Колективні ігри мая — ритуально-спортивні та спортивні змагання у народів цивілізації мая. Про більшість з них є уривчасті відомості. Найбільше знань натепер зібрано про маянський варіант гри у м'яч — пот-та-пок (pot-ta-pok).
Гра у м'яч
Мая грали в м'яч протягом всієї своєї історії, починаючи, щонайменше, з середнього докласичного періоду (бл. 3000 років тому) і аж до іспанського завоювання. За це час традиції не залишалися незмінними. Так, якщо в класичний період цивілізації мая (III—X ст.) гра процвітала на території низовин, то до XVI ст. вона збереглася, головним чином, в південній гірській області, в царствах кіче і какчикелей. Хоча сцени гри в м'яч рясно представлені на парадній розписного кераміці класичного періоду, в ієрогліфічних текстах як сама гра, так і пов'язана з нею міфологія описуються вкрай скупо. Тому ключовим джерелом, котрі проливають світло на глибокий релігійний символізм ігри, в даний час залишається епос мая-кіче Пополь-Вух, записаний вже після конкісти за допомогою латинського алфавіту.
- Гра у м'яч. Розпис на кераміці. Класичний період
- Рельєф: жертвопринесення після гри. Чичен-Іца.
- Стела: гра у м'яч
Значення
Вона мала дуже велике ритуальне значення, пов'язувалася з темами смерті і воскресіння. Саме в Пополь-Вух відбувається боротьба людей з богами та демонами підземного царства Шибальби, в результаті чого правителі пекла переможені, а загиблі родичі братів-героїв воскресли й повернулися з підземелля. Як кара, мешканцям заборонялося грати в м'яч, замість цього вони повинні були проводити час за виготовленням глиняних горщиків і сковорідок, і каменів для перемолу кукурудзи. Таким чином, в Пополь-Вух гра в м'яч представлена як змагання між силами життя і смерті, пов'язана із сезонним циклом природи, що вмирає і воскресає.
У класичний період гра також сприймалася як битва, про це свідчить вже той примітний факт, що стадіони в Яшчилані, Тоніні і Копані в давнину називалися «Майданчиками трьох перемог» в пам'ять про обезголовлення трьох богів підземного світу, яке нібито стався на такому самому майданчику в далекому минулому.
У класичний період царі мая часто включали епітет «гравець в м'яч» у свої титули, отже, участь у священній грі було одним способів легітимації їхньої влади. Відомі випадки, коли будівництвом нових стадіонів царі відзначали свої військові успіхи.
Жертвоприношення
В багатьох міфах та легендах мая відображено зв'язок гри в м'яч з війною і людськими жертвопринесеннями. Зображеннями зв'язаних бранців прикрашені маркери на стадіоні в Тоніні. На рельєфі «Великого стадіону» в Чичен-Іце представлена сцена обезголовлювання гравця. Низкою дослідників висловлювалося припущення, що початок чи закінчення гри супроводжувалося жертвопринесенням захоплених на війні ворогів. Разом з тим, немає свідчень того, що мая приносили в жертву переможених учасників «матчу».
Особливості
Мая класичного періоду були відомі відразу кілька різновидів гри м'яч. Одна — це стандартна і набула широкого поширення по всій Месоамерике командна гра цільним каучуковим м'ячем на спеціальному майданчику, що нагадує за формою латинську букву I. Інша ж версія спортивного змагання відбувалася не на звичайній майданчику, а напроти сходів або ступінчастої платформи.
У пізній класичний період в містах мая на вертикальних стінах стадіонів з'являються кам'яні кільця, через які потрібно було прокинути м'яча, хоча це було доволі складно з огляду на те, що діаметр кільця був трохи більше за діаметр м'яча. Якщо м'яч вдарився об протилежну стіну, то команда отримувала очки, при потрапляні до кільця команда, забила його, перемагала. Оскільки в кільце було потрапити зовсім непросто, зазвичай грали до досягнення командою певної кількості очок. Згодом застосування кілець у мая запозичили тольтеки і ацтеки.
Стадіони
Свої власні стадіони були в столицях більшості великих і низці середніх царств. Археологи виявили руїни таких споруд в Тікалі, Калакмулі, Яшчилані, П'єдрас-Неграсі, Тоніні, Копані та багатьох інших городищах. Деякі стадіони функціонували і неодноразово перебудовувалися протягом багатьох століть. Так, в поселенні Пакбітун (Беліз) стадіон з'явився ще в пізній докласичний період і проіснував близько 1000 років. Будівництво стадіону в Копані належить до першої чверті V століття. Він тричі перебудовувався і використовувався до повного занепаду міста першій половині IX століття. У багатьох великих містах одночасно існувало відразу кілька майданчиків для гри в м'яч: П'єдрас-Неграсі в пізній класичний період відомі два стадіони, Тікалі — 3.
Найвідомішим є стадіон в Чичен-Іці, що отримав назву «Великий стадіон». Він є найбільшим в Месоамериці. Довжина його I-подібного ігрового майданчика становить 138 м, а ширина 40 м. Висота вертикальних стін, в які були вмонтовані кам'яні кільця, сягала 8 м. Грати на майданчику такого розміру практично неможливо, тому висловлювалося припущення, що «Великий стадіон» створювався виключно як модель світу і не використовувався для спортивних поєдинків, тим більше що в одній тільки Чичен-Іці відомо, щонайменше, ще дванадцять звичайних майданчиків.
Ритуальна боротьба
Була популярним видом спорту у мая. Втім внаслідок відсутності значної кількості інформації натепер не достатньо вивчена. За дослідженнями 1970-х років виявлено, що схожі змагання існували в ольмеків у II ст. до н. е., в яких запозичено народами мая.
Традиція проведення ритуальних поєдинків, присвячених до початку сезону дощів, добре відома в інших регіонах Месоамерики і навіть збереглася до наших днів. Сучасні дослідники вважають її однією з форм церемонії викликання дощу, в якій наносяться бійцями один одному удари, що уподібнюються грому, а пролита кров — дощовим краплям. Фігурки чоловіків, що борються, одягнених у захисні маски, рукавички, нагрудники та стегнові пов'язки, знайдені в поселені стародавніх мая Лубаантун (Беліз). Крім того, поєдинки представлені на декількох розписаних вазах класичного періоду.
На одній з них зображені дві групи бійців, що зійшлися в запеклій сутичці. Вони завдають супротивникам удари невеликими округлими предметами, схожими на мушлі, при цьому один учасник вже повалений на землю і, можливо, убитий. На алебастровій чаші K7749 відображено поєдинок між двома чоловіками, одягненими лише в стегнові пов'язки. Вони озброєні довгими і гострими кістками, якими намагаються поранити суперника, а з боку за боєм уважно стежать ще двоє чоловіків у вишуканих костюмах.
Інші змагання
Є окремі відомості стосовно змагань серед мая у бігу на різні дистанції, плавню, греблі на каное, гонки на великих човнах на честь бога дощу Чака. Натепер процес дослідження їх триває.
Джерела
- Colas R., Voss A. A Game of Life and Death – The Maya Ball Game // Maya: Divine Kings of the Rain Forest / Ed. by N. Grube. – Köln: Könemann Verlagsgesellschaft, 2001. – P. 186.
- Jaramillo, Hugo Angel. El deporte mdigena de America (Desde antes de la conquista). — Pereira, Colombia, Universidad Tecnologica, Departamento de Bibliotecas, 1977. — * Taube K., Zender M. American Gladiators: Ritual Boxing in Ancient Mesoamerica // Blood and Beauty: Organized Violence in the Art and Archaeology of Mesoamerica and Central America / Ed. by H. Orr and R. Koontz. – Los Angeles: Cotsen Institute of Archaeology Press, 2009. – P. 161—220.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Kolektivni igri maya ritualno sportivni ta sportivni zmagannya u narodiv civilizaciyi maya Pro bilshist z nih ye urivchasti vidomosti Najbilshe znan nateper zibrano pro mayanskij variant gri u m yach pot ta pok pot ta pok Gravec u m yach ostriv HajnaGra u m yachMaya grali v m yach protyagom vsiyeyi svoyeyi istoriyi pochinayuchi shonajmenshe z serednogo doklasichnogo periodu bl 3000 rokiv tomu i azh do ispanskogo zavoyuvannya Za ce chas tradiciyi ne zalishalisya nezminnimi Tak yaksho v klasichnij period civilizaciyi maya III X st gra procvitala na teritoriyi nizovin to do XVI st vona zbereglasya golovnim chinom v pivdennij girskij oblasti v carstvah kiche i kakchikelej Hocha sceni gri v m yach ryasno predstavleni na paradnij rozpisnogo keramici klasichnogo periodu v iyeroglifichnih tekstah yak sama gra tak i pov yazana z neyu mifologiya opisuyutsya vkraj skupo Tomu klyuchovim dzherelom kotri prolivayut svitlo na glibokij religijnij simvolizm igri v danij chas zalishayetsya epos maya kiche Popol Vuh zapisanij vzhe pislya konkisti za dopomogoyu latinskogo alfavitu Gra u m yach Rozpis na keramici Klasichnij period Relyef zhertvoprinesennya pislya gri Chichen Ica Stela gra u m yach Znachennya Vona mala duzhe velike ritualne znachennya pov yazuvalasya z temami smerti i voskresinnya Same v Popol Vuh vidbuvayetsya borotba lyudej z bogami ta demonami pidzemnogo carstva Shibalbi v rezultati chogo praviteli pekla peremozheni a zagibli rodichi brativ geroyiv voskresli j povernulisya z pidzemellya Yak kara meshkancyam zaboronyalosya grati v m yach zamist cogo voni povinni buli provoditi chas za vigotovlennyam glinyanih gorshikiv i skovoridok i kameniv dlya peremolu kukurudzi Takim chinom v Popol Vuh gra v m yach predstavlena yak zmagannya mizh silami zhittya i smerti pov yazana iz sezonnim ciklom prirodi sho vmiraye i voskresaye U klasichnij period gra takozh sprijmalasya yak bitva pro ce svidchit vzhe toj primitnij fakt sho stadioni v Yashchilani Tonini i Kopani v davninu nazivalisya Majdanchikami troh peremog v pam yat pro obezgolovlennya troh bogiv pidzemnogo svitu yake nibito stavsya na takomu samomu majdanchiku v dalekomu minulomu U klasichnij period cari maya chasto vklyuchali epitet gravec v m yach u svoyi tituli otzhe uchast u svyashennij gri bulo odnim sposobiv legitimaciyi yihnoyi vladi Vidomi vipadki koli budivnictvom novih stadioniv cari vidznachali svoyi vijskovi uspihi Zhertvoprinoshennya V bagatoh mifah ta legendah maya vidobrazheno zv yazok gri v m yach z vijnoyu i lyudskimi zhertvoprinesennyami Zobrazhennyami zv yazanih branciv prikrasheni markeri na stadioni v Tonini Na relyefi Velikogo stadionu v Chichen Ice predstavlena scena obezgolovlyuvannya gravcya Nizkoyu doslidnikiv vislovlyuvalosya pripushennya sho pochatok chi zakinchennya gri suprovodzhuvalosya zhertvoprinesennyam zahoplenih na vijni vorogiv Razom z tim nemaye svidchen togo sho maya prinosili v zhertvu peremozhenih uchasnikiv matchu Osoblivosti Maya klasichnogo periodu buli vidomi vidrazu kilka riznovidiv gri m yach Odna ce standartna i nabula shirokogo poshirennya po vsij Mesoamerike komandna gra cilnim kauchukovim m yachem na specialnomu majdanchiku sho nagaduye za formoyu latinsku bukvu I Insha zh versiya sportivnogo zmagannya vidbuvalasya ne na zvichajnij majdanchiku a naproti shodiv abo stupinchastoyi platformi U piznij klasichnij period v mistah maya na vertikalnih stinah stadioniv z yavlyayutsya kam yani kilcya cherez yaki potribno bulo prokinuti m yacha hocha ce bulo dovoli skladno z oglyadu na te sho diametr kilcya buv trohi bilshe za diametr m yacha Yaksho m yach vdarivsya ob protilezhnu stinu to komanda otrimuvala ochki pri potraplyani do kilcya komanda zabila jogo peremagala Oskilki v kilce bulo potrapiti zovsim neprosto zazvichaj grali do dosyagnennya komandoyu pevnoyi kilkosti ochok Zgodom zastosuvannya kilec u maya zapozichili tolteki i acteki Stadioni Svoyi vlasni stadioni buli v stolicyah bilshosti velikih i nizci serednih carstv Arheologi viyavili ruyini takih sporud v Tikali Kalakmuli Yashchilani P yedras Negrasi Tonini Kopani ta bagatoh inshih gorodishah Deyaki stadioni funkcionuvali i neodnorazovo perebudovuvalisya protyagom bagatoh stolit Tak v poselenni Pakbitun Beliz stadion z yavivsya she v piznij doklasichnij period i proisnuvav blizko 1000 rokiv Budivnictvo stadionu v Kopani nalezhit do pershoyi chverti V stolittya Vin trichi perebudovuvavsya i vikoristovuvavsya do povnogo zanepadu mista pershij polovini IX stolittya U bagatoh velikih mistah odnochasno isnuvalo vidrazu kilka majdanchikiv dlya gri v m yach P yedras Negrasi v piznij klasichnij period vidomi dva stadioni Tikali 3 Najvidomishim ye stadion v Chichen Ici sho otrimav nazvu Velikij stadion Vin ye najbilshim v Mesoamerici Dovzhina jogo I podibnogo igrovogo majdanchika stanovit 138 m a shirina 40 m Visota vertikalnih stin v yaki buli vmontovani kam yani kilcya syagala 8 m Grati na majdanchiku takogo rozmiru praktichno nemozhlivo tomu vislovlyuvalosya pripushennya sho Velikij stadion stvoryuvavsya viklyuchno yak model svitu i ne vikoristovuvavsya dlya sportivnih poyedinkiv tim bilshe sho v odnij tilki Chichen Ici vidomo shonajmenshe she dvanadcyat zvichajnih majdanchikiv Ritualna borotbaBula populyarnim vidom sportu u maya Vtim vnaslidok vidsutnosti znachnoyi kilkosti informaciyi nateper ne dostatno vivchena Za doslidzhennyami 1970 h rokiv viyavleno sho shozhi zmagannya isnuvali v olmekiv u II st do n e v yakih zapozicheno narodami maya Tradiciya provedennya ritualnih poyedinkiv prisvyachenih do pochatku sezonu doshiv dobre vidoma v inshih regionah Mesoameriki i navit zbereglasya do nashih dniv Suchasni doslidniki vvazhayut yiyi odniyeyu z form ceremoniyi viklikannya doshu v yakij nanosyatsya bijcyami odin odnomu udari sho upodibnyuyutsya gromu a prolita krov doshovim kraplyam Figurki cholovikiv sho boryutsya odyagnenih u zahisni maski rukavichki nagrudniki ta stegnovi pov yazki znajdeni v poseleni starodavnih maya Lubaantun Beliz Krim togo poyedinki predstavleni na dekilkoh rozpisanih vazah klasichnogo periodu Na odnij z nih zobrazheni dvi grupi bijciv sho zijshlisya v zapeklij sutichci Voni zavdayut suprotivnikam udari nevelikimi okruglimi predmetami shozhimi na mushli pri comu odin uchasnik vzhe povalenij na zemlyu i mozhlivo ubitij Na alebastrovij chashi K7749 vidobrazheno poyedinok mizh dvoma cholovikami odyagnenimi lishe v stegnovi pov yazki Voni ozbroyeni dovgimi i gostrimi kistkami yakimi namagayutsya poraniti supernika a z boku za boyem uvazhno stezhat she dvoye cholovikiv u vishukanih kostyumah Inshi zmagannyaYe okremi vidomosti stosovno zmagan sered maya u bigu na rizni distanciyi plavnyu grebli na kanoe gonki na velikih chovnah na chest boga doshu Chaka Nateper proces doslidzhennya yih trivaye DzherelaColas R Voss A A Game of Life and Death The Maya Ball Game Maya Divine Kings of the Rain Forest Ed by N Grube Koln Konemann Verlagsgesellschaft 2001 P 186 Jaramillo Hugo Angel El deporte mdigena de America Desde antes de la conquista Pereira Colombia Universidad Tecnologica Departamento de Bibliotecas 1977 Taube K Zender M American Gladiators Ritual Boxing in Ancient Mesoamerica Blood and Beauty Organized Violence in the Art and Archaeology of Mesoamerica and Central America Ed by H Orr and R Koontz Los Angeles Cotsen Institute of Archaeology Press 2009 P 161 220