Династія Лі (1009 —1225 роки) — в'єтнамська династія, що правила в державі Дайв'єт. Утворилася після повалення династії ранніх Ле. Основним напрямком діяльності були стосунки з китайською імперією Сун. З 1128 року почався занепад династії Лі. Зрештою влада опинилася у знатних кланів. 1225 року її мирно змінила династія Чан. Також відома як Династія Пізніх Лі.
家李 家後李 Династія Лі | ||||
| ||||
Столиця | Тханглонг | |||
Релігії | буддизм конфуціанство | |||
Форма правління | монархія | |||
імператор | Лі Тхай То | |||
Історія | ||||
- Засновано | 1009 | |||
- Ліквідовано | 1225 | |||
Сьогодні є частиною | В'єтнам КНР | |||
|
Історія
Засновником династії став професійний військовик Лі Тхай То. Перед тим внаслідок заколоту було повалено династію ранніх Ле. На початку правління провів низку заходів з встановлення легітимної влади і протидії дестабілізації в країні.
1010 року на керівні посади в державі були призначені члени сім'ї імператора та учасники перевороту, була проголошена амністія, всі знаряддя для катувань знищені. Того ж року відбулося перенесення столиці з Хоали до верхів'їв річки Хонги — фортеця даяла, перейменованої в Тханглонг. Завершено будівельні роботи у 1024 році.
До 1014 року велася боротьба з повсталими аристократами та племенами, що сплачували данину. В цей же час було встановлено мирні відносини з державами Сун, Чампа і Кхмерською імперією. У 1020 році здійснено спробу втрутитися у справи Чампи, завдяки чому трохи розширено кордони на південь.
1028 році новому імператорові Лі Тхай Тонгу вдалося придушити заколот, що сприяло зміцненню політичного становища й авторитета династії. Протягом 1038—1039 років довелося боротися проти гірського племені нунгів, що отримувала підтримку з боку китайської адміністрації. У 1052 уряд Дайков'єту спровокував нунгів на атаку південних провінцій імперії Сун. 1054 році змінено назву з Дайков'єт на Дайв'єт.
З початком правління імператора Лі Тхань Тонга було взято курс на утворення повноцінної імперії. 1059 року здійснено напада на прикордонну китайську провінцію Ціньчжоу. З 1069 року почалися запеклі війни проти Чампи, яка спиралася на союз з імперією Сун. 1075 року армія Лі завдала поразки сунській армії, що намагалася підкорити Дайв'єт, але втратила деякі північні повіти. Зрештою за правління імператора Лі Нян Тонга у 1079 році відбулося приєднання до Дайв'єту 3 північних провінцій Чампи. В цей же час відновлено дипломатичні стосунки з імперією Сун, а 1084 року дипломатичними заходами Лі Нян Тонг домігся повернення Сун втрачених територій.
У 1128 році проявився кризис спадкування, викликаний відсутністю синів у Лі Нян Тонга. Останній ще за життя всиновив небожа Лі Тхан Тонга. Втім з цього часу починається занепад династії. Деякі дослідники поділяють періоди на Перших та Других Пізніх Лі. З цього часу все більше зростає роль канцлерів та регентів, які перебирають владу, користуючись молодість або неповноліттям представників династії Лі.
Значний удар династії завдало потужне повстання військовиків у 1209 році. З 1216 року відбувається посилення клану Чан. З початку 1220-х років посаду канцлера фактично стала спадковою у Чанів.
Остаточне послаблення відбулося за правління Лі Хюе Тонг, який навіть був вимушений на деякий час залишити столицю. 1224 році імператор вирішив передати трон 6-річній принцесі . Втім фактична влада опинилася у Чан Тху До, очільника палацової варти. У 1225 році він влаштував шлюб свого небожа Чан Каня з імператрицею. Незабаром змусив Лі Т'єу Хоанг передати владу своєму чоловікові. Слідом за цим було оголошено про завершення правління династії Лі й переходу влади в державі до династії Чан. Деякі представники династії Лі перебралися до Корейського півострова.
Управління
На чолі стояв імператор, який спирався на закони, а не правив автократично. 1087 року династія Лі отримала від сунського уряду титул намбінь-вионга, а 1174 року від Південної Сун — гована (правителя держави), який підкреслював провідний статус правителів серед китайських сусідів.
Найближчим помічником імператора був канцлер. Йому допомагали 4 міністри (тхау) — 3 цивільнних й 1 військовий. Тхай відпорядковувалися очільники відомтсв (ч'єу).
1010 року проведено адміністративну реформу. Державу поділено на 24 ло, які в гірських районах ділилися на тяу, а в низинах — на фу. Фу і тяу в свою чергу поділялися на хюен і зяп, а потім — на хионг і ап.
1089 року було впроваджено ієрархію для чиновників, що включала 9 рангів для цивільних і 9 для військових чинів. Іспити стали обов'язковими, а ранги присвоювалися відповідно до результатів літературних змагань.
Економіка
Основою економіки було сільське господарство. Технічно, всі оброблювані землі належали імператору, він розподіляв землі між селами, які самостійно роздавали ділянки родинам. Імператори заохочували розвиток землеробства, наказуючи рити канали і рови, а також дозволяючи солдатам півроку проводити вдома в полях.
У 1013 році впроваджено 6 основних податків: на рисові поля, сади, рибні ставки; на поля під шовковичними кущами і наносні землі; на продукти природи, якщо вони надходили на ринок; на сіль (на зовнішній межі і на внутрішніх митницях); на роги носорога, бивні слона і пахучі олії, що видобуваються в горах; на запашне дерево для кадила, фрукти та квіти. 1016 року було оголошено про скасування рисового податку на 3 роки для всіх селян. 1042 року був введений новий податок на користь податківців в розмірі 1/10 від основного зібраного податку.
Великий розвиток отримали будівельна справа, гончарство, різьблення по чорному лаку, мідне і бронзове лиття.
Розвиток виробництва призвело до швидкого збільшення товарообігу внутрішньої і зовнішньої торгівлі. Підтримувалася торгівля, яка насамперед здійснювалася з Сунською імперією, державами Великих Зондських островів, Сукхотаєм, Чампою. До Китаю продавали спеції, слонову кістку і сіль, купували в значній мірі шовк та розкоші.
Право
Закони в період династії Лі формувалися завдяки імператорським наказам, хоча цивільне, карне, судове, сімейне право існувало паралельно їм. 1042 року було видано перший писемний кодекс, основу якого становило кримінальне право.
Оскільки династія Лі була прихильником буддизму, то покарання за порушення законів не були суворі.
Культура
Архітектура
Значний на усі сфери життя вплив мав буддизм, прихильником якої були представники правлячої династії. Споруджувалися численні культові споруди. Буддійське мистецтво вперше набуло масового характеру. У кожному селі з'явилися буддійські храми і пагоди. До їх спорудження залучалися місцеві виконавці. Це полегшило злиття високих ідеалів буддійської скульптури з майстерністю народних ремісників, що традиційно займалися виготовленням народних іграшок, ляльок, архітектурних прикрас з дерева, лакових виробів.
Скульптура
Стиль різьбленого декору і скульптури буддійських храмів в епоху Лі характеризується як безтілесний і містичний. Найзначущими з усіх збережених творів різьблення по дереву є панелі вхідного портика храмового комплексу Тхан Куанг (Кяо) в Тай Біні, що засновано 1067 року.
Освіта
1070 року в Тханглонзі було відкрито вищий освітній заклад Ван-М'єу (Храм літератури), що виконував функції на кшталт європейського університету. Того ж року було наказано спорудити в кожній провінції храм Конфуція. У 1076 році засновано навчальний інститут Школа Синів Вітчизни для державних службовців, а також імператорська академія.
Джерела
- Cœdès, George. (1966). The Making of South East Asia (illustrated, reprint ed.). University of California Press. .
- Машкина И. Н. Китай и Вьетнам (III—XIII вв.). М., 1978.
- Маслов Г. М. Феодальный Вьетнам (XIV — начало XV в.). М., 1989.
- Cuong Tu Nguyen (1997). Thiền Uyển Tập Anh. University of Hawaii Press. p. 371. .
- Bruce Lockhart, William J. Duiker: Historical Dictionary of Vietnam, Oxford, 2006, S. 175
- Pierre Huard et Maurice Durand, Connaissance du Việt-Nam, École française d'Extrême Orient, 2010
Вікісховище має мультимедійні дані за темою: Династія Лі |
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Dinastiya Li 1009 1225 roki v yetnamska dinastiya sho pravila v derzhavi Dajv yet Utvorilasya pislya povalennya dinastiyi rannih Le Osnovnim napryamkom diyalnosti buli stosunki z kitajskoyu imperiyeyu Sun Z 1128 roku pochavsya zanepad dinastiyi Li Zreshtoyu vlada opinilasya u znatnih klaniv 1225 roku yiyi mirno zminila dinastiya Chan Takozh vidoma yak Dinastiya Piznih Li 家李 家後李 Dinastiya Li1009 1225Pizni Li istorichni kordoni na kartiStolicya ThanglongReligiyi buddizm konfucianstvoForma pravlinnya monarhiyaimperator Li Thaj ToIstoriya Zasnovano 1009 Likvidovano 1225Sogodni ye chastinoyu V yetnam KNRVikishovishe maye multimedijni dani za temoyu Dinastiya LiIstoriyaZasnovnikom dinastiyi stav profesijnij vijskovik Li Thaj To Pered tim vnaslidok zakolotu bulo povaleno dinastiyu rannih Le Na pochatku pravlinnya proviv nizku zahodiv z vstanovlennya legitimnoyi vladi i protidiyi destabilizaciyi v krayini 1010 roku na kerivni posadi v derzhavi buli priznacheni chleni sim yi imperatora ta uchasniki perevorotu bula progoloshena amnistiya vsi znaryaddya dlya katuvan znisheni Togo zh roku vidbulosya perenesennya stolici z Hoali do verhiv yiv richki Hongi fortecya dayala perejmenovanoyi v Thanglong Zaversheno budivelni roboti u 1024 roci Do 1014 roku velasya borotba z povstalimi aristokratami ta plemenami sho splachuvali daninu V cej zhe chas bulo vstanovleno mirni vidnosini z derzhavami Sun Champa i Khmerskoyu imperiyeyu U 1020 roci zdijsneno sprobu vtrutitisya u spravi Champi zavdyaki chomu trohi rozshireno kordoni na pivden 1028 roci novomu imperatorovi Li Thaj Tongu vdalosya pridushiti zakolot sho spriyalo zmicnennyu politichnogo stanovisha j avtoriteta dinastiyi Protyagom 1038 1039 rokiv dovelosya borotisya proti girskogo plemeni nungiv sho otrimuvala pidtrimku z boku kitajskoyi administraciyi U 1052 uryad Dajkov yetu sprovokuvav nungiv na ataku pivdennih provincij imperiyi Sun 1054 roci zmineno nazvu z Dajkov yet na Dajv yet Z pochatkom pravlinnya imperatora Li Than Tonga bulo vzyato kurs na utvorennya povnocinnoyi imperiyi 1059 roku zdijsneno napada na prikordonnu kitajsku provinciyu Cinchzhou Z 1069 roku pochalisya zapekli vijni proti Champi yaka spiralasya na soyuz z imperiyeyu Sun 1075 roku armiya Li zavdala porazki sunskij armiyi sho namagalasya pidkoriti Dajv yet ale vtratila deyaki pivnichni poviti Zreshtoyu za pravlinnya imperatora Li Nyan Tonga u 1079 roci vidbulosya priyednannya do Dajv yetu 3 pivnichnih provincij Champi V cej zhe chas vidnovleno diplomatichni stosunki z imperiyeyu Sun a 1084 roku diplomatichnimi zahodami Li Nyan Tong domigsya povernennya Sun vtrachenih teritorij U 1128 roci proyavivsya krizis spadkuvannya viklikanij vidsutnistyu siniv u Li Nyan Tonga Ostannij she za zhittya vsinoviv nebozha Li Than Tonga Vtim z cogo chasu pochinayetsya zanepad dinastiyi Deyaki doslidniki podilyayut periodi na Pershih ta Drugih Piznih Li Z cogo chasu vse bilshe zrostaye rol kancleriv ta regentiv yaki perebirayut vladu koristuyuchis molodist abo nepovnolittyam predstavnikiv dinastiyi Li Znachnij udar dinastiyi zavdalo potuzhne povstannya vijskovikiv u 1209 roci Z 1216 roku vidbuvayetsya posilennya klanu Chan Z pochatku 1220 h rokiv posadu kanclera faktichno stala spadkovoyu u Chaniv Ostatochne poslablennya vidbulosya za pravlinnya Li Hyue Tong yakij navit buv vimushenij na deyakij chas zalishiti stolicyu 1224 roci imperator virishiv peredati tron 6 richnij princesi Vtim faktichna vlada opinilasya u Chan Thu Do ochilnika palacovoyi varti U 1225 roci vin vlashtuvav shlyub svogo nebozha Chan Kanya z imperatriceyu Nezabarom zmusiv Li T yeu Hoang peredati vladu svoyemu cholovikovi Slidom za cim bulo ogolosheno pro zavershennya pravlinnya dinastiyi Li j perehodu vladi v derzhavi do dinastiyi Chan Deyaki predstavniki dinastiyi Li perebralisya do Korejskogo pivostrova UpravlinnyaNa choli stoyav imperator yakij spiravsya na zakoni a ne praviv avtokratichno 1087 roku dinastiya Li otrimala vid sunskogo uryadu titul nambin vionga a 1174 roku vid Pivdennoyi Sun govana pravitelya derzhavi yakij pidkreslyuvav providnij status praviteliv sered kitajskih susidiv Najblizhchim pomichnikom imperatora buv kancler Jomu dopomagali 4 ministri thau 3 civilnnih j 1 vijskovij Thaj vidporyadkovuvalisya ochilniki vidomtsv ch yeu 1010 roku provedeno administrativnu reformu Derzhavu podileno na 24 lo yaki v girskih rajonah dililisya na tyau a v nizinah na fu Fu i tyau v svoyu chergu podilyalisya na hyuen i zyap a potim na hiong i ap 1089 roku bulo vprovadzheno iyerarhiyu dlya chinovnikiv sho vklyuchala 9 rangiv dlya civilnih i 9 dlya vijskovih chiniv Ispiti stali obov yazkovimi a rangi prisvoyuvalisya vidpovidno do rezultativ literaturnih zmagan EkonomikaOsnovoyu ekonomiki bulo silske gospodarstvo Tehnichno vsi obroblyuvani zemli nalezhali imperatoru vin rozpodilyav zemli mizh selami yaki samostijno rozdavali dilyanki rodinam Imperatori zaohochuvali rozvitok zemlerobstva nakazuyuchi riti kanali i rovi a takozh dozvolyayuchi soldatam pivroku provoditi vdoma v polyah Moneti dinastiyi Li U 1013 roci vprovadzheno 6 osnovnih podatkiv na risovi polya sadi ribni stavki na polya pid shovkovichnimi kushami i nanosni zemli na produkti prirodi yaksho voni nadhodili na rinok na sil na zovnishnij mezhi i na vnutrishnih mitnicyah na rogi nosoroga bivni slona i pahuchi oliyi sho vidobuvayutsya v gorah na zapashne derevo dlya kadila frukti ta kviti 1016 roku bulo ogolosheno pro skasuvannya risovogo podatku na 3 roki dlya vsih selyan 1042 roku buv vvedenij novij podatok na korist podatkivciv v rozmiri 1 10 vid osnovnogo zibranogo podatku Velikij rozvitok otrimali budivelna sprava goncharstvo rizblennya po chornomu laku midne i bronzove littya Rozvitok virobnictva prizvelo do shvidkogo zbilshennya tovaroobigu vnutrishnoyi i zovnishnoyi torgivli Pidtrimuvalasya torgivlya yaka nasampered zdijsnyuvalasya z Sunskoyu imperiyeyu derzhavami Velikih Zondskih ostroviv Sukhotayem Champoyu Do Kitayu prodavali speciyi slonovu kistku i sil kupuvali v znachnij miri shovk ta rozkoshi PravoZakoni v period dinastiyi Li formuvalisya zavdyaki imperatorskim nakazam hocha civilne karne sudove simejne pravo isnuvalo paralelno yim 1042 roku bulo vidano pershij pisemnij kodeks osnovu yakogo stanovilo kriminalne pravo Oskilki dinastiya Li bula prihilnikom buddizmu to pokarannya za porushennya zakoniv ne buli suvori KulturaArhitektura Znachnij na usi sferi zhittya vpliv mav buddizm prihilnikom yakoyi buli predstavniki pravlyachoyi dinastiyi Sporudzhuvalisya chislenni kultovi sporudi Buddijske mistectvo vpershe nabulo masovogo harakteru U kozhnomu seli z yavilisya buddijski hrami i pagodi Do yih sporudzhennya zaluchalisya miscevi vikonavci Ce polegshilo zlittya visokih idealiv buddijskoyi skulpturi z majsternistyu narodnih remisnikiv sho tradicijno zajmalisya vigotovlennyam narodnih igrashok lyalok arhitekturnih prikras z dereva lakovih virobiv Skulptura Stil rizblenogo dekoru i skulpturi buddijskih hramiv v epohu Li harakterizuyetsya yak beztilesnij i mistichnij Najznachushimi z usih zberezhenih tvoriv rizblennya po derevu ye paneli vhidnogo portika hramovogo kompleksu Than Kuang Kyao v Taj Bini sho zasnovano 1067 roku Osvita 1070 roku v Thanglonzi bulo vidkrito vishij osvitnij zaklad Van M yeu Hram literaturi sho vikonuvav funkciyi na kshtalt yevropejskogo universitetu Togo zh roku bulo nakazano sporuditi v kozhnij provinciyi hram Konfuciya U 1076 roci zasnovano navchalnij institut Shkola Siniv Vitchizni dlya derzhavnih sluzhbovciv a takozh imperatorska akademiya DzherelaCœdes George 1966 The Making of South East Asia illustrated reprint ed University of California Press ISBN 0520050614 Mashkina I N Kitaj i Vetnam III XIII vv M 1978 Maslov G M Feodalnyj Vetnam XIV nachalo XV v M 1989 Cuong Tu Nguyen 1997 Thiền Uyển Tập Anh University of Hawaii Press p 371 ISBN 978 0 8248 1948 4 Bruce Lockhart William J Duiker Historical Dictionary of Vietnam Oxford 2006 S 175 Pierre Huard et Maurice Durand Connaissance du Việt Nam Ecole francaise d Extreme Orient 2010Vikishovishe maye multimedijni dani za temoyu Dinastiya Li