НКГБ
- У вересні 1938 року повертається на роботу в органи держбезпеки. 11 вересня 1938 Меркулову присвоєно спеціальне звання Комісар державної безпеки 3-го рангу (в той же день Берії присвоєно спеціальне звання Комісар державної безпеки 1-го рангу).
- З 29 вересня по 17 грудня 1938 року — заступник начальника ГУДБ НКВС СРСР.
- З 26 жовтня по 17 грудня 1938 року — начальник III-го відділу ГУДБ НКВС СРСР.
- З 17 грудня 1938 по 3 лютого 1941 року — перший заступник народного комісара внутрішніх справ СРСР — начальник Головного управління державної безпеки (ГУДБ) НКВС СРСР.
- З 21 березня 1939 по 23 серпня 1946 року — член ЦК ВКП (б).
- У жовтні 1940 року Берія і Меркулов зустрічалися з польськими військовослужбовцями на підмосковній дачі з метою створення армії Берлінга.
- У листопаді 1940 року Меркулов у складі делегації, очолюваної Молотовим відправився в Берлін на переговори з керівниками Німецької імперії. Він був присутній на сніданку, влаштованому Гітлером у Імперської канцелярії 13 листопада 1940 в честь радянської делегації. А ввечері того ж дня Молотов дав у відповідь вечерю в радянському посольстві в Берліні, на який крім Ріббентропа прибув і рейхсфюрер СС Гіммлер.
- У період з 3 лютого 1941 року по 20 липня 1941 і з 14 квітня 1943 по 7 травня 1946 року — народний комісар (з березня 1946 року — міністр) державної безпеки СРСР.
- З 31 липня 1941 по 16 квітня 1943 року — перший заступник народного комісара внутрішніх справ СРСР.
- З 17 листопада 1942 по 14 квітня 1943 року — начальник 1-го відділу НКВД СРСР.
- 4 лютого 1943 присвоєно спеціальне звання комісар державної безпеки 1-го рангу (спеціальні звання співробітників органів державної безпеки були скасовані Указом Президії Верховної Ради СРСР від 6 липня 1945 року).
- У 1943—1944 роках — Очолював «Комісію з попереднім розслідуванням так званої Катинської справи».
- 9 липня 1945 присвоєно військове звання генерал армії. (Постанова СНК СРСР № 1664).
- 7 травня 1946 року знятий з посади Міністра державної безпеки СРСР. Його місце зайняв Абакумов.
- З 23 серпня 1946 по 18 листопада 1953 року — кандидат в члени ЦК ВКП(б) — КПРС.
У Головному управлінні радянського майна за кордоном
- З лютого по 25 квітня 1947 року — заступник начальника Головного управління радянського майна за кордоном при Міністерстві зовнішньої торгівлі СРСР.
- З 25 квітня 1947 по 27 жовтня 1950 року — начальник Головного управління радянського майна за кордоном при Раді міністрів СРСР по Австрії.
У Міністерстві державного контролю
- З 27 жовтня 1950 до 16 грудня 1953 року — міністр державного контролю СРСР.
У Меркулова почалися проблеми зі здоров'ям. У 1952 році у нього стався перший інфаркт, а через чотири місяці — другий. Він довго перебував у лікарні. 22 травня 1953 рішенням Радміну СРСР Меркулову надано відпустку на чотири місяці за станом здоров'я.
Арешт і смерть
- 18 вересня 1953 був заарештований у зв'язку зі справою Берії. Він утримувався в одиночній камері в Бутирці.
- 18 листопада 1953 опитуванням виведений зі складу кандидатів у члени ЦК КПРС.
- 16 грудня 1953 офіційно знятий з посади міністра «через те що Прокуратурою СРСР розкриті злочинні, антидержавні дії Меркулова в період його роботи в органах МДБ і МВС СРСР».
- 23 грудня 1953 разом з Берією та іншими засуджений Військовою колегією Верховного Суду СРСР за ст. 58-1 «б», 58-7, 58-8, 58-11 КК РРФСР до вищої міри покарання — смертної кари і в той же день розстріляний о 21 годині 20 хвилин. Похований на Донському кладовищі.
Звання
- комісар державної безпеки 3-го рангу (11.09.1938)
- комісар державної безпеки 1-го рангу (4.02.1943)
- генерал армії (9.07.1945)
Нагороди
- Орден Леніна (26.04.1940)
- Орден Червоного Прапора (3.11.1944)
- Орден Кутузова І ст. (18.03.1944)
- Орден Республіки (Тува) (18.08.1943)
- 9 медалей
- Нагрудний знак «Почесний працівник ВНК-ОДПУ (V)» (1931)
Указом Президії Верховної Ради СРСР від 31 грудня 1953 року позбавлений військового звання генерал армії і державних нагород.
Посилання
- Меркулов // Юридична енциклопедія : [у 6 т.] / ред. кол.: Ю. С. Шемшученко (відп. ред.) [та ін.]. — К. : Українська енциклопедія ім. М. П. Бажана, 2001. — Т. 3 : К — М. — 792 с. — .
- Меркулов на сайті «Хронос»(рос.)
- Меркулов на сайті «Меморіал»(рос.)
- (рос.)
- Who led the NKVD
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
U Vikipediyi ye statti pro inshih lyudej iz prizvishem Merkulov Merkulov Vsevolod Mikolajovich 25 zhovtnya 6 listopada 1895 abo 1895 d Rosijska imperiya 23 grudnya 1953 1953 12 23 Moskva radyanskij derzhavnij i politichnij diyach general armiyi 09 07 1945 pereatestaciya z komisara GB 1 go rangu 04 02 1943 Kerivnik GUGB NKVS SRSR 1938 1941 narkom ministr derzhavnoyi bezpeki SRSR 1941 1943 1946 ministr derzhavnogo kontrolyu SRSR 1950 1953 Vhodiv do najblizhchogo otochennya L P Beriya pracyuvav razom z nim z pochatku 1920 h rokiv koristuvavsya jogo osobistoyu doviroyu Chlen CK VKP b u 1939 1946 rokah Kandidat u chleni CK VKP b u 1946 1953 rokah Deputat Verhovnoyi Radi SRSR 1 2 go sklikan Merkulov Vsevolod MikolajovichMerkulov Vsevolod Mikolajovich1 j Narkom derzhavnoyi bezpeki SRSR3 lyutogo 1941 15 bereznya 1946Poperednikposada zapochatkovanaNastupnikposada skasovana stav ministrom DB1 j Ministr derzhavnoyi bezpeki SRSR19 bereznya 1946 7 travnya 1946Poperednikposada zapochatkovana do cogo narkom DBNastupnikAbakumov Viktor SemenovichMinistr derzhavnogo kontrolyu SRSR27 zhovtnya 1950 22 travnya 1953PoperednikMehlis Lev ZaharovichNastupnikPavelyev Oleksandr SemenovichNarodivsya25 zhovtnya 6 listopada 1895 abo 1895 1 d Rosijska imperiyaPomer23 grudnya 1953 1953 12 23 1 Moskva SRSRPohovanijNove Donske kladovisheVidomij yakpolitik pismennik dramaturg muchitelKrayina SRSR Rosijska imperiyaAlma materSankt Peterburzkij derzhavnij universitetPolitichna partiyaVKP b U shlyubi zLidiya Dmitrivna YahontovaDitiRem Vsevolodovich MerkulovNagorodiMedal Za oboronu Moskvi Medal Za oboronu Stalingrada Medal Za oboronu Kavkazu Medal 30 rokiv Radyanskij Armiyi ta Flotu Pislya rozstrilu pozbavlenij usih nagorod i zvan Mediafajli u VikishovishiBiografiyaNarodivsya v rodini spadkovogo dvoryanina kapitana carskoyi armiyi Mikoli Oleksandrovicha Merkulova 1848 1908 yakij sluzhiv nachalnikom Dzharomuhahskoyi dilnici Zakatalskogo okruga Mati Ketovan Mikolayivna urodzhena Cinamdzgvrishvili dvoryanka z gruzinskogo knyazivskogo rodu U 1913 roci zakinchiv iz zolotoyu medallyu 3 u cholovichu gimnaziyu v Tiflisi Z veresnya 1913 po zhovten 1916 roku navchavsya na fiziko matematichnomu fakulteti Peterburzkogo universitetu ne zakinchiv Odnochasno pracyuvav repetitorom davav privatni uroki U zhovtni 1916 roku vstupiv do rosijskoyi imperatorskoyi armiyi po listopad 1916 roku sluzhiv ryadovim studentskogo bataljonu v Petrogradi Z listopada 1916 po berezen 1917 roku yunker Orenburzkoyi shkoli praporshikiv Z kvitnya po serpen 1917 roku sluzhiv praporshikom zapasnogo polku v misti Novocherkasku Praporshik marshovoyi roti v misti Rovno z veresnya po zhovten 1917 roku Z zhovtnya 1917 po sichen 1918 roku sluzhiv praporshikom 331 go pihotnogo Orskogo polku 8 yi pihotnoyi diviziyi 16 go armijskogo korpusu 4 yi armiyi Pivdenno Zahidnogo frontu Polk znahodivsya na Luckomu napryamku v rajoni richki Stohid Merkulov u bojovih diyah uchasti ne brav U sichni 1918 roku cherez hvorobu pereyihav do Tiflisu Z bereznya po serpen 1918 roku buv bezrobitnim prozhivav u sestri vidavav rukopisnij zhurnal drukuyuchi na shapirografi kopiyi ta prodayuchi yih po 3 rubli Z serpnya 1918 po veresen 1921 roku dilovod i vchitel v shkoli dlya slipih u Tiflisi de jogo mati pracyuvala direktorom U 1919 roci vstupiv do tovaristva Sokil de zajmavsya gimnastikoyu brav uchast u vechorah samodiyalnih spektaklyah V organah ChK ODPUZ veresnya 1921 po traven 1923 roku pomichnik upovnovazhenogo upovnovazhenij starshij upovnovazhenij ekonomichnogo viddilu NK pri RNK ros ChK pri SNK RSR Gruziya Z 1923 po 23 sichnya 1925 roku nachalnik I go viddilennya ekonomichnogo viddilu Povnovazhnogo predstavnictva ODPU po ZRFSR NK pri RNK ZRFSR U 1925 roci nachalnik informacijno agenturnogo viddilu Povnovazhnogo predstavnictva ODPU po ZRFSR NK pri RNK ZRFSR Chlen VKP b z veresnya 1925 roku U 1925 20 lipnya 1926 roku nachalnik ekonomichnogo viddilu Gruzinskoyi NK pri RNK RSR Gruziya 20 lipnya 1926 1927 roku nachalnik ekonomichnogo viddilu DPU pri RNK RSR Gruziya U 1927 lyutomu 1929 roku nachalnik viddilu informaciyi agitaciyi ta politichnogo kontrolyu DPU pri RNK RSR Gruziya U lyutomu 1929 travni 1931 roku nachalnik sekretno operativnoyi chastini ta zastupnik golovi DPU Adzharskoyi ARSR Z 4 travnya po lipen 1930 roku timchasovo vikonuvav obov yazki nachalnika Adzharskogo oblasnogo viddilu DPU Z travnya 1931 po 29 sichnya 1932 roku nachalnik sekretno politichnogo viddilu Povnovazhnogo predstavnictva ODPU po ZRFSR i DPU pri RNK ZRFSRNa partijnij robotiZ 12 listopada 1931 po lyutij 1934 roku pomichnik sekretarya Zakavkazkogo krajovogo komitetu VKP b i 1 go sekretarya CK KP b Gruziyi U berezni 1934 roku listopadi 1936 roku zaviduvach viddilu radyanskoyi torgivli Zakavkazkogo krajovogo komitetu VKP b Do listopada 1936 roku zaviduvach Osoblivogo sektoru Zakavkazkogo krajovogo komitetu VKP b Z 11 listopada 1936 roku po 9 veresnya 1937 roku zaviduvach Osoblivogo sektoru CK KP b Gruziyi Z 22 lipnya 1937 roku po zhovten 1938 roku zaviduvach promislovo transportnogo viddilu CK KP b Gruziyi Z 23 listopada 1937 roku chlen Byuro CK KP b Gruziyi V NKVD i NKGBU veresni 1938 roku povertayetsya na robotu v organi derzhbezpeki 11 veresnya 1938 Merkulovu prisvoyeno specialne zvannya Komisar derzhavnoyi bezpeki 3 go rangu v toj zhe den Beriyi prisvoyeno specialne zvannya Komisar derzhavnoyi bezpeki 1 go rangu Z 29 veresnya po 17 grudnya 1938 roku zastupnik nachalnika GUDB NKVS SRSR Z 26 zhovtnya po 17 grudnya 1938 roku nachalnik III go viddilu GUDB NKVS SRSR Z 17 grudnya 1938 po 3 lyutogo 1941 roku pershij zastupnik narodnogo komisara vnutrishnih sprav SRSR nachalnik Golovnogo upravlinnya derzhavnoyi bezpeki GUDB NKVS SRSR Z 21 bereznya 1939 po 23 serpnya 1946 roku chlen CK VKP b U zhovtni 1940 roku Beriya i Merkulov zustrichalisya z polskimi vijskovosluzhbovcyami na pidmoskovnij dachi z metoyu stvorennya armiyi Berlinga U listopadi 1940 roku Merkulov u skladi delegaciyi ocholyuvanoyi Molotovim vidpravivsya v Berlin na peregovori z kerivnikami Nimeckoyi imperiyi Vin buv prisutnij na snidanku vlashtovanomu Gitlerom u Imperskoyi kancelyariyi 13 listopada 1940 v chest radyanskoyi delegaciyi A vvecheri togo zh dnya Molotov dav u vidpovid vecheryu v radyanskomu posolstvi v Berlini na yakij krim Ribbentropa pribuv i rejhsfyurer SS Gimmler U period z 3 lyutogo 1941 roku po 20 lipnya 1941 i z 14 kvitnya 1943 po 7 travnya 1946 roku narodnij komisar z bereznya 1946 roku ministr derzhavnoyi bezpeki SRSR Z 31 lipnya 1941 po 16 kvitnya 1943 roku pershij zastupnik narodnogo komisara vnutrishnih sprav SRSR Z 17 listopada 1942 po 14 kvitnya 1943 roku nachalnik 1 go viddilu NKVD SRSR 4 lyutogo 1943 prisvoyeno specialne zvannya komisar derzhavnoyi bezpeki 1 go rangu specialni zvannya spivrobitnikiv organiv derzhavnoyi bezpeki buli skasovani Ukazom Prezidiyi Verhovnoyi Radi SRSR vid 6 lipnya 1945 roku U 1943 1944 rokah Ocholyuvav Komisiyu z poperednim rozsliduvannyam tak zvanoyi Katinskoyi spravi 9 lipnya 1945 prisvoyeno vijskove zvannya general armiyi Postanova SNK SRSR 1664 7 travnya 1946 roku znyatij z posadi Ministra derzhavnoyi bezpeki SRSR Jogo misce zajnyav Abakumov Z 23 serpnya 1946 po 18 listopada 1953 roku kandidat v chleni CK VKP b KPRS U Golovnomu upravlinni radyanskogo majna za kordonomZ lyutogo po 25 kvitnya 1947 roku zastupnik nachalnika Golovnogo upravlinnya radyanskogo majna za kordonom pri Ministerstvi zovnishnoyi torgivli SRSR Z 25 kvitnya 1947 po 27 zhovtnya 1950 roku nachalnik Golovnogo upravlinnya radyanskogo majna za kordonom pri Radi ministriv SRSR po Avstriyi U Ministerstvi derzhavnogo kontrolyuZ 27 zhovtnya 1950 do 16 grudnya 1953 roku ministr derzhavnogo kontrolyu SRSR U Merkulova pochalisya problemi zi zdorov yam U 1952 roci u nogo stavsya pershij infarkt a cherez chotiri misyaci drugij Vin dovgo perebuvav u likarni 22 travnya 1953 rishennyam Radminu SRSR Merkulovu nadano vidpustku na chotiri misyaci za stanom zdorov ya Aresht i smert18 veresnya 1953 buv zaareshtovanij u zv yazku zi spravoyu Beriyi Vin utrimuvavsya v odinochnij kameri v Butirci 18 listopada 1953 opituvannyam vivedenij zi skladu kandidativ u chleni CK KPRS 16 grudnya 1953 oficijno znyatij z posadi ministra cherez te sho Prokuraturoyu SRSR rozkriti zlochinni antiderzhavni diyi Merkulova v period jogo roboti v organah MDB i MVS SRSR 23 grudnya 1953 razom z Beriyeyu ta inshimi zasudzhenij Vijskovoyu kolegiyeyu Verhovnogo Sudu SRSR za st 58 1 b 58 7 58 8 58 11 KK RRFSR do vishoyi miri pokarannya smertnoyi kari i v toj zhe den rozstrilyanij o 21 godini 20 hvilin Pohovanij na Donskomu kladovishi Zvannyakomisar derzhavnoyi bezpeki 3 go rangu 11 09 1938 komisar derzhavnoyi bezpeki 1 go rangu 4 02 1943 general armiyi 9 07 1945 NagorodiOrden Lenina 26 04 1940 Orden Chervonogo Prapora 3 11 1944 Orden Kutuzova I st 18 03 1944 Orden Respubliki Tuva 18 08 1943 9 medalej Nagrudnij znak Pochesnij pracivnik VNK ODPU V 1931 Ukazom Prezidiyi Verhovnoyi Radi SRSR vid 31 grudnya 1953 roku pozbavlenij vijskovogo zvannya general armiyi i derzhavnih nagorod PosilannyaMerkulov Yuridichna enciklopediya u 6 t red kol Yu S Shemshuchenko vidp red ta in K Ukrayinska enciklopediya im M P Bazhana 2001 T 3 K M 792 s ISBN 966 7492 03 6 Merkulov na sajti Hronos ros Merkulov na sajti Memorial ros ros Who led the NKVD d Track Q125566566