Нітро́заміни (N-нітро́зоаміни) — органічні сполуки із загальною формулою R1R2NNO, де R1, R2 — алкільний або арильний радикал. Є також первинні нітрозаміни (нестійкі, зазвичай не можуть бути виділені окремо) та їхні N-ацильні похідні загальної формули RN(X)NO — (X = COR), [en] (X = CONR2), нітрозоуретани (X = COOR) та інші.
Отримання
Утворення нітрозамінів здійснюється введенням нітрозо-групи у вторинні аміни або аміди наступними речовинами:
- нітритом натрію в слабокислому середовищі,
- оксидом азоту (III),
- оксидом азоту (IV),
- [en].
Нітрозаміни отримують також взаємодією вторинних амінів із нітритом натрію й формальдегідом або [en]:
Будова
Атоми в молекулах нітрозамінів розташовуються в одній площині. Будова молекули найпростішого органічного нітрозаміну (CH3)2NNO:
Обертання по зв'язку N−N ускладнене великою енергетичною перепоною (ΔG‡ = 75—190 кДж/моль).
В ультрафіолетовому спектрі присутні 2 смуги λмакс = 360 нм (перехід n → π, ε ~ 100) і λмакс = 230—255 нм (перехід n → π, ε ~ 5000).
В ІЧ-спектрі розрізняються 2 особливі смуги для зв'язку N=O (1430—1530 см−1) і зв'язку N−N (~1000 см−1).
Фізичні та хімічні властивості
Первинні нітрозаміни (R1 = H) — малостійкі речовини, стійкі тільки при температурах нижче 0 ° C.
Нітрозаміни є рідкими або твердими речовинами жовтого кольору, поодинці — малостійкі. Добре розчинні у воді й у багатьох органічних розчинниках.
За дії відновників (водень на платині, паладії, LiAlH4) нітрозаміни перетворюються в похідні гідразину. Дія сильніших відновників (водень на нікелі Ренея, амальгама натрію) на нітрозаміни супроводжується розривом зв'язку N−N з утворенням вторинних амінів.
Азотна й перфторпероксиоцтова кислоти окислюють нітрозаміни у відповідні N-нітраміни. Ангідриди органічних кислот ацилюють нітрозаміни та розривають зв'язок N−N. Дія хлороводню також призводить до розриву зв'язку N−N.
Фотоліз нітрозамінів у парогазовому стані призводить до розриву зв'язку N−N і утворення радикала R2N·.
Застосування
Нітрозаміни застосовують для вилучення вторинних амінів із сумішей, а також для створення деяких лікарських препаратів і органічних барвників.
Біологічний вплив
Нітрозаміни є високотоксичними сполуками. За попадання в організм вони вражають печінку, викликають кровотечу, конвульсії, можуть призвести до коми. Велика частина нітрозамінів мають сильну канцерогенну дію, виявляють мутагенні властивості. Проте [en] навпаки має протипухлинну активність.
Нітрозаміни в косметиці
Нітрозаміни є в багатьох косметичних засобах та їжі, але їх не вказують у складі, оскільки вони знаходяться у вигляді домішок (концентрація 1—3 ppm). Нітрозаміни були виявлені в 53 інгредієнтах і понад 10 тис. продуктів, що дозволяє скласти приблизний перелік добавок, де вони зустрічаються: туші, кондиціонери для волосся, дитячі та дорослі шампуні, бальзами-ополіскувачі, лосьйони й креми для засмаги та інші. Нітрозаміни утворюються в косметиці, коли за певних умов нітрати сполучаються з різними амінокислотами. Наприклад, коли аміноспирти, як-от [en] (DEA) або [en] (ТЕА), використовуються як консерванти, які можуть розкладатися до нітратів. Оскільки ці різні сполуки руйнуються з плином часу, вони можуть перетворюватися в нітроза міни. І DEA, і TEA є загальними домішками, які використовуються для регулювання водневого показника або є зволожувачами.
Примітки
- nitrosamines // IUPAC Gold Book.
- . Skin Deep Cosmetics Database. EWG. Архів оригіналу за 23 березня 2019. Процитовано 23 березня 2019.
Посилання
- Formation and occurrence of nitrosamines in food // Cancer Res. 1983 May; 43(5 Suppl):2435s—2440s.
- // US CPCS, DECEMBER 23, 1983.
- Opinion on Nitrosamines and Secondary Amines in Cosmetic Products Scientific Committee on Consumer Safety, European Union, 2010 ISSN 1831-4767 , doi:10.2772/4079, ND-AQ-12-001-EN-N.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Nitro zamini N nitro zoamini organichni spoluki iz zagalnoyu formuloyu R1R2NNO de R1 R2 alkilnij abo arilnij radikal Ye takozh pervinni nitrozamini nestijki zazvichaj ne mozhut buti vidileni okremo ta yihni N acilni pohidni zagalnoyi formuli RN X NO X COR en X CONR2 nitrozouretani X COOR ta inshi OtrimannyaUtvorennya nitrozaminiv zdijsnyuyetsya vvedennyam nitrozo grupi u vtorinni amini abo amidi nastupnimi rechovinami nitritom natriyu v slabokislomu seredovishi oksidom azotu III oksidom azotu IV en Nitrozamini otrimuyut takozh vzayemodiyeyu vtorinnih aminiv iz nitritom natriyu j formaldegidom abo en BudovaAtomi v molekulah nitrozaminiv roztashovuyutsya v odnij ploshini Budova molekuli najprostishogo organichnogo nitrozaminu CH3 2NNO Obertannya po zv yazku N N uskladnene velikoyu energetichnoyu pereponoyu DG 75 190 kDzh mol V ultrafioletovomu spektri prisutni 2 smugi lmaks 360 nm perehid n p e 100 i lmaks 230 255 nm perehid n p e 5000 V ICh spektri rozriznyayutsya 2 osoblivi smugi dlya zv yazku N O 1430 1530 sm 1 i zv yazku N N 1000 sm 1 Fizichni ta himichni vlastivostiPervinni nitrozamini R1 H malostijki rechovini stijki tilki pri temperaturah nizhche 0 C Nitrozamini ye ridkimi abo tverdimi rechovinami zhovtogo koloru poodinci malostijki Dobre rozchinni u vodi j u bagatoh organichnih rozchinnikah Za diyi vidnovnikiv voden na platini paladiyi LiAlH4 nitrozamini peretvoryuyutsya v pohidni gidrazinu Diya silnishih vidnovnikiv voden na nikeli Reneya amalgama natriyu na nitrozamini suprovodzhuyetsya rozrivom zv yazku N N z utvorennyam vtorinnih aminiv Azotna j perftorperoksioctova kisloti okislyuyut nitrozamini u vidpovidni N nitramini Angidridi organichnih kislot acilyuyut nitrozamini ta rozrivayut zv yazok N N Diya hlorovodnyu takozh prizvodit do rozrivu zv yazku N N Fotoliz nitrozaminiv u parogazovomu stani prizvodit do rozrivu zv yazku N N i utvorennya radikala R2N ZastosuvannyaNitrozamini zastosovuyut dlya viluchennya vtorinnih aminiv iz sumishej a takozh dlya stvorennya deyakih likarskih preparativ i organichnih barvnikiv Biologichnij vplivNitrozamini ye visokotoksichnimi spolukami Za popadannya v organizm voni vrazhayut pechinku viklikayut krovotechu konvulsiyi mozhut prizvesti do komi Velika chastina nitrozaminiv mayut silnu kancerogennu diyu viyavlyayut mutagenni vlastivosti Prote en navpaki maye protipuhlinnu aktivnist Nitrozamini v kosmeticiNitrozamini ye v bagatoh kosmetichnih zasobah ta yizhi ale yih ne vkazuyut u skladi oskilki voni znahodyatsya u viglyadi domishok koncentraciya 1 3 ppm Nitrozamini buli viyavleni v 53 ingrediyentah i ponad 10 tis produktiv sho dozvolyaye sklasti pribliznij perelik dobavok de voni zustrichayutsya tushi kondicioneri dlya volossya dityachi ta dorosli shampuni balzami opoliskuvachi losjoni j kremi dlya zasmagi ta inshi Nitrozamini utvoryuyutsya v kosmetici koli za pevnih umov nitrati spoluchayutsya z riznimi aminokislotami Napriklad koli aminospirti yak ot en DEA abo en TEA vikoristovuyutsya yak konservanti yaki mozhut rozkladatisya do nitrativ Oskilki ci rizni spoluki rujnuyutsya z plinom chasu voni mozhut peretvoryuvatisya v nitroza mini I DEA i TEA ye zagalnimi domishkami yaki vikoristovuyutsya dlya regulyuvannya vodnevogo pokaznika abo ye zvolozhuvachami Primitkinitrosamines IUPAC Gold Book Skin Deep Cosmetics Database EWG Arhiv originalu za 23 bereznya 2019 Procitovano 23 bereznya 2019 PosilannyaFormation and occurrence of nitrosamines in food Cancer Res 1983 May 43 5 Suppl 2435s 2440s US CPCS DECEMBER 23 1983 Opinion on Nitrosamines and Secondary Amines in Cosmetic Products Scientific Committee on Consumer Safety European Union 2010 ISSN 1831 4767 ISBN 978 92 79 30741 6 doi 10 2772 4079 ND AQ 12 001 EN N