Повстання коряків — антиколонізаторські дії сибірського народу коряків протягом 1745—1757 років, спрямовані проти російського панування.
Передумови
З 1715 року впроваджувалася політика російської адміністрації, спрямована на обмеження влади місцевим князців, збільшення ясака, здирництво козаків та начальників острогів, проведення політики християнізації. Також тягарем для коряків стала участь у тривалих війнах росіян з чукчами.
Хід подій
У 1742 році почалася нова війна росіян з чукчами. Для цього було зібрано значні сили в Анадирському острозі та водночас почався набір коряків до війська. Це призвело на початку 1745 року до повстання акланських коряків-оленярів на чолі із князцем Евонтою Косинкою, який в районі річки знищив декілька загонів збирачів ясаку. До кінця цього ж року до повстання долучилися три оленних князя Текиеттог Алинов, Алик Евеллін і Етківут Евучевін та осілі коряки Ягачинського, Кам'яного, Жирового, Косухинського і Акланського острогів. У листопаді вони розгромили загін сержанта І. Мамрукова, який прямував до Акланського острогу, а потім кілька днів протримали в облозі Акланський острог. Після цього Евонта рушив у бік Камчатки, а Евеллін уздовж Пенжинської губи.
До весни 1746 року коряки перекрили шляхи уздовж північного узбережжя Охотського моря, спробувавши знову захопити Акланський острог, знищивши значну частину тамтешньої залоги. Тоді ж постали коряки Карагинської затоки. Тойони карагинських коряків Ум'євушка, Керуга и Канач планували захопити Верньокамчаткий, Нижньокамчатський, Большерецький остроги. Але росіяни дізналися про ці плани та зміцнили залоги. Натомість коряками було укладено мирний договір з чукчами про спільні дії проти росіян. Карагинськими коряками було захоплено Столбовський острог.
14 березня 1747 року в битві на річці Орловій поблизу Анадира чукчі розгромили вщент загін росіян, що також сприяло поширенню повстання коряків. Втім того ж року внаслідок втрат та конфліктів з іншими князцами росіянам здався Евонта Косинка.
1748 року коряки захопили Акланський острог, де в якості здобич і отримали гармату та гвинтівки. Проте в тому ж році загалом росіянам вдалося придушити повстання карагинських коряків. До 1751 року діяли окремі загони інших коряків.
1751 року повстання коряків поновилося з новою силою. Основу їх становили алюторські коряки. Комендат Анадиря Шатілов придушив повстання коряків біля Анадирського острогу та річки Анадир. 1751 року здійснено похід проти тайговоських коряків, яких після відчайдушного опору було переможено. Втім невдовзі повстали тілігських та оленячі пенжинські коряки, які захопили Тігільський, Івашкінський та русанівський остроги. В тому ж році повстали коряцькі аманати (заручники) на чолі із Айвуланом Ом'ятовим в Анадирському острогу. Їм вдалося втекти. 1752 року повстання коряків в Охотському острогу вдалося придушити лише за допомогою гармат. 1753 року 300 коряків на чолі із Айвуланом взяли в облогу Гіжигінський острог, проте росіяни завдали повсталим рішучої поразки.
1756 року коряцький князець Івака Лехтелев уклав союз з чукчами проти росіян. Втім 1757 року відбувся конфлікт з чукчами, що призвело до війни, яка тривала до 1759 року. В результаті вже 1757 року коряки, які втратили внаслідок каральних експедицій і набігів чукчів значної частини боєздатного населення, змушені були відмовитися від відкритої боротьби. Натомість російська адміністрація відмовилася від насильницького хрещення коряків і передала збір ясака в руки коряцьких тойонів та князців.
Підсумки
Повстання коряків 1745—1757 років стало найвищим підйомом за незалежність корякських племен проти російських колонізаторів. Внаслідок відсутності єдності (зазвичай кожна група коряків діяла окрема й в різний час), слабкої військової організації, чисельності, відсутності міцної взаємодії з сусідніми народами, насамперед чукчами та ітельменами, воно зазнало поразки. Коряки втратили більше половини свого населення.
В результаті влада Російської імперії в цих областях посилилася, проте коряки зберегли внутрішню самостійність. У 1764 року імператорським указом було оголошено про прийом коряків в російське підданство.
Джерела
- Вдовин И. С. Очерки этнической истории коряков. — Л., 1973. — 303 с. (рос.)
- Зуев А. С. Восстание коряків-карагинів в 1746 року и братья лазуткины//Вестниц Краунц. Гуманитарные науки, 2002, № 2 — С. 41—52
- Зуев А. С. Присоединение Чукотки к России (вторая половина XVII—XVIII в.). — Новосибирск, 2009. — 443 с. (рос.)
- ВОССТАНИЕ КОРЯКОВ В 1751—1754 гг.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Povstannya koryakiv antikolonizatorski diyi sibirskogo narodu koryakiv protyagom 1745 1757 rokiv spryamovani proti rosijskogo panuvannya PeredumoviZ 1715 roku vprovadzhuvalasya politika rosijskoyi administraciyi spryamovana na obmezhennya vladi miscevim knyazciv zbilshennya yasaka zdirnictvo kozakiv ta nachalnikiv ostrogiv provedennya politiki hristiyanizaciyi Takozh tyagarem dlya koryakiv stala uchast u trivalih vijnah rosiyan z chukchami Hid podijU 1742 roci pochalasya nova vijna rosiyan z chukchami Dlya cogo bulo zibrano znachni sili v Anadirskomu ostrozi ta vodnochas pochavsya nabir koryakiv do vijska Ce prizvelo na pochatku 1745 roku do povstannya aklanskih koryakiv olenyariv na choli iz knyazcem Evontoyu Kosinkoyu yakij v rajoni richki znishiv dekilka zagoniv zbirachiv yasaku Do kincya cogo zh roku do povstannya doluchilisya tri olennih knyazya Tekiettog Alinov Alik Evellin i Etkivut Evuchevin ta osili koryaki Yagachinskogo Kam yanogo Zhirovogo Kosuhinskogo i Aklanskogo ostrogiv U listopadi voni rozgromili zagin serzhanta I Mamrukova yakij pryamuvav do Aklanskogo ostrogu a potim kilka dniv protrimali v oblozi Aklanskij ostrog Pislya cogo Evonta rushiv u bik Kamchatki a Evellin uzdovzh Penzhinskoyi gubi Do vesni 1746 roku koryaki perekrili shlyahi uzdovzh pivnichnogo uzberezhzhya Ohotskogo morya sprobuvavshi znovu zahopiti Aklanskij ostrog znishivshi znachnu chastinu tamteshnoyi zalogi Todi zh postali koryaki Karaginskoyi zatoki Tojoni karaginskih koryakiv Um yevushka Keruga i Kanach planuvali zahopiti Vernokamchatkij Nizhnokamchatskij Bolshereckij ostrogi Ale rosiyani diznalisya pro ci plani ta zmicnili zalogi Natomist koryakami bulo ukladeno mirnij dogovir z chukchami pro spilni diyi proti rosiyan Karaginskimi koryakami bulo zahopleno Stolbovskij ostrog 14 bereznya 1747 roku v bitvi na richci Orlovij poblizu Anadira chukchi rozgromili vshent zagin rosiyan sho takozh spriyalo poshirennyu povstannya koryakiv Vtim togo zh roku vnaslidok vtrat ta konfliktiv z inshimi knyazcami rosiyanam zdavsya Evonta Kosinka 1748 roku koryaki zahopili Aklanskij ostrog de v yakosti zdobich i otrimali garmatu ta gvintivki Prote v tomu zh roci zagalom rosiyanam vdalosya pridushiti povstannya karaginskih koryakiv Do 1751 roku diyali okremi zagoni inshih koryakiv 1751 roku povstannya koryakiv ponovilosya z novoyu siloyu Osnovu yih stanovili alyutorski koryaki Komendat Anadirya Shatilov pridushiv povstannya koryakiv bilya Anadirskogo ostrogu ta richki Anadir 1751 roku zdijsneno pohid proti tajgovoskih koryakiv yakih pislya vidchajdushnogo oporu bulo peremozheno Vtim nevdovzi povstali tiligskih ta olenyachi penzhinski koryaki yaki zahopili Tigilskij Ivashkinskij ta rusanivskij ostrogi V tomu zh roci povstali koryacki amanati zaruchniki na choli iz Ajvulanom Om yatovim v Anadirskomu ostrogu Yim vdalosya vtekti 1752 roku povstannya koryakiv v Ohotskomu ostrogu vdalosya pridushiti lishe za dopomogoyu garmat 1753 roku 300 koryakiv na choli iz Ajvulanom vzyali v oblogu Gizhiginskij ostrog prote rosiyani zavdali povstalim rishuchoyi porazki 1756 roku koryackij knyazec Ivaka Lehtelev uklav soyuz z chukchami proti rosiyan Vtim 1757 roku vidbuvsya konflikt z chukchami sho prizvelo do vijni yaka trivala do 1759 roku V rezultati vzhe 1757 roku koryaki yaki vtratili vnaslidok karalnih ekspedicij i nabigiv chukchiv znachnoyi chastini boyezdatnogo naselennya zmusheni buli vidmovitisya vid vidkritoyi borotbi Natomist rosijska administraciya vidmovilasya vid nasilnickogo hreshennya koryakiv i peredala zbir yasaka v ruki koryackih tojoniv ta knyazciv PidsumkiPovstannya koryakiv 1745 1757 rokiv stalo najvishim pidjomom za nezalezhnist koryakskih plemen proti rosijskih kolonizatoriv Vnaslidok vidsutnosti yednosti zazvichaj kozhna grupa koryakiv diyala okrema j v riznij chas slabkoyi vijskovoyi organizaciyi chiselnosti vidsutnosti micnoyi vzayemodiyi z susidnimi narodami nasampered chukchami ta itelmenami vono zaznalo porazki Koryaki vtratili bilshe polovini svogo naselennya V rezultati vlada Rosijskoyi imperiyi v cih oblastyah posililasya prote koryaki zberegli vnutrishnyu samostijnist U 1764 roku imperatorskim ukazom bulo ogolosheno pro prijom koryakiv v rosijske piddanstvo DzherelaVdovin I S Ocherki etnicheskoj istorii koryakov L 1973 303 s ros Zuev A S Vosstanie koryakiv karaginiv v 1746 roku i bratya lazutkiny Vestnic Kraunc Gumanitarnye nauki 2002 2 S 41 52 Zuev A S Prisoedinenie Chukotki k Rossii vtoraya polovina XVII XVIII v Novosibirsk 2009 443 s ros VOSSTANIE KORYaKOV V 1751 1754 gg