Фальшива дилема, також знана як хиба виключеного третього, фальшива дихотомія, або/або дилема або біфуркація — логічна хиба, що полягає у розгляді двох альтернативних точок зору так, наче вони вичерпують усі можливості, хоча це не так.
Коли, однак, вдається довести, що пропоновані альтернативи вичерпують усі можливі варіанти рішень, то арґументація є коректною.
Огляд
«Дилема» (гр. подвійне припущення) — це судження, де предмету надаються дві суперечні ознаки, які виключають можливість третьої. Головний закон, який має силу для міркувань і дій, — закон суперечності: дві протилежні думки про один і той самий предмет або явище, взяті в однаковий час, в однаковому значенні й в однаковому відношенні, не можуть бути достовірними та хибними водночас, тобто «третього не дано» (tertium non datur). Отже, якщо одне з них достовірне, то інше обов'язково буде хибним, або, навпаки, якщо одне з них хибне, інше неодмінне буде достовірним. Контрарні (протилежні) зв'язки між поняттями, судженнями й умовиводами є такі відношення, коли вони обидва одночасно достовірними бути не можуть. Натомість вони разом можуть бути лише хибними. Наприклад, два наступних речення: «Україна — велика країна» й «Україна — мала країна» не можуть воднораз бути вірними, проте вони обидва можуть бути разом хибними, оскільки «Україна — середня держава». Якщо її зіставити Китаєм або США, то Україна дійсно має маленьку площу, але в порівнянні з європейськими країнами, вона є другою в Європі за розміром її території після російської федерації. К. Маркс в «Індійському питанні» пише: «Англійський прем'єр-міністр Пальмерстон поставив Джона Буля перед дуже дражливою дилемою. Коли Джон Буль застосує відповідні заходи щодо рішучого придушення індійського повстання, то він зазнає нападу в себе на батьківщині; коли він дозволить індійському повстанню поширитись по всій території країни, то, зі слів пана Дізраелі [канцлера скарбниці], він знайде за лаштунками, опріч індійських князів, інших діючих осіб, з якими йому доведеться вести змагання».
При розв'язанні проблеми часто робиться така помилка: знайшовши два протилежних судження хапаються зробити вибір за правилами дилеми, хоча потім виявляється, що є також третє положення з цього питання. Наприклад, невірним буде таке міркування:
засідання кабінету міністрів бувають чергові та позачергові; встановлено, що це засідання не чергове; отже, це засідання позачергове.
Помилковість цього міркування спричинена тим, що не врахована третя можливість: у залежності від терміну проведення засідання Кабінету міністрів можуть бути ще «невідкладними». Однак, будь-яку дилему можна спростувати, протиставивши їй ще більш переконливу іншу дилему з протилежним змістом. Розглянемо добре відомий з історії приклад з наведеного питання. Згідно з оповіданням Аристотеля, одного разу афінянка звернулась до свого сина з такими словами: «Не втручайся в суспільні справи, оскільки коли ти будеш казати правду, тебе зненавидять люди, а коли ти будеш казати неправду, то тоді тебе зненавидять боги». Проти цієї дилеми Аристотель наводить таке висловлювання: «Я повинен брати участь у суспільних справах; тому що, коли я буду казати правду, то мене любитимуть боги; а коли я буду казати неправду, мене любитимуть люди».
Дуже цікавий приклад наводить Ф. Енгельс у «Селянській війні у Німеччині»: «Т. Мюнцер з неминучістю опинився перед дилемою, яку не можна вирішити: те, що він може зробити, суперечить усім його попереднім промовам, його принципам і природним інтересам його партії, а те, що він змушений зробити, нездійсненне».
Приклади
- «Або ви зробите російську мову другою державною в Україні, або ваші діти не матимуть змоги її вчити та нею спілкуватись»
Аргументація є некоректною, оскільки не бере до уваги того факту, що на момент наведення аргументу, російська мова широко використовується в освітніх закладах, домінує в засобах масової інформації та популярній культурі не бувши при цьому державною. Окрім того, існують правові механізми захисту права національних меншин на освіту власною мовою.
Фальшиві дилеми є звичайним прийомом у політиці. Часто вони заховані в (риторичних) запитаннях, набуваючи форм хиби багатьох запитань, як це помітно в таких прикладах:
- Ви за дружні відносини з Росією чи за фашистів?
- Ви за владну вертикаль чи за терористів?
Хиба фальшивої дилеми стосується некоректного використання оператора або. Інший варіант некоректного використання «або» — це хиба . Приклад хиб, що полягають у некоректному використанні оператора і, дивись Оптова угода (логічна хиба).
Фальшива дилема може також передбачати три можливості (в цьому випадку вона називається трифуркація) або більше.
Див. також
Джерела
- Яценко С. С. «Парасофізми». — К.: Видавничий дім «Руське слово», 2011, с. 23
- Яценко С. Софістика. — К. : ТОВ «Сік Груп Україна», 2016, 208 с. Софізми, с. 37.
Ця стаття потребує додаткових для поліпшення її . (червень 2013) |
Ця стаття містить текст, що не відповідає . (червень 2013) |
Це незавершена стаття з логіки. Ви можете проєкту, виправивши або дописавши її. |
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Falshiva dilema takozh znana yak hiba viklyuchenogo tretogo falshiva dihotomiya abo abo dilema abo bifurkaciya logichna hiba sho polyagaye u rozglyadi dvoh alternativnih tochok zoru tak nache voni vicherpuyut usi mozhlivosti hocha ce ne tak Koli odnak vdayetsya dovesti sho proponovani alternativi vicherpuyut usi mozhlivi varianti rishen to argumentaciya ye korektnoyu Oglyad Dilema gr podvijne pripushennya ce sudzhennya de predmetu nadayutsya dvi superechni oznaki yaki viklyuchayut mozhlivist tretoyi Golovnij zakon yakij maye silu dlya mirkuvan i dij zakon superechnosti dvi protilezhni dumki pro odin i toj samij predmet abo yavishe vzyati v odnakovij chas v odnakovomu znachenni j v odnakovomu vidnoshenni ne mozhut buti dostovirnimi ta hibnimi vodnochas tobto tretogo ne dano tertium non datur Otzhe yaksho odne z nih dostovirne to inshe obov yazkovo bude hibnim abo navpaki yaksho odne z nih hibne inshe neodminne bude dostovirnim Kontrarni protilezhni zv yazki mizh ponyattyami sudzhennyami j umovivodami ye taki vidnoshennya koli voni obidva odnochasno dostovirnimi buti ne mozhut Natomist voni razom mozhut buti lishe hibnimi Napriklad dva nastupnih rechennya Ukrayina velika krayina j Ukrayina mala krayina ne mozhut vodnoraz buti virnimi prote voni obidva mozhut buti razom hibnimi oskilki Ukrayina serednya derzhava Yaksho yiyi zistaviti Kitayem abo SShA to Ukrayina dijsno maye malenku ploshu ale v porivnyanni z yevropejskimi krayinami vona ye drugoyu v Yevropi za rozmirom yiyi teritoriyi pislya rosijskoyi federaciyi K Marks v Indijskomu pitanni pishe Anglijskij prem yer ministr Palmerston postaviv Dzhona Bulya pered duzhe drazhlivoyu dilemoyu Koli Dzhon Bul zastosuye vidpovidni zahodi shodo rishuchogo pridushennya indijskogo povstannya to vin zaznaye napadu v sebe na batkivshini koli vin dozvolit indijskomu povstannyu poshiritis po vsij teritoriyi krayini to zi sliv pana Dizraeli kanclera skarbnici vin znajde za lashtunkami oprich indijskih knyaziv inshih diyuchih osib z yakimi jomu dovedetsya vesti zmagannya Pri rozv yazanni problemi chasto robitsya taka pomilka znajshovshi dva protilezhnih sudzhennya hapayutsya zrobiti vibir za pravilami dilemi hocha potim viyavlyayetsya sho ye takozh tretye polozhennya z cogo pitannya Napriklad nevirnim bude take mirkuvannya zasidannya kabinetu ministriv buvayut chergovi ta pozachergovi vstanovleno sho ce zasidannya ne chergove otzhe ce zasidannya pozachergove Pomilkovist cogo mirkuvannya sprichinena tim sho ne vrahovana tretya mozhlivist u zalezhnosti vid terminu provedennya zasidannya Kabinetu ministriv mozhut buti she nevidkladnimi Odnak bud yaku dilemu mozhna sprostuvati protistavivshi yij she bilsh perekonlivu inshu dilemu z protilezhnim zmistom Rozglyanemo dobre vidomij z istoriyi priklad z navedenogo pitannya Zgidno z opovidannyam Aristotelya odnogo razu afinyanka zvernulas do svogo sina z takimi slovami Ne vtruchajsya v suspilni spravi oskilki koli ti budesh kazati pravdu tebe znenavidyat lyudi a koli ti budesh kazati nepravdu to todi tebe znenavidyat bogi Proti ciyeyi dilemi Aristotel navodit take vislovlyuvannya Ya povinen brati uchast u suspilnih spravah tomu sho koli ya budu kazati pravdu to mene lyubitimut bogi a koli ya budu kazati nepravdu mene lyubitimut lyudi Duzhe cikavij priklad navodit F Engels u Selyanskij vijni u Nimechchini T Myuncer z neminuchistyu opinivsya pered dilemoyu yaku ne mozhna virishiti te sho vin mozhe zrobiti superechit usim jogo poperednim promovam jogo principam i prirodnim interesam jogo partiyi a te sho vin zmushenij zrobiti nezdijsnenne Prikladi Abo vi zrobite rosijsku movu drugoyu derzhavnoyu v Ukrayini abo vashi diti ne matimut zmogi yiyi vchiti ta neyu spilkuvatis Argumentaciya ye nekorektnoyu oskilki ne bere do uvagi togo faktu sho na moment navedennya argumentu rosijska mova shiroko vikoristovuyetsya v osvitnih zakladah dominuye v zasobah masovoyi informaciyi ta populyarnij kulturi ne buvshi pri comu derzhavnoyu Okrim togo isnuyut pravovi mehanizmi zahistu prava nacionalnih menshin na osvitu vlasnoyu movoyu Falshivi dilemi ye zvichajnim prijomom u politici Chasto voni zahovani v ritorichnih zapitannyah nabuvayuchi form hibi bagatoh zapitan yak ce pomitno v takih prikladah Vi za druzhni vidnosini z Rosiyeyu chi za fashistiv Vi za vladnu vertikal chi za teroristiv Hiba falshivoyi dilemi stosuyetsya nekorektnogo vikoristannya operatora abo Inshij variant nekorektnogo vikoristannya abo ce hiba Priklad hib sho polyagayut u nekorektnomu vikoristanni operatora i divis Optova ugoda logichna hiba Falshiva dilema mozhe takozh peredbachati tri mozhlivosti v comu vipadku vona nazivayetsya trifurkaciya abo bilshe Div takozhParadoks nagromadzhennyaDzherelaYacenko S S Parasofizmi K Vidavnichij dim Ruske slovo 2011 s 23 Yacenko S Sofistika K TOV Sik Grup Ukrayina 2016 208 s Sofizmi s 37 ISBN 978 617 7092 95 6 Cya stattya potrebuye dodatkovih posilan na dzherela dlya polipshennya yiyi perevirnosti Bud laska dopomozhit udoskonaliti cyu stattyu dodavshi posilannya na nadijni avtoritetni dzherela Zvernitsya na za poyasnennyami ta dopomozhit vipraviti nedoliki Material bez dzherel mozhe buti piddano sumnivu ta vilucheno cherven 2013 Cya stattya mistit tekst sho ne vidpovidaye enciklopedichnomu stilyu Bud laska dopomozhit udoskonaliti cyu stattyu pogodivshi stil vikladu zi stilistichnimi pravilami Vikipediyi Mozhlivo mistit zauvazhennya shodo potribnih zmin cherven 2013 Ce nezavershena stattya z logiki Vi mozhete dopomogti proyektu vipravivshi abo dopisavshi yiyi