Калініндо́рфський євре́йський райо́н — національний район УСРР (згодом — УРСР) із центром у селищі Велика Сейдеменуха. Перший із утворених у СРСР єврейських національних районів.
Калініндорфський (Калінінський) район | |
---|---|
Основні дані | |
Країна: | СРСР, / УСРР/УРСР |
Округа/Область: | Херсонська округа (до 1930) → Одеська область (1932-1937) → Миколаївська область (з 1937) → Херсонська область (з 1944) |
Утворений: | 1927 |
Ліквідований: | 1958 |
Населення: | 14 359 осіб (у т. ч. 12 916 євреїв) |
Площа: | 900 км² |
Населені пункти та ради | |
Районний центр: | Велика Сейдеменуха |
Кількість сільських рад: | 13 |
Кількість селищ: | 1 |
Районна влада | |
Адреса адміністрації: | с. Калініндорф, Калініндорфський район, Херсонська округа, УСРР |
Як такий існував із 1927 до 1944 року. З 1944 по 1958 рік, вже не бувши національним, мав назву Калінінський.
Історія
Утворений 1927 року в межиріччі Інгульця та Дніпра на території Сейдеминухського району, виділеного у межах Херсонської округи у 1926 році. До складу району ввійшли 39 єврейських і 8 неєврейських поселень, які з часом об’єднали у 8 єврейських національних рад, 1 німецьку та кілька українських. Основу району склали 4 єврейські сільськогосподарські колонії Херсонщини з дожовтневим стажем та 22 переселенські висілки, що з’явилися на землях держфонду 1925 року. У складі району перебували Калініндорфська (1931 її населення становило 2 238 осіб), Бобровокутська (831), Фрайлебенська (1157), Молотовська (878), Ерштмайська (1652), Львовська (1549 осіб) єврейські сільські ради. 1928 року євреї становили 85,7 % населення району, німці — 2,6 %, українці — 11,7 %. У районі діяли 4 комітети незаможних селян (569 членів), 17 колективних об’єднань (з яких 3 артілі, 9 машинно-тракторних товариств, 5 товариств спільного обробітку землі), сільгоспкооперація охоплювала 78,7 % господарств, а споживча — 88,8 %. Соціально-економічне обстеження району 1928 показало, що 52,8 % господарств були безкінними, 27,2 % мали одного коня, 19 % — двох, лише 1 % — 3-х і більше. У дожовтневих колоніях на господарство припадало 0,78 корови, 4,8 десятини ріллі, 118 виноградних кущів, 9,4 плодових дерев. Зважаючи на високий рівень розвитку виноградарства та садівництва, керівництво району вважало переважну більшість господарств району середняцькою 73,4 % жителів району становили селяни, 9,1 % — ремісники, 5,6 — робітники й наймити з наділом, 3,5 — службовці, 2,8 — крамарі, 5,6 % — декласовані елементи. Згідно з урядовими планами, район мусив розвиватися як сільськогосподарський багатогалузевий. Завдяки значним капіталовкладенням упродовж першого переселенського року було закладено господарські та культурні підвалини його подальшого розвитку: створено 9 нових шкіл, семирічка з інтернатом для дітей переселенців, 2 медпункти, 2 сельбуди, 2 хати-читальні. Перші кроки розбудови району відбувалися на тлі настороженого ставлення окружних властей та значного підвищення антисемітизму довколишнього українського селянства.
Адміністративний центр колонію Велика Сейдеменуха в 1927 році було перейменовано на Калініндорф, населення якого 1926 року налічувало 1855, а 1930 — 1915 осіб. Тут містилися семирічна школа, лікарня (1 лікар, 10 місць), МТС. На початку 1930-х років район населяли понад 16 тис. осіб (12 916 євреїв, 3 492 українці, 722 німці).
З вересня 1930 підпорядковувався безпосередньо центральній владі УСРР. На момент реорганізації українських округ щільність населення в районі становила 23,2 особи/км² (і була найнижчою серед нацрайонів), 92,5 % посівів становили зернові, 1,8 % — технічні культури. Попри непоказні відомості про стан сільського господарства, район був передовим за темпами колективізації: у колективні господарства влилося 66,2 % господарів району. Площа району дорівнювала 502 км². Він включав 7 сільрад, які на 1 січня 1930 налічувало 11 657 мешканців, 77,4 % яких становили євреї. За тодішньою класифікацією, район був маломіцним сільськогосподарським: без великої промисловості, малих промислових і ремісничих закладів, за відомостями державних служб, налічувалося 225, де загалом працювали 329 осіб, з яких 27 були найманими працівниками. У районі діяли 40 зернових товариств (2 292 члени), 1 скотарсько-молочарське (325 членів), 8 сільськогосподарських споживчих товариств (5 886 членів), 20 крамниць, 2 комуни, 34 сільгоспартілі (1 942 члени), 6 товариств спільного обробітку землі (42 члени). Радгоспів у районі не було. На 100 осіб дорослого населення припадало 107,3 школярів.
1932 року ввійшов до складу новоутвореної Одеської області. З тодішніх 13 674 мешканців району 11 198 були євреями, 71 % з яких становили нові поселенці. За відомостями на 1 січня 1933 район складався з 1-ї селищної та 13-х сільських рад, де загалом проживали 14 359 осіб. 1935 року район налічував 8 неєврейських і 39 єврейських поселень.
Згідно з відомостями Одеського обкому КП(б)У район входив до десятки районів з найвищою смертністю від недоїдання. Утім, офіційні документи в розпал голодомору 1932—33 в УСРР заперечували його згубні наслідки в районі, зокрема, у постанові секретаріату ВУЦВК «По доповіді Калініндорфського РВК» від 1 листопада 1933 р. зазначалося, що врожайність у районі порівняно з 1932 підвищилася з 4,2 ц до 8,5, кінське поголів’я зросло на 3,7 %, рогатої худоби — на 2, свиней — на 15 %. Вартість трудодня збільшилася з 1—1,5 кг до 8 кг, а в колгоспах «Ройтер Октябрь», «Смидович» — перевищила 12 кг. Упродовж голодомору 1932—33 в УСРР і після нього найгострішою проблемою району було незадовільне розгортання переселенської кампанії, що стояло на заваді планам радянської влади з розв’язання «єврейського питання».
Відповідно до постанови ВУЦВК «Про склад нових адміністративних районів Одеської області» від 17 лютого 1935 район збільшив свою територію за рахунок приєднання Ново-Гнеднівської сільради Снігурівського району. Станом на 15 грудня 1935 площа району дорівнювала 860,2 км². Наприкінці серпня 1936 року район укрупнився шляхом приєднання селищ Червоно-Любецьке, Заповіт та Полтавка Мар’янівської сільради Снігурівського району.
У районі діяли Калініндорфський педтехнікум та агрономічний технікум у селі Львове, 46 шкіл (3 середні, 14 неповних середніх, 29 початкових), 7 фельдшерських пунктів, 7 пологових будинків, районна лікарня, 3 стаціонарні та 3 пересувні кіноустановки. У Калініндорфі розміщувався міжрайонний єврейський колгоспний театр. Упродовж 1930—1935 років тут видавалися районні газети «Колвиртемес» (мовою ідиш) і «Колгоспна правда» (українською мовою), а також працював Єврейський колгоспний театр, який у лютому 1939 відсвяткував своє 5-річчя.
У 1937 році район передано новоствореній Миколаївській області. 26—27 грудня 1937 відбулися численні мітинги та урочистий пленум райвиконкому з нагоди десятої річниці від заснування національного району, які засвідчили «торжество ленінської національної політики в УРСР».
За даними 1938 р., площа району зросла до 0,9 тис. км², а кількість сільрад — до 13. У місцевій пресі підносився як взірець втілення програм ВКП(б) із колективізації сільського господарства. 1939 місцеві колгоспи засіяли 42 351 га. У колективних господарствах налічувалося 139 тракторів, 81 комбайн, 56 вантажних автомобілів. Пересічна врожайність дорівнювала 17 ц з 1 га. У середньому на колгосп припадало 3 ферми.
Попри репресії наприкінці 1930-х рр., жертвами яких стали найвидатніші місцеві діячі (зокрема, секретарі райкому КП(б)У Лезман і Абрам, голова райвиконкому Бабичев, завідувач земельного відділу Сигал, директор МТС Мільштейн, редактор районної газети Мендель), район як національний у законодавчому порядку не ліквідовувався. Протягом 1939—41 років повноцінно функціонував і розвивався як адміністративно-територіальна одиниця.
Станом на 1 травня 1940 площа району становила 0,9 тис. км². У ньому налічувалося 13 сільрад.
З осені 1941 року перебував у зоні німецько-нацистської окупації. З 15 листопада 1941 у складі Херсонського ґебіта. Внаслідок масових страт у селі Штерндорф (Мала Сейдеменуха) загинуло 667 осіб єврейської національності, у Бобровому Куті — 917, Калінінському (Велика Сейдеменуха) — 1875, Молотовому — 1496, Львовому — 550.
30 березня 1944 року Калініндорфський район перейшов до складу новоутвореної Херсонської області. Після Німецько-радянської війни у статусі національного район не відновлювався, переважну більшість його населення становили українці.
15 серпня 1944 року район перейменовано на Калінінський.
1958 року район скасовано.
Примітки
- . Архів оригіналу за 2 березня 2016. Процитовано 20 січня 2015.
- Постанова ВУЦВК № 28 від 9 лютого 1932 «Про утворення областей на території УСРР» (затверджена постановою ЦВК СРСР від 27.02.1932)
- Неофіційний сайт історії міста Херсона [ 21 січня 2015 у Wayback Machine.] (рос.)
- Указ Президії Верховної Ради УРСР «Про перейменування, уточнення та внесення змін в найменування деяких міст, районних центрів і районів Української РСР» від 15 серпня 1944 р. // Відомості Верховної Ради Української РСР. — 1945. — № 7–8 (1 квітня). — С. 9–12.
Посилання
- Енциклопедія історії України [ 2 березня 2016 у Wayback Machine.]
Література
- Українська РСР: Адміністративно-територіальний поділ (на 1 вересня 1946 року) / М. Ф. Попівський (відп. ред.). — 1 вид. — К. : Українське видавництво політичної літератури, 1947. — С. 627.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Kalinindo rfskij yevre jskij rajo n nacionalnij rajon USRR zgodom URSR iz centrom u selishi Velika Sejdemenuha Pershij iz utvorenih u SRSR yevrejskih nacionalnih rajoniv Kalinindorfskij Kalininskij rajon Osnovni dani Krayina SRSR USRR URSR Okruga Oblast Hersonska okruga do 1930 Odeska oblast 1932 1937 Mikolayivska oblast z 1937 Hersonska oblast z 1944 Utvorenij 1927 Likvidovanij 1958 Naselennya 14 359 osib u t ch 12 916 yevreyiv Plosha 900 km Naseleni punkti ta radi Rajonnij centr Velika Sejdemenuha Kilkist silskih rad 13 Kilkist selish 1 Rajonna vlada Adresa administraciyi s Kalinindorf Kalinindorfskij rajon Hersonska okruga USRR Yak takij isnuvav iz 1927 do 1944 roku Z 1944 po 1958 rik vzhe ne buvshi nacionalnim mav nazvu Kalininskij IstoriyaUtvorenij 1927 roku v mezhirichchi Ingulcya ta Dnipra na teritoriyi Sejdeminuhskogo rajonu vidilenogo u mezhah Hersonskoyi okrugi u 1926 roci Do skladu rajonu vvijshli 39 yevrejskih i 8 neyevrejskih poselen yaki z chasom ob yednali u 8 yevrejskih nacionalnih rad 1 nimecku ta kilka ukrayinskih Osnovu rajonu sklali 4 yevrejski silskogospodarski koloniyi Hersonshini z dozhovtnevim stazhem ta 22 pereselenski visilki sho z yavilisya na zemlyah derzhfondu 1925 roku U skladi rajonu perebuvali Kalinindorfska 1931 yiyi naselennya stanovilo 2 238 osib Bobrovokutska 831 Frajlebenska 1157 Molotovska 878 Ershtmajska 1652 Lvovska 1549 osib yevrejski silski radi 1928 roku yevreyi stanovili 85 7 naselennya rajonu nimci 2 6 ukrayinci 11 7 U rajoni diyali 4 komiteti nezamozhnih selyan 569 chleniv 17 kolektivnih ob yednan z yakih 3 artili 9 mashinno traktornih tovaristv 5 tovaristv spilnogo obrobitku zemli silgospkooperaciya ohoplyuvala 78 7 gospodarstv a spozhivcha 88 8 Socialno ekonomichne obstezhennya rajonu 1928 pokazalo sho 52 8 gospodarstv buli bezkinnimi 27 2 mali odnogo konya 19 dvoh lishe 1 3 h i bilshe U dozhovtnevih koloniyah na gospodarstvo pripadalo 0 78 korovi 4 8 desyatini rilli 118 vinogradnih kushiv 9 4 plodovih derev Zvazhayuchi na visokij riven rozvitku vinogradarstva ta sadivnictva kerivnictvo rajonu vvazhalo perevazhnu bilshist gospodarstv rajonu serednyackoyu 73 4 zhiteliv rajonu stanovili selyani 9 1 remisniki 5 6 robitniki j najmiti z nadilom 3 5 sluzhbovci 2 8 kramari 5 6 deklasovani elementi Zgidno z uryadovimi planami rajon musiv rozvivatisya yak silskogospodarskij bagatogaluzevij Zavdyaki znachnim kapitalovkladennyam uprodovzh pershogo pereselenskogo roku bulo zakladeno gospodarski ta kulturni pidvalini jogo podalshogo rozvitku stvoreno 9 novih shkil semirichka z internatom dlya ditej pereselenciv 2 medpunkti 2 selbudi 2 hati chitalni Pershi kroki rozbudovi rajonu vidbuvalisya na tli nastorozhenogo stavlennya okruzhnih vlastej ta znachnogo pidvishennya antisemitizmu dovkolishnogo ukrayinskogo selyanstva Administrativnij centr koloniyu Velika Sejdemenuha v 1927 roci bulo perejmenovano na Kalinindorf naselennya yakogo 1926 roku nalichuvalo 1855 a 1930 1915 osib Tut mistilisya semirichna shkola likarnya 1 likar 10 misc MTS Na pochatku 1930 h rokiv rajon naselyali ponad 16 tis osib 12 916 yevreyiv 3 492 ukrayinci 722 nimci Z veresnya 1930 pidporyadkovuvavsya bezposeredno centralnij vladi USRR Na moment reorganizaciyi ukrayinskih okrug shilnist naselennya v rajoni stanovila 23 2 osobi km i bula najnizhchoyu sered nacrajoniv 92 5 posiviv stanovili zernovi 1 8 tehnichni kulturi Popri nepokazni vidomosti pro stan silskogo gospodarstva rajon buv peredovim za tempami kolektivizaciyi u kolektivni gospodarstva vlilosya 66 2 gospodariv rajonu Plosha rajonu dorivnyuvala 502 km Vin vklyuchav 7 silrad yaki na 1 sichnya 1930 nalichuvalo 11 657 meshkanciv 77 4 yakih stanovili yevreyi Za todishnoyu klasifikaciyeyu rajon buv malomicnim silskogospodarskim bez velikoyi promislovosti malih promislovih i remisnichih zakladiv za vidomostyami derzhavnih sluzhb nalichuvalosya 225 de zagalom pracyuvali 329 osib z yakih 27 buli najmanimi pracivnikami U rajoni diyali 40 zernovih tovaristv 2 292 chleni 1 skotarsko molocharske 325 chleniv 8 silskogospodarskih spozhivchih tovaristv 5 886 chleniv 20 kramnic 2 komuni 34 silgospartili 1 942 chleni 6 tovaristv spilnogo obrobitku zemli 42 chleni Radgospiv u rajoni ne bulo Na 100 osib doroslogo naselennya pripadalo 107 3 shkolyariv 1932 roku vvijshov do skladu novoutvorenoyi Odeskoyi oblasti Z todishnih 13 674 meshkanciv rajonu 11 198 buli yevreyami 71 z yakih stanovili novi poselenci Za vidomostyami na 1 sichnya 1933 rajon skladavsya z 1 yi selishnoyi ta 13 h silskih rad de zagalom prozhivali 14 359 osib 1935 roku rajon nalichuvav 8 neyevrejskih i 39 yevrejskih poselen Zgidno z vidomostyami Odeskogo obkomu KP b U rajon vhodiv do desyatki rajoniv z najvishoyu smertnistyu vid nedoyidannya Utim oficijni dokumenti v rozpal golodomoru 1932 33 v USRR zaperechuvali jogo zgubni naslidki v rajoni zokrema u postanovi sekretariatu VUCVK Po dopovidi Kalinindorfskogo RVK vid 1 listopada 1933 r zaznachalosya sho vrozhajnist u rajoni porivnyano z 1932 pidvishilasya z 4 2 c do 8 5 kinske pogoliv ya zroslo na 3 7 rogatoyi hudobi na 2 svinej na 15 Vartist trudodnya zbilshilasya z 1 1 5 kg do 8 kg a v kolgospah Rojter Oktyabr Smidovich perevishila 12 kg Uprodovzh golodomoru 1932 33 v USRR i pislya nogo najgostrishoyu problemoyu rajonu bulo nezadovilne rozgortannya pereselenskoyi kampaniyi sho stoyalo na zavadi planam radyanskoyi vladi z rozv yazannya yevrejskogo pitannya Vidpovidno do postanovi VUCVK Pro sklad novih administrativnih rajoniv Odeskoyi oblasti vid 17 lyutogo 1935 rajon zbilshiv svoyu teritoriyu za rahunok priyednannya Novo Gnednivskoyi silradi Snigurivskogo rajonu Stanom na 15 grudnya 1935 plosha rajonu dorivnyuvala 860 2 km Naprikinci serpnya 1936 roku rajon ukrupnivsya shlyahom priyednannya selish Chervono Lyubecke Zapovit ta Poltavka Mar yanivskoyi silradi Snigurivskogo rajonu U rajoni diyali Kalinindorfskij pedtehnikum ta agronomichnij tehnikum u seli Lvove 46 shkil 3 seredni 14 nepovnih serednih 29 pochatkovih 7 feldsherskih punktiv 7 pologovih budinkiv rajonna likarnya 3 stacionarni ta 3 peresuvni kinoustanovki U Kalinindorfi rozmishuvavsya mizhrajonnij yevrejskij kolgospnij teatr Uprodovzh 1930 1935 rokiv tut vidavalisya rajonni gazeti Kolvirtemes movoyu idish i Kolgospna pravda ukrayinskoyu movoyu a takozh pracyuvav Yevrejskij kolgospnij teatr yakij u lyutomu 1939 vidsvyatkuvav svoye 5 richchya U 1937 roci rajon peredano novostvorenij Mikolayivskij oblasti 26 27 grudnya 1937 vidbulisya chislenni mitingi ta urochistij plenum rajvikonkomu z nagodi desyatoyi richnici vid zasnuvannya nacionalnogo rajonu yaki zasvidchili torzhestvo leninskoyi nacionalnoyi politiki v URSR Za danimi 1938 r plosha rajonu zrosla do 0 9 tis km a kilkist silrad do 13 U miscevij presi pidnosivsya yak vzirec vtilennya program VKP b iz kolektivizaciyi silskogo gospodarstva 1939 miscevi kolgospi zasiyali 42 351 ga U kolektivnih gospodarstvah nalichuvalosya 139 traktoriv 81 kombajn 56 vantazhnih avtomobiliv Peresichna vrozhajnist dorivnyuvala 17 c z 1 ga U serednomu na kolgosp pripadalo 3 fermi Popri represiyi naprikinci 1930 h rr zhertvami yakih stali najvidatnishi miscevi diyachi zokrema sekretari rajkomu KP b U Lezman i Abram golova rajvikonkomu Babichev zaviduvach zemelnogo viddilu Sigal direktor MTS Milshtejn redaktor rajonnoyi gazeti Mendel rajon yak nacionalnij u zakonodavchomu poryadku ne likvidovuvavsya Protyagom 1939 41 rokiv povnocinno funkcionuvav i rozvivavsya yak administrativno teritorialna odinicya Stanom na 1 travnya 1940 plosha rajonu stanovila 0 9 tis km U nomu nalichuvalosya 13 silrad Z oseni 1941 roku perebuvav u zoni nimecko nacistskoyi okupaciyi Z 15 listopada 1941 u skladi Hersonskogo gebita Vnaslidok masovih strat u seli Shterndorf Mala Sejdemenuha zaginulo 667 osib yevrejskoyi nacionalnosti u Bobrovomu Kuti 917 Kalininskomu Velika Sejdemenuha 1875 Molotovomu 1496 Lvovomu 550 30 bereznya 1944 roku Kalinindorfskij rajon perejshov do skladu novoutvorenoyi Hersonskoyi oblasti Pislya Nimecko radyanskoyi vijni u statusi nacionalnogo rajon ne vidnovlyuvavsya perevazhnu bilshist jogo naselennya stanovili ukrayinci 15 serpnya 1944 roku rajon perejmenovano na Kalininskij 1958 roku rajon skasovano Primitki Arhiv originalu za 2 bereznya 2016 Procitovano 20 sichnya 2015 Postanova VUCVK 28 vid 9 lyutogo 1932 Pro utvorennya oblastej na teritoriyi USRR zatverdzhena postanovoyu CVK SRSR vid 27 02 1932 Neoficijnij sajt istoriyi mista Hersona 21 sichnya 2015 u Wayback Machine ros Ukaz Prezidiyi Verhovnoyi Radi URSR Pro perejmenuvannya utochnennya ta vnesennya zmin v najmenuvannya deyakih mist rajonnih centriv i rajoniv Ukrayinskoyi RSR vid 15 serpnya 1944 r Vidomosti Verhovnoyi Radi Ukrayinskoyi RSR 1945 7 8 1 kvitnya S 9 12 PosilannyaEnciklopediya istoriyi Ukrayini 2 bereznya 2016 u Wayback Machine LiteraturaUkrayinska RSR Administrativno teritorialnij podil na 1 veresnya 1946 roku M F Popivskij vidp red 1 vid K Ukrayinske vidavnictvo politichnoyi literaturi 1947 S 627