Хінне дерево | ||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Біологічна класифікація | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
Види | ||||||||||||||||||
Біля 40 видів, див. текст | ||||||||||||||||||
Посилання | ||||||||||||||||||
|
Вікісховище має мультимедійні дані за темою: Хінне дерево |
Хінне дерево (Cinchona) — рід рослин родини маренових (Rubiaceae), кора якого містить лікувальну речовину — хінін. Рід названий Ліннеєм в 1742 році на честь графині Кінчон (в іншій транскрипції Хінхон), дружини віце-короля Перу, яка в 1638 році була начебто вилікувана від малярії корою хінного дерева. Відомо близько 40 видів.
Це стрункі вічнозелені дерева заввишки 10—15 м (рідше до 25 м). Листя велике шкірясте, цільнокрайнє, супротивне. Здалека хінне дерево нагадує звичайну вільху, тільки листя у нього блискучіше, а вся крона має трохи рожевий відтінок. Рожеві, червоні або жовто-білі запашні трубчасті квітки зібрані в густі мітелки на кінцях гілок. Плід — яйцеподібна або довгаста коробочка, що містить крилате насіння.
Високе хінне дерево з рожевим листям росте на неприступних, стрімких схилах гір Анд. В наш час хінне дерево поширене в усіх тропічних країнах
Історія
Європейці, які захопили тропічні країни, масами вмирали від малярії. Тільки в 1633 році дізналися, що перуанські індіанці виліковуються від малярії корою якогось дерева. Цією корою вилікувалася від малярії і перша європейська жінка, що жила в Перу, — Хінхон. На честь її і назвали це дерево «хінхона», або «хіна». Хоча це виключно красива легенда.
Тубільне назва цього дерева «кава-хукку». Кору, звичайна деревну кору, на мові кечуа вимовляють як «кіна», а по-іспанські пишеться як «quina». Тоді як кору лікувальну називали «корою всіх кор» — «хіна-хіна» (quina-quina). Ця назва швидко поширилося в Європі. Французи писали «фр. quinguina», італійці — «італ. quin-quina» та «італ. chin-china», але вимовляли як і французи «кін-кіна». Шведи і голландці писали «kina» і вимовляли «кіна», поляки — «пол. kwinkinna» (квінкінна). Англійці і росіяни довго називали кору просто «перуанська кора». На латині ж кора кінкіни «лат. cortex chinae», читається — «Кортекс Хіні». Звідси і з'явилося слово «хіна», яке, власне, означає не кору, а «порошок кори». І дерево звідси стали називати хінним деревом. У 1930 році знайшли щоденник віце-короля Перу графа де Цинхон. Цей щоденник суперечить тій історії, в якій саме дружина графа привезла хінний порошок в Європу. У щоденнику міститься інформація про те, що перша дружина віце-короля, Анна де Осоріо, померла ще до відбуття її чоловіка з Іспанії в Перу. Туди з графом вирушила його друга дружина Франциска Енрікес де Рібейра, і у неї не було проблем зі здоров'ям. Віце-король мав кілька нападів гарячки, але сам ніколи не проходив лікування хінною корою. Також в його щоденнику міститься запис про те, що його друга дружина померла в Картахені, ще не повернувшись до Іспанії; таким чином, вона аж ніяк не могла доставити в цю країну кору хінного дерева .
Тому нині обґрунтовано вважають, що перший опис властивостей кори хінного дерева дав видатний іспанський історик-натураліст Бернабе Кобо, єзуїтський місіонер і письменник, який 1632 року привіз її до Європи. Надалі кардинал Хуан де Луго, один з найвидатніших іспанських богословів і економістів свого часу, отримав доручення від Папи Римського Інокентія X зібрати інформацію про цілющу корі. Слідом за цим її вивчив папський придворний лікар Г. Фонсека, якого вельми зацікавили властивості порошку. Потім кардинал де Луго розгорнув широку кампанію за застосування хініну. У результаті ліки прозвали «єзуїтським», або «кардинальським» порошком, а люди в Римі якийсь час називали його «порошком де Луго».
Ще одна версія свідчить, що єзуїт, аптекар за освітою, Агустино Салумбріно, який проживав на початку XVII століття в перуанській столиці Лімі, зацікавився властивостями порошку з хінного дерева, який при прийомі всередину зцілював від гарячки і «пропасниці». В подальшому Салумбріно відправив кілька порошків до Риму, жителі якого страждали від місцевої малярії, і в якому багато кардиналів і понтифіків померли від цієї хвороби.
Кора хінного дерева врятувала життя багатьох європейців, які оселилися в тропічних країнах. Особливо лютувала малярія на Яві. Але уряд Перу, де в лісах росли хінні дерева, під страхом смертної кари заборонив вивозити деревця, живці та насіння хінного дерева.
Спроба французького вченого , що вивчав в Америці каучук, вивезти саджанці хінного дерева не вдалося.
Голландці умовили німецького ботаніка Хассекарла поїхати до Південної Америки за підробленим паспортом на ім'я Мюллера. Тільки в 1854 році, з ризиком для життя, піддаючись небезпечним переслідуванням, втративши одну руку, Хассекарл зібрав сіянці і насіння хінного дерева і переправив їх на спеціально посланий голландцями військовий крейсер. Деревця і насіння були доставлені на острів Ява, де голландці розбили великі плантації хінного дерева, відібравши землю у яванців. Так було викрадено хінне дерево. Через деякий час і англійським «викрадачам цінних дерев» вдалося вивезти з Перу до Індії насіння хінного дерева.
Примітки
- (рос.) Верзилин Николай Михайлович По следам Робинзона. Сады и парки мира. — Л.: Детская литература., 1964. — 576с.
- Голубовская О. А., Шкурба А. В., Колос Л. А. Малярия: монография К. : ВСИ «Медицина», 2015. — 288 с., в тому числі 32 с. цв. вкл.
- Bruce−Chwatt LJ (1988). «Three hundred and fifty years of the Peruvian fever bark». Br Med J (Clin Res Ed) 296 (6635): 1486–7. doi:10.1136/bmj.296.6635.1486. PMC 1833449. PMID 3134079
- В українській мові так часто називають гарячку з сильним ознобом.
- Kaufman T, Rúveda E (2005). «The quest for quinine: those who won the battles and those who won the war». Angewandte Chemie (International Edition in English) 44 (6): 854–85
Це незавершена стаття з ботаніки. Ви можете проєкту, виправивши або дописавши її. |
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Hinne derevo Biologichna klasifikaciya Domen Eukarioti Eukaryota Carstvo Roslini Plantae Viddil Streptophyta Nadklas Pokritonasinni Magnoliophyta Klas Evdikoti Pidklas Ajsteridi Poryadok Tirlichecviti Gentianales Rodina Marenovi Rubiaceae Rid Hinne derevo Cinchona Vidi Bilya 40 vidiv div tekst Posilannya Vikishovishe Cinchona Vikividi Cinchona EOL 29559 IPNI 329816 2 ITIS 500204 NCBI 4345 Vikishovishe maye multimedijni dani za temoyu Hinne derevo Hinne derevo Cinchona rid roslin rodini marenovih Rubiaceae kora yakogo mistit likuvalnu rechovinu hinin Rid nazvanij Linneyem v 1742 roci na chest grafini Kinchon v inshij transkripciyi Hinhon druzhini vice korolya Peru yaka v 1638 roci bula nachebto vilikuvana vid malyariyi koroyu hinnogo dereva Vidomo blizko 40 vidiv Ce strunki vichnozeleni dereva zavvishki 10 15 m ridshe do 25 m Listya velike shkiryaste cilnokrajnye suprotivne Zdaleka hinne derevo nagaduye zvichajnu vilhu tilki listya u nogo bliskuchishe a vsya krona maye trohi rozhevij vidtinok Rozhevi chervoni abo zhovto bili zapashni trubchasti kvitki zibrani v gusti mitelki na kincyah gilok Plid yajcepodibna abo dovgasta korobochka sho mistit krilate nasinnya Visoke hinne derevo z rozhevim listyam roste na nepristupnih strimkih shilah gir And V nash chas hinne derevo poshirene v usih tropichnih krayinahIstoriyaYevropejci yaki zahopili tropichni krayini masami vmirali vid malyariyi Tilki v 1633 roci diznalisya sho peruanski indianci vilikovuyutsya vid malyariyi koroyu yakogos dereva Ciyeyu koroyu vilikuvalasya vid malyariyi i persha yevropejska zhinka sho zhila v Peru Hinhon Na chest yiyi i nazvali ce derevo hinhona abo hina Hocha ce viklyuchno krasiva legenda Tubilne nazva cogo dereva kava hukku Koru zvichajna derevnu koru na movi kechua vimovlyayut yak kina a po ispanski pishetsya yak quina Todi yak koru likuvalnu nazivali koroyu vsih kor hina hina quina quina Cya nazva shvidko poshirilosya v Yevropi Francuzi pisali fr quinguina italijci ital quin quina ta ital chin china ale vimovlyali yak i francuzi kin kina Shvedi i gollandci pisali kina i vimovlyali kina polyaki pol kwinkinna kvinkinna Anglijci i rosiyani dovgo nazivali koru prosto peruanska kora Na latini zh kora kinkini lat cortex chinae chitayetsya Korteks Hini Zvidsi i z yavilosya slovo hina yake vlasne oznachaye ne koru a poroshok kori I derevo zvidsi stali nazivati hinnim derevom U 1930 roci znajshli shodennik vice korolya Peru grafa de Cinhon Cej shodennik superechit tij istoriyi v yakij same druzhina grafa privezla hinnij poroshok v Yevropu U shodenniku mistitsya informaciya pro te sho persha druzhina vice korolya Anna de Osorio pomerla she do vidbuttya yiyi cholovika z Ispaniyi v Peru Tudi z grafom virushila jogo druga druzhina Franciska Enrikes de Ribejra i u neyi ne bulo problem zi zdorov yam Vice korol mav kilka napadiv garyachki ale sam nikoli ne prohodiv likuvannya hinnoyu koroyu Takozh v jogo shodenniku mistitsya zapis pro te sho jogo druga druzhina pomerla v Kartaheni she ne povernuvshis do Ispaniyi takim chinom vona azh niyak ne mogla dostaviti v cyu krayinu koru hinnogo dereva Tomu nini obgruntovano vvazhayut sho pershij opis vlastivostej kori hinnogo dereva dav vidatnij ispanskij istorik naturalist Bernabe Kobo yezuyitskij misioner i pismennik yakij 1632 roku priviz yiyi do Yevropi Nadali kardinal Huan de Lugo odin z najvidatnishih ispanskih bogosloviv i ekonomistiv svogo chasu otrimav doruchennya vid Papi Rimskogo Inokentiya X zibrati informaciyu pro cilyushu kori Slidom za cim yiyi vivchiv papskij pridvornij likar G Fonseka yakogo velmi zacikavili vlastivosti poroshku Potim kardinal de Lugo rozgornuv shiroku kampaniyu za zastosuvannya hininu U rezultati liki prozvali yezuyitskim abo kardinalskim poroshkom a lyudi v Rimi yakijs chas nazivali jogo poroshkom de Lugo She odna versiya svidchit sho yezuyit aptekar za osvitoyu Agustino Salumbrino yakij prozhivav na pochatku XVII stolittya v peruanskij stolici Limi zacikavivsya vlastivostyami poroshku z hinnogo dereva yakij pri prijomi vseredinu zcilyuvav vid garyachki i propasnici V podalshomu Salumbrino vidpraviv kilka poroshkiv do Rimu zhiteli yakogo strazhdali vid miscevoyi malyariyi i v yakomu bagato kardinaliv i pontifikiv pomerli vid ciyeyi hvorobi Kora hinnogo dereva vryatuvala zhittya bagatoh yevropejciv yaki oselilisya v tropichnih krayinah Osoblivo lyutuvala malyariya na Yavi Ale uryad Peru de v lisah rosli hinni dereva pid strahom smertnoyi kari zaboroniv vivoziti derevcya zhivci ta nasinnya hinnogo dereva Sproba francuzkogo vchenogo sho vivchav v Americi kauchuk vivezti sadzhanci hinnogo dereva ne vdalosya Gollandci umovili nimeckogo botanika Hassekarla poyihati do Pivdennoyi Ameriki za pidroblenim pasportom na im ya Myullera Tilki v 1854 roci z rizikom dlya zhittya piddayuchis nebezpechnim peresliduvannyam vtrativshi odnu ruku Hassekarl zibrav siyanci i nasinnya hinnogo dereva i perepraviv yih na specialno poslanij gollandcyami vijskovij krejser Derevcya i nasinnya buli dostavleni na ostriv Yava de gollandci rozbili veliki plantaciyi hinnogo dereva vidibravshi zemlyu u yavanciv Tak bulo vikradeno hinne derevo Cherez deyakij chas i anglijskim vikradacham cinnih derev vdalosya vivezti z Peru do Indiyi nasinnya hinnogo dereva Kora Cinchona officinalis maye duzhe garnij zapah Primitki ros Verzilin Nikolaj Mihajlovich Po sledam Robinzona Sady i parki mira L Detskaya literatura 1964 576s Golubovskaya O A Shkurba A V Kolos L A Malyariya monografiya K VSI Medicina 2015 288 s v tomu chisli 32 s cv vkl ISBN 978 617 505 419 2 Bruce Chwatt LJ 1988 Three hundred and fifty years of the Peruvian fever bark Br Med J Clin Res Ed 296 6635 1486 7 doi 10 1136 bmj 296 6635 1486 PMC 1833449 PMID 3134079 V ukrayinskij movi tak chasto nazivayut garyachku z silnim oznobom Kaufman T Ruveda E 2005 The quest for quinine those who won the battles and those who won the war Angewandte Chemie International Edition in English 44 6 854 85 Ce nezavershena stattya z botaniki Vi mozhete dopomogti proyektu vipravivshi abo dopisavshi yiyi