Оборона міста тривала з 14 серпня по 21 серпня 1941 року, визволили Очаків 31 березня 1944-го.
Напередодні війни
У Очакові станом на 1941 рік перебував невеликий військово-морський гарнізон. Загальна чисельність гарнізону Очакова складала близько 3 тисяч чоловік (з початком війни — близько 3,5 тисяч). До складу Очаківського гарнізону входили:
- 141-ша окрема стрілецька рота (командир — капітан А. А. Бондаренко)
- Саперна рота (командир — старший лейтенант П. Е. Зайцев)
- Кулеметна і прожекторна роти
- 2-га бригада торпедних катерів (командир-капітан 2 рангу А. А. Мельников)
- Охорона водного району (ОВР) під командуванням капітана 3 рангу А. В. Пічугина
- Прикордонна комендатура (комендант — майор А. П. Ізугенєв) і низка інших окремих частин і підрозділів.
Одночасно в Очакові активно працювали оборонні гуртки, у яких молодь міста навчалася стріляти з рушниці і кулемета, кидати гранати в ціль, захищатися від хімічної зброї, надавати першу медичну допомогу та інше.
Очаків у період німецько-радянської війни мав свій оборонний рубіж, який іменувався: Очаківський укріплений сектор берегової оборони Одеської військово-морської бази Чорноморського флоту (скорочено ОУСБООВМБЧФ).
Місто мало свій оборонний рубіж, який іменувався: Очаківський укріплений сектор берегової оборони Одеської військово-морської бази Чорноморського флоту (ОУСБООВМБЧФ, пізніше ОУС). План оборони північно-західного узбережжя Чорного моря був орієнтований перш за все на оборону з моря. Завдання Очаківського сектора берегової оборони полягало в тому, щоб контролювати вхід в Дніпровсько-Бузький лиман, забезпечити охорону комунікацій на Чорному морі уздовж смуги узбережжя сектора по лінії Одеса-Миколаїв-Севастополь, забезпечити взаємодію своїх частин з кораблями, авіацією і сухопутними частинами. На морі Очаків захищала незначна кількість кораблів Чорноморського флоту, які постійно базувалися в Одеському і Очаківському портах. Очаківський укріпсектор мав в своєму розпорядженні наступні сили:
- 15-та фортечна 203-міліметрова чотиригарматна батарея в головному форті фортеці Очаків (командир — старший лейтенант А. І. Савон)
- 22-га фортечна 203-міліметрова чотиригарматна батарея на острові Первомайський (командир — капітан І. А. Радченко)
- 7-ма чотиригарматна 75-міліметрова протикатерна батарея
- 5-та чотиригарматна 45-міліметрова батарея
Дві останні розташовувалися на Очаківському мисі.
Повітряний простір Очаковівського укріпсектора захищали 9-й винищувальний авіаполк авіаполк 29-ї авіабази (командир авіаполку — майор К. П. Малінов, командир авіабази- майор Павлов) і 119-й бомбардувальний авіаполк морських бомбардувальників 45-ї авіабази в селі Каборга (командир авіаполку — майор В. П. Конарєв, командир авіабази — майор Б. Н. Нажубаєв). А також 2-й окремий зенітний артилерійський дивізон (ОЗАД) під командуванням майора В. А. Мойсеєвого (7 батарей). Це 5 76-мм батарей: 84-та (командир — старший лейтенант А. С. Вознесенкий), 85-та (командир-старший лейтенант А. П. Овсянников), 87-ма (командир-старший лейтенант Р. Н. Дерягин), 88-ма (командир-старший лейтенант В.3.Попірайко), 89-та (командир -старший лейтенант Е. А. Бржозовський) та дві 45-міліметрові батареї: 86-та (командир-старший лейтенант І. І. Гальченко) і зенітна (командир — старший лейтенант І. І. Гапонов).
Перші дні війни
У неділю, 22 червня 1941 року, відразу після повідомлення про початок війни секретар парторганізації Андрій Васильович Кравченко наказав зібрати комсомольців до рибозаводу на мітинг. Мітинги пройшли на всіх підприємствах і в організаціях міста. На адресу військової ради Чорноморського флоту надійшла термінова телеграма наркома ВМФ: «Оперативна готовність № 1. Негайно. Кузнєцов». Телеграму доповіли начальникові штабу флоту контр-адміралові І. Д. Єлісєєву, а незабаром вона була вручена прибулому в штаб командувачеві флотом Ф. С. Октябрському. Тієї ночі, о 2:30, з боку Дніпро-Бузького лиману був виявлений бомбардувальник, було викинуто 3 міни по 300 кг тротилу кожна. Літаки супротивника і в наступні дні скидали по фарватеру на парашутах магнітно-донні міни з метою «замкнути» фарватер. У ніч на 23 червня нацистські літаки бомбили Тендрівську косу і знов намагалися скинути на фарватер Дніпровсько-Бузького лиману міни, але зенітники відкрили щільний вогонь по авіації противника і запобігли бомбардуванню фарватера.
Наступного дня, 23 червня, почалася мобілізація військовозобов'язаних громадян з самого міста та довколишніх сіл і хуторів. Інструктор райкому комсомолу Надія Зайченко організувала загін з 20 комсомолок, що відправився на лінію фронту. З перших годин війни мирні рибалки стали моряками загону ОВРа (охорони водного району), поповнивши загін сейнерами з дерев'яними корпусами («Севрюга», «Очаків», «Піонер», «Партизан», «М. Горький», «Друга п'ятирічка», «20 років ВЛКСМ», «Пушкін», «Скумбрія» № 2 та інші — загалом близько 30 одиниць риболовецького і транспортного флоту. Того ж дня ще 8 літаків супротивника бомбардували Очаків. Німецька авіація майже щоночі продовжувала скидати міни на фарватер. Під керівництвом коменданта ОВР порту Очаків капітана 3 рангу Олександра Пічугіна були прийняті термінові заходи зі знешкодження мін. Старший матрос Максим Хорець, котрий зголосився виконувати це завдання, був першим у морському гарнізоні Очакова, кого нагородили орденом Бойового Червоного Прапора.
Незабаром після початку війни для координації всіх оборонних заходів і евакуації цінного устаткування, майна і матеріалів на схід, в Очакові був створений міський штаб оборони. Керували обороною Очакова майор Базилевич, комісар Бойко, начальник штабу Хоцкевич, перший секретар Очаківського райкому партії П. Е. Назаренко. Одним з головних розробників плану оборони Очакова з суші був підполковник Іван Романович Хвеськевич. Вже перші дні війни показали, що потрібно готуватися до боїв і на суші. Тому 27 липня командування Очаківського сектора отримало відповідну вказівку від командира Одеської військово-морської бази контр-адмірала Р. В. Жукова. Відразу ж був намічений план будівництва оборонних споруд. Вони створювалися на відстані приблизно 7 кілометрів від Очакова. За Анчекраком (нині Кам'янка) готувалася ще одна лінія оборони — для армійських частин, які, як передбачалося, допоможуть Очаківському гарнізону.
Нелегке завдання стояло перед командуванням 15-ї батареї, спеціально побудованої для враження морських цілей. Заряджати гармати довелося із жерлом повернутим у бік моря (інакше це зробити було неможливо), а потім повертати на 180° для стрільби по суші. У зведенні оборонних споруд на підступах до Очакова активну участь брало все населення міста і району. Було відрито багато окопів, траншей в повний профіль, зводилися дротяні загороди, споруджувався великий протитанковий рів шириною в чотири метри і завглибшки близько трьох метрів. Роботи проводилися виключно уручну, оскільки у той час в Очакові землерийної техніки не було. Протитанковий рів проходив від Дніпровсько-Бузького лиману через села Куцуруб і Каборга до самого Березанського лиману. Для боротьби з пожежами від бомбардувань супротивника на підприємствах і в організаціях міста створювалися протипожежні дружини. Активно продовжувалася мобілізація призовного віку.
За короткий термін місцеві жителі разом із захисниками створили навколо Очакова оборонну смугу. Вона включала 12-кілометровий протитанковий рів між Дніпро-Бузьким та Березанським лиманами, десятки кілометрів траншей, сотні кулеметних гнізд. Партійні органи Очакова організували евакуацію техніки, промислового спорядження, громадського та державного майна. Основне обладнання рибоконсервного заводу було вивезено в Нижньоангарск на Байкалі. Туди ж виїхали з родинами і 32 фахівці підприємства. Вже до середини липня у зв'язку з просуванням частин 11-ї німецької армії і 1-ї танкової групи гітлерівців положення радянських військ на Правобережній Україні різко погіршувалося. За рішенням районного комітету партії почав формуватися Очаківський винищувальний батальйон. До його складу увійшли в основному комуністи та комсомольці, звільнені від мобілізації до Червоної Армії. Командиром винищувального батальйону призначили викладача математики Очаківської середньої школи № 1 Анатолія Григоровича Шевченка. Бійцям винищувального батальйону зі складів очаківського гарнізону були видані сильно зношені рушниці періоду першої світової і по дві гранати РГД, на батальйон видали два ручні кулемети. Був створений добровільний загін з числа моряків-зенітників під командуванням молодшого лейтенанта Андрія Івановича Алексєєнко. Для забезпечення більшої маневреності загону виділили декілька вантажних автомашин, а також три станкових і десять ручних кулеметів, один ротний міномет. Бійці загону були озброєні трилінійними рушницями, автомат ППШ мала лише одна людина — командир. Тим часом на ділянці Південного фронту стан ускладнювався: 11-а німецька і 3-а румунська армії, угорський корпус тиснули на 9-ту та 18-ту радянські армії. На Одеському напрямі наступала 4-а румунська армія. Війська Південного фронту, відходили, ведучи важкі оборонні бої. Шляхи відходу військам Південного фронту прагнули перерізати дивізії 1-ї танкової групи німецької групи армій «Південь», які наступали східніше річки Південний Буг.
З 5 серпня відповідно до наказу наркома ВМФ формується загін кораблів Північно-західного району з місцем базування на Одесу і Очаків у складі крейсера «Комінтерн», есмінців «Шаумян» і «Незаможник», дивізіону канонерських човнів з включенням мінного загороджувача «Лукомський», чотирьох боліндерів, 5-го дивізіону тральщиків, 2-ї бригади торпедних катерів, загону сторожових катерів. Завдання — сприяння сухопутним військам Приморської армії і Одеській військово-морській базі в обороні узбережжя. Командирові Очаківського укріпсектора майорові П. 3. Базілєвичу був відправлений наказ, складений в найкатегоричніших виразах: «Незалежно від положення на сухопутному фронті вам відхід заборонений, битися до кінця, перемогти або загинути». Наростання загрози з боку суші змусило ще в кінці липня почати вивід з Миколаєва і Одеси кораблів, які ремонтувалися, а також корпусів недобудованих кораблів, завантаживши на них заводське устаткування, матеріальні цінності і евакуйоване населення. Авіація, що базувалася в Очакові, прикривала ці перевезення, неодноразово вилітала на бомбардування в тил супротивника, завдаючи йому значних втрат. Тому командування ворога докладало усіх зусиль, аби знищити радянську авіацію, що базувалася в Очакові. Німецькі літаки — і поодинці, і цілими ескадрильями — бомбардували аеродром. На початковій стадії війни радянська авіація втратила основну частину своїх сил, до того ж залишені літаки були вже застарілі і часто виконували некомпетентні для них завдання. З виходом супротивника на річку Південний Буг дії його авіації різко активізувалися. Враховуючи загрозливе положення для радянських літаків на очаківському аеродромі, командування вирішило перебазувати їх в інше місце, в район Бехтери. 7 серпня гітлерівці бомбардували каравани суден три рази, але безрезультатно, втративши при цьому два літаки типу ДО-215.
Початок бойових дій на суходолі Очаківщини
Війська Південного фронту відступали до Миколаєва, відкриваючи тим самим напрям до Очакова. 9-а армія під тиском переважаючих сил супротивника продовжувала відходити на схід і залишала без прикриття правий фланг Приморської армії, яка відійшла на рубіж Любополь — Стара Вайдаліновка — Карпово-Біляєвка — Кароліно-Бугаз. 8 серпня ворог перерізав шосе Одеса-Миколаїв. З подальшим відходом 9-ї армії до Миколаєва остаточно був відкритий напрям на Очаків. Командуванням ОУС з метою розвідки були вислані посилені дозори на перехрестя доріг в районі сіл Червоні Кошари і Камбурлєєвка. Неподалік від Анчекрака розвідники виявили передові частини супротивника, з якими зав'язали перестрілку. 11 серпня, за даними розвідки, перед Анчекраком (за 25 кілометрів від Очакова) з'явилася група ворожих танків, а до кінця дня гітлерівська мотопіхота з танками зайняла населені пункти Комісаровка, Нечаяне й Анчекрак. У матеріалах німецько-фашистського командування, що відносяться на початок серпня 1941 року, мовиться:
4-а румунська армія на крайньому південному крилі східного фронту має на своїй меті Одесу, яку супротивник зі всією очевидністю повинен був захищати. У зв'язку з цим 50-ій піхотній дивізії було поставлено завдання прикрити з правого флангу узбережжя Чорного моря між Одесою і гирлом Південного Буга. На марші туди навряд чи потрібно враховувати ворога, але разом з тим є вірогідним, що росіяни не віддадуть без бою невелику морську фортецю Очаків, розташовану посередині ділянки. |
12 серпня за розпорядженням віце-адмірала Г. І. Левченка Очаківський укріплений сектор виведений в самостійну організацію і почав підкорятися безпосередньо командувачеві Чорноморським флотом. Командування ОУС отримало наказ вести бої самостійно, силами гарнізону, обороняючи Очаків і острови Первомайськ та Березань.У ніч на 12 серпня до Очакова підійшов канонерський човен «Червона Вірменія» для надання вогняної підтримки частинам Очаківського укріпленого сектора. Крім того, командуванням Чорноморського флоту було вирішено виділити частину сил з артилерією і дислокувати їх на Кінбурнській косі, а торпедні катери розвернути в Каркинітську затоку. До вечора 12 серпня винищувальний батальйон (чисельність — близько 200 чоловік) отримав наказ зайняти позиції на передовій лінії оборони, в п'яти кілометрах від села Анчекрак, прикриваючи південно-західний напрям. Смуга оборони проходила по контуру кукурудзяного поля і служила хорошим маскуванням. Винищувальний батальйон поступав в підпорядкування командирові 141-го стрілецького батальйону капітанові Антону Бондаренку. З цим підрозділом винищувальний батальйон розташувався на правому фланзі. Комбат Шевченко давав команду ротним, де їм займати оборону. Незабаром кожен взвод, кожне відділення і кожен боєць отримали свої ділянки і тут же приступили до відриття своїх окопів, комбат наказав замаскувати окопи і траншеї кукурудзяними стеблами. Праворуч від об'єднаного батальйону займали оборону саперна рота під командуванням старшого лейтенанта Зайцева, загін моряків під командуванням майора Сучиліна; за ними — на ділянці аж до Дніпровсько-Бузького лиману — оборонялися підрозділи прикордонників під командуванням майора А. П. Ізугенєва. На лівому фланзі від 141-го стрілецького батальйону до Березанського лиману тримали оборону моряки 45-ї авіабази, пересувний загін з надстроковиків і червонофлотців тилових частин під командуванням командира 45-ї авіабази майора Б. І. Нажубаєва, начальника штабу С. П. Кувшинова, коменданта бази старшого лейтенанта В. В. Піскарьова, добровольчий загін під командуванням молодшого лейтенанта А. І. Алексєєнка. Основною ударною силою Очакова були 15-та і 22-га далекобійні батареї.
До 13 серпня, розвиваючи наступ, супротивник силами 72-ї піхотної дивізії підійшов до Аджиаськи, розділивши три осередки опору: Очаківський, Одеський та Миколаївський. 13 серпня 1941 року 50-я німецька дивізія генерал-лейтенанта Холлідта форсувала Тилігульський лиман і в другій половині дня спробувала увірватися в Очаків, Але воїни 15-ї берегової батареї зупинили наступ в напрямі на Парутине; від села Турчаниново — на Каборгу і Дальній Бейкуш. Після артвогню почалося бомбардування позицій з повітря. Саме тоді на травезі мису Аджигол був потоплений завантажений пшеницею великотоннажний теплохід «Поліна Осипенко», що йшов з Миколаєва. Капітанові теплохода, який палав, вдалося відхилитися від фарватеру і посадити судно на ґрунт. В результаті корпус судна повністю під воду не пішов. В період окупації затоплена пшениця рятувала близькі села від голоду взимку, коли до корабля можна було підійти по льоду. Цього ж дня в повітряних боях над Очаковом були збиті ще два німецькі літаки-винищувачі типу МЕ-109 і узятий в полон один льотчик. До кінця 13 серпня ворог вів артвогонь з невеликими перервами.
14 серпня гітлерівці підійшли до Очакова. 16 серпня ворог наступав на місто вже з трьох сторін. Очаків продовжував оборону, але до 20 серпня радянські війська вже залишили Миколаїв і Херсон, тому командування ухвалило рішення евакуювати гарнізони Очакова на Кінбурнську косу. 21 серпня німці з союзниками захопили Очаків. Через 35 днів гарнізон форту Первомайськ відступив до Кінбурнської коси, а потім до Тендри.
Окупаційний режим
З взяттям Очакова все судноплавство на Бузі та Дніпрі знаходиться під контролем німецьких військ. Відповідно до німецько-румунського договору, підписаним в Бендерах 30 серпня 1941 року, була утворена Трансністрія (рум. Transnistria), або Задністров'я. За цим договором територія між Південним Бугом і Дністром переходила під юрисдикцію і управління Румунії. На підставі цього договору, диктатор Іон Антонеску видав декрет № 1 про освіту румунської провінції Трансністрія зі столицею в місті Тирасполь. Він же ввів громадянське адміністративне управління.
Очаківський повіт тоді поділявся на три райони — Очаківський, Красна, Варварівський. Райони, у свою чергу, ділилися на комуни, які складалися з одного великого або кількох сіл. На чолі комуни стояла сільська управа — примарія, якою керував примар. У Очаківському повіті примарії були створені у м Очакові, а також у селах Аджигол, Анчекрак, Бейкушем, Володимирівка, Іванівка, Іжецьке, Кателіно, Козирка, Куцуруб, Камбурліївка, Миколаївка, Поди, Парутине, Покровка, Турчанова.
В початковий період окупації колгоспи по всій Трансністрії були збережені. У квітні 1942 р були проведені загальні збори з метою розпуску колгоспів. За наказом губернатора колгоспи перетворювалися в трудові громади, котрі формували з 20—30 сімей. На чолі стояв старшина. Старшина підлягав затвердженню агрономом комуни і ніс відповідальність перед владою за управління бригадою. Кожній бригаді нарізані 100–200 га із земель колишніх колгоспів для обробки. Земля, надана трудовим бригадам, вважалася закріпленою за ними остаточно. Паралельно з адміністративним апаратом цивільного управління існувало військове командування. Указом № 3 Іона Антонеску від 29 серпня 1941 на території Трансністрії введена нова обмінна валюта — Reichskreditkassenschein (RKKS). Указом № 24 від 21 листопада 1941 повністю виводився з обігу радянський рубль за курсом: 10 рублів = 1 RKKS. Указом Антонеску № 6 від 7 вересня 1941 передбачалося відновлення навчання у школах на території Трансністрії, починаючи з 1 жовтня 1941 Учительський корпус передбачалося створити з колишніх вчителів. Джерело фінансування: з фондів місцевих управ в тому ж розмірі, що і за радянської влади. У Очаківських школах учительський склад був майже весь евакуйований і тому вакансії були зайняті румунськими педагогами. З 1 вересня 1941 року почалася перепис населення, в тому числі облік дітей шкільного віку. Заняття в школах міста почалися 1 жовтня 1941 року. Викладання відразу стало вестися румунською мовою. Примарові ставилося в обов'язок «разом з директорами шкіл відкрити шкільні їдальні, щоб дітям давався хліб, чай, молоко, мед, мармелад». 10 листопада 1943 заняття в школах міста Очакова припинилися у зв'язку з тим, що місто було оголошено прифронтовою зоною.
5 листопада 1941 перша масова страта євреїв. В Очакові німецькою зондеркомандою, за офіційними даними, було розстріляно 123 людини з 29 сімей міста та 5 осіб з с. Кам'янка. Очевидці розповідали про страту не менше 500 чоловік. 15 листопада 1941 командувач військами Одеси генерал Н. Гінерару видав наказ № 2 про необхідність всім особам єврейського походження до 12 години 19 листопада заявити в міську поліцію про наявність у них дорогоцінних предметів, каменів і металів (платини, золота і срібла). Євреї, які проживали в Одеському, Овідіопольському, Очаківському та Березівському повітах, зобов'язані були подати такі заяви протягом 48 годин після опублікування наказу. Порушникам загрожувало суворе покарання. 2 січня 1942 маршал Іон Антонеску і Цивільний губернатор професор Г. Алексяну видали наказ № 35 про евакуацію з 10 січня 1942 євреїв з Одеси та її околиць і поселенні їх в північній частині Очаківського повіту і південній частині Березовського повіту. Привести наказ у виконання були уповноважені Інспекторат жандармів, Префектура поліції і префектури Одеського, Очаківського та Березовсского повітів. До наказу додавалася «Інструкція для евакуації єврейського населення з міста Одеси та його околиць»
1 жовтня 1942 о 5:00 ранку з Очакова вийшов невеликий конвой, до складу якого входили німецький транспорт «SALZBURG» («ЗАЛЬЦБУРГ») (1742 брутто реєстрових тонн) і болгарський пароплав «ZAR FERDINAND» («ЦАР Фердинанд») (1994 брутто реєстрових тонн). На борту транспорту знаходилося 2300 радянських військовополонених. Пункт призначення — Констанца. Перехід забезпечувався охороною з чотирьох катерних тральщиків «FR-1», «FR-3», «FR-9» і «FR-10». Цей конвой отримав неофіційну назву «Південний». У районі мису Будаки «Зальцбург» підірвався на міні. Загинуло 2 080 радянських громадян. Про цю подію в офіційних німецьких документах («Deuthlands Handelsschiffe 1939–1945», Гамбург, 1974) сказано:
1942 рік. Рейс Очаків-Констанца. У той день транспорт «SALZBURG» був атакований і торпедований поблизу Будаків підводним човном «М-118». Цей човен був знищений румунським канонерським човном «GHICULESCU». Румунські кораблі, що супроводжували конвой, не змогли запобігти цій втраті. |
Треба сказати, що руйнувань зазнали тільки адміністративні будинки та будинки військових частин, городяни, в основному, жили в землянках. З наближенням радянських військ румуни залишили місто. Всі кинулися розбирати, що залишилося від окупантів. У першій школі в окупантів був склад, і там залишилося багато продуктів.
Підпільний рух
Люди саботували розпорядження окупантів, ховалися від облав, відмовлялися виходити на польові роботи, псували рибу, що призначалася для нацистської армії. У місті та навколишніх селах створювалися підпільні групи, відбувалися диверсії, напади на гітлерівців і чиновників. У місті була створена підпільна група, її організував і очолив комуніст Ляшенко. Вчителька Н. Сидоренко разом з учнями складала і поширювала серед населення листівки. При відступі окупанти мали намір підірвати склади, споруди морського порту та інші споруди. Робочі А. Баранов і Д. Ковальов перерізали вибухові шнури, за що були потім нагороджені орденами Великої Вітчизняної війни другого ступеня.
Визволення Очакова
Звільнення Очаківщини почалося ще в листопаді — грудні 1943 року, коли радянські війська вели запеклі бої за Кінбурнську косу. 26 березня 1944 року війська 3-го Українського фронту в умовах весняного бездоріжжя почали запеклі бої на правому березі Південного Бугу. Продовжуючи наступ, радянські війська форсували Буг і попрямували вздовж Чорноморського узбережжя до Очакова. На підступах до міста розгорілася битва. На допомогу сухопутним військам прийшли морські десантники, що діяли двома групами. Одна з них висадилася на острові Первомайськ, а інша — безпосередньо в Очаківському порті. Вночі, дотримуючись повної тиші, десантники на човнах та інших плавзасобах відійшли від піщаного низького берега Кінбурнської коси. Коли вони вже подолали 2,5 милі, що відокремлюють косу від крутого очаківського берега, німці відкрили по ним вогонь з мінометів і кулеметів, проте на світанку переправа була закінчена. Десантники оволоділи береговим маяком, потім атакували німецький гарнізон міста, захопили у ворога швидкохідну баржу, два сейнера, шість гармат різного калібру, велику кількість снарядів, гранат та набоїв, багатьох німців взяли в полон. Потрапивши під подвійний удар з суші і з моря, ворог почав відступати. 30 березня після визволення Миколаєва і форсування Південного Бугу радянські війська (619-й артилерійський і 1038-й стрілецький полки, підрозділи 1-го укріпрайону) у другій половині дня вдерлися на північно-східну околицю Очакова.31 березня 1944 радянські війська взяли Очаків. Того ж дня о 20 годині Москва салютувала звільненню Очакова 12 залпами з 124 гармат. У боях за місто відзначилися війська 5-ї Ударної армії, 295-ї Херсонської стрілецької дивізії, 1-го гвардійського укріпрайону, моряки Чорноморського флоту.
Уродженці Очаківщини удостоєні звання Героя Радянського Союзу
- Полковник Рачков Іван Ілліч,
- Підполковник Смирнов Григорій Яковлевич,
- Капітан Потьомкін Генадій Федорович.
Джерела
- Передерий П. И. Назва: В боях под Очаковом. Видавництво: Маяк.
- В. В. Шпилевой «Очаків. Невідомі сторінки»
Посилання
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Oborona mista trivala z 14 serpnya po 21 serpnya 1941 roku vizvolili Ochakiv 31 bereznya 1944 go Naperedodni vijniU Ochakovi stanom na 1941 rik perebuvav nevelikij vijskovo morskij garnizon Zagalna chiselnist garnizonu Ochakova skladala blizko 3 tisyach cholovik z pochatkom vijni blizko 3 5 tisyach Do skladu Ochakivskogo garnizonu vhodili 141 sha okrema strilecka rota komandir kapitan A A Bondarenko Saperna rota komandir starshij lejtenant P E Zajcev Kulemetna i prozhektorna roti 2 ga brigada torpednih kateriv komandir kapitan 2 rangu A A Melnikov Ohorona vodnogo rajonu OVR pid komanduvannyam kapitana 3 rangu A V Pichugina Prikordonna komendatura komendant major A P Izugenyev i nizka inshih okremih chastin i pidrozdiliv Odnochasno v Ochakovi aktivno pracyuvali oboronni gurtki u yakih molod mista navchalasya strilyati z rushnici i kulemeta kidati granati v cil zahishatisya vid himichnoyi zbroyi nadavati pershu medichnu dopomogu ta inshe Ochakiv u period nimecko radyanskoyi vijni mav svij oboronnij rubizh yakij imenuvavsya Ochakivskij ukriplenij sektor beregovoyi oboroni Odeskoyi vijskovo morskoyi bazi Chornomorskogo flotu skorocheno OUSBOOVMBChF Misto malo svij oboronnij rubizh yakij imenuvavsya Ochakivskij ukriplenij sektor beregovoyi oboroni Odeskoyi vijskovo morskoyi bazi Chornomorskogo flotu OUSBOOVMBChF piznishe OUS Plan oboroni pivnichno zahidnogo uzberezhzhya Chornogo morya buv oriyentovanij persh za vse na oboronu z morya Zavdannya Ochakivskogo sektora beregovoyi oboroni polyagalo v tomu shob kontrolyuvati vhid v Dniprovsko Buzkij liman zabezpechiti ohoronu komunikacij na Chornomu mori uzdovzh smugi uzberezhzhya sektora po liniyi Odesa Mikolayiv Sevastopol zabezpechiti vzayemodiyu svoyih chastin z korablyami aviaciyeyu i suhoputnimi chastinami Na mori Ochakiv zahishala neznachna kilkist korabliv Chornomorskogo flotu yaki postijno bazuvalisya v Odeskomu i Ochakivskomu portah Ochakivskij ukripsektor mav v svoyemu rozporyadzhenni nastupni sili 15 ta fortechna 203 milimetrova chotirigarmatna batareya v golovnomu forti forteci Ochakiv komandir starshij lejtenant A I Savon 22 ga fortechna 203 milimetrova chotirigarmatna batareya na ostrovi Pervomajskij komandir kapitan I A Radchenko 7 ma chotirigarmatna 75 milimetrova protikaterna batareya 5 ta chotirigarmatna 45 milimetrova batareya Dvi ostanni roztashovuvalisya na Ochakivskomu misi Povitryanij prostir Ochakovivskogo ukripsektora zahishali 9 j vinishuvalnij aviapolk aviapolk 29 yi aviabazi komandir aviapolku major K P Malinov komandir aviabazi major Pavlov i 119 j bombarduvalnij aviapolk morskih bombarduvalnikiv 45 yi aviabazi v seli Kaborga komandir aviapolku major V P Konaryev komandir aviabazi major B N Nazhubayev A takozh 2 j okremij zenitnij artilerijskij divizon OZAD pid komanduvannyam majora V A Mojseyevogo 7 batarej Ce 5 76 mm batarej 84 ta komandir starshij lejtenant A S Voznesenkij 85 ta komandir starshij lejtenant A P Ovsyannikov 87 ma komandir starshij lejtenant R N Deryagin 88 ma komandir starshij lejtenant V 3 Popirajko 89 ta komandir starshij lejtenant E A Brzhozovskij ta dvi 45 milimetrovi batareyi 86 ta komandir starshij lejtenant I I Galchenko i zenitna komandir starshij lejtenant I I Gaponov Pershi dni vijniU nedilyu 22 chervnya 1941 roku vidrazu pislya povidomlennya pro pochatok vijni sekretar partorganizaciyi Andrij Vasilovich Kravchenko nakazav zibrati komsomolciv do ribozavodu na miting Mitingi projshli na vsih pidpriyemstvah i v organizaciyah mista Na adresu vijskovoyi radi Chornomorskogo flotu nadijshla terminova telegrama narkoma VMF Operativna gotovnist 1 Negajno Kuznyecov Telegramu dopovili nachalnikovi shtabu flotu kontr admiralovi I D Yelisyeyevu a nezabarom vona bula vruchena pribulomu v shtab komanduvachevi flotom F S Oktyabrskomu Tiyeyi nochi o 2 30 z boku Dnipro Buzkogo limanu buv viyavlenij bombarduvalnik bulo vikinuto 3 mini po 300 kg trotilu kozhna Litaki suprotivnika i v nastupni dni skidali po farvateru na parashutah magnitno donni mini z metoyu zamknuti farvater U nich na 23 chervnya nacistski litaki bombili Tendrivsku kosu i znov namagalisya skinuti na farvater Dniprovsko Buzkogo limanu mini ale zenitniki vidkrili shilnij vogon po aviaciyi protivnika i zapobigli bombarduvannyu farvatera Nastupnogo dnya 23 chervnya pochalasya mobilizaciya vijskovozobov yazanih gromadyan z samogo mista ta dovkolishnih sil i hutoriv Instruktor rajkomu komsomolu Nadiya Zajchenko organizuvala zagin z 20 komsomolok sho vidpravivsya na liniyu frontu Z pershih godin vijni mirni ribalki stali moryakami zagonu OVRa ohoroni vodnogo rajonu popovnivshi zagin sejnerami z derev yanimi korpusami Sevryuga Ochakiv Pioner Partizan M Gorkij Druga p yatirichka 20 rokiv VLKSM Pushkin Skumbriya 2 ta inshi zagalom blizko 30 odinic riboloveckogo i transportnogo flotu Togo zh dnya she 8 litakiv suprotivnika bombarduvali Ochakiv Nimecka aviaciya majzhe shonochi prodovzhuvala skidati mini na farvater Pid kerivnictvom komendanta OVR portu Ochakiv kapitana 3 rangu Oleksandra Pichugina buli prijnyati terminovi zahodi zi zneshkodzhennya min Starshij matros Maksim Horec kotrij zgolosivsya vikonuvati ce zavdannya buv pershim u morskomu garnizoni Ochakova kogo nagorodili ordenom Bojovogo Chervonogo Prapora Nezabarom pislya pochatku vijni dlya koordinaciyi vsih oboronnih zahodiv i evakuaciyi cinnogo ustatkuvannya majna i materialiv na shid v Ochakovi buv stvorenij miskij shtab oboroni Keruvali oboronoyu Ochakova major Bazilevich komisar Bojko nachalnik shtabu Hockevich pershij sekretar Ochakivskogo rajkomu partiyi P E Nazarenko Odnim z golovnih rozrobnikiv planu oboroni Ochakova z sushi buv pidpolkovnik Ivan Romanovich Hveskevich Vzhe pershi dni vijni pokazali sho potribno gotuvatisya do boyiv i na sushi Tomu 27 lipnya komanduvannya Ochakivskogo sektora otrimalo vidpovidnu vkazivku vid komandira Odeskoyi vijskovo morskoyi bazi kontr admirala R V Zhukova Vidrazu zh buv namichenij plan budivnictva oboronnih sporud Voni stvoryuvalisya na vidstani priblizno 7 kilometriv vid Ochakova Za Anchekrakom nini Kam yanka gotuvalasya she odna liniya oboroni dlya armijskih chastin yaki yak peredbachalosya dopomozhut Ochakivskomu garnizonu Nelegke zavdannya stoyalo pered komanduvannyam 15 yi batareyi specialno pobudovanoyi dlya vrazhennya morskih cilej Zaryadzhati garmati dovelosya iz zherlom povernutim u bik morya inakshe ce zrobiti bulo nemozhlivo a potim povertati na 180 dlya strilbi po sushi U zvedenni oboronnih sporud na pidstupah do Ochakova aktivnu uchast bralo vse naselennya mista i rajonu Bulo vidrito bagato okopiv transhej v povnij profil zvodilisya drotyani zagorodi sporudzhuvavsya velikij protitankovij riv shirinoyu v chotiri metri i zavglibshki blizko troh metriv Roboti provodilisya viklyuchno uruchnu oskilki u toj chas v Ochakovi zemlerijnoyi tehniki ne bulo Protitankovij riv prohodiv vid Dniprovsko Buzkogo limanu cherez sela Kucurub i Kaborga do samogo Berezanskogo limanu Dlya borotbi z pozhezhami vid bombarduvan suprotivnika na pidpriyemstvah i v organizaciyah mista stvoryuvalisya protipozhezhni druzhini Aktivno prodovzhuvalasya mobilizaciya prizovnogo viku Za korotkij termin miscevi zhiteli razom iz zahisnikami stvorili navkolo Ochakova oboronnu smugu Vona vklyuchala 12 kilometrovij protitankovij riv mizh Dnipro Buzkim ta Berezanskim limanami desyatki kilometriv transhej sotni kulemetnih gnizd Partijni organi Ochakova organizuvali evakuaciyu tehniki promislovogo sporyadzhennya gromadskogo ta derzhavnogo majna Osnovne obladnannya ribokonservnogo zavodu bulo vivezeno v Nizhnoangarsk na Bajkali Tudi zh viyihali z rodinami i 32 fahivci pidpriyemstva Vzhe do seredini lipnya u zv yazku z prosuvannyam chastin 11 yi nimeckoyi armiyi i 1 yi tankovoyi grupi gitlerivciv polozhennya radyanskih vijsk na Pravoberezhnij Ukrayini rizko pogirshuvalosya Za rishennyam rajonnogo komitetu partiyi pochav formuvatisya Ochakivskij vinishuvalnij bataljon Do jogo skladu uvijshli v osnovnomu komunisti ta komsomolci zvilneni vid mobilizaciyi do Chervonoyi Armiyi Komandirom vinishuvalnogo bataljonu priznachili vikladacha matematiki Ochakivskoyi serednoyi shkoli 1 Anatoliya Grigorovicha Shevchenka Bijcyam vinishuvalnogo bataljonu zi skladiv ochakivskogo garnizonu buli vidani silno znosheni rushnici periodu pershoyi svitovoyi i po dvi granati RGD na bataljon vidali dva ruchni kulemeti Buv stvorenij dobrovilnij zagin z chisla moryakiv zenitnikiv pid komanduvannyam molodshogo lejtenanta Andriya Ivanovicha Aleksyeyenko Dlya zabezpechennya bilshoyi manevrenosti zagonu vidilili dekilka vantazhnih avtomashin a takozh tri stankovih i desyat ruchnih kulemetiv odin rotnij minomet Bijci zagonu buli ozbroyeni trilinijnimi rushnicyami avtomat PPSh mala lishe odna lyudina komandir Tim chasom na dilyanci Pivdennogo frontu stan uskladnyuvavsya 11 a nimecka i 3 a rumunska armiyi ugorskij korpus tisnuli na 9 tu ta 18 tu radyanski armiyi Na Odeskomu napryami nastupala 4 a rumunska armiya Vijska Pivdennogo frontu vidhodili veduchi vazhki oboronni boyi Shlyahi vidhodu vijskam Pivdennogo frontu pragnuli pererizati diviziyi 1 yi tankovoyi grupi nimeckoyi grupi armij Pivden yaki nastupali shidnishe richki Pivdennij Bug Z 5 serpnya vidpovidno do nakazu narkoma VMF formuyetsya zagin korabliv Pivnichno zahidnogo rajonu z miscem bazuvannya na Odesu i Ochakiv u skladi krejsera Komintern esminciv Shaumyan i Nezamozhnik divizionu kanonerskih chovniv z vklyuchennyam minnogo zagorodzhuvacha Lukomskij chotiroh bolinderiv 5 go divizionu tralshikiv 2 yi brigadi torpednih kateriv zagonu storozhovih kateriv Zavdannya spriyannya suhoputnim vijskam Primorskoyi armiyi i Odeskij vijskovo morskij bazi v oboroni uzberezhzhya Komandirovi Ochakivskogo ukripsektora majorovi P 3 Bazilyevichu buv vidpravlenij nakaz skladenij v najkategorichnishih virazah Nezalezhno vid polozhennya na suhoputnomu fronti vam vidhid zaboronenij bitisya do kincya peremogti abo zaginuti Narostannya zagrozi z boku sushi zmusilo she v kinci lipnya pochati vivid z Mikolayeva i Odesi korabliv yaki remontuvalisya a takozh korpusiv nedobudovanih korabliv zavantazhivshi na nih zavodske ustatkuvannya materialni cinnosti i evakujovane naselennya Aviaciya sho bazuvalasya v Ochakovi prikrivala ci perevezennya neodnorazovo vilitala na bombarduvannya v til suprotivnika zavdayuchi jomu znachnih vtrat Tomu komanduvannya voroga dokladalo usih zusil abi znishiti radyansku aviaciyu sho bazuvalasya v Ochakovi Nimecki litaki i poodinci i cilimi eskadrilyami bombarduvali aerodrom Na pochatkovij stadiyi vijni radyanska aviaciya vtratila osnovnu chastinu svoyih sil do togo zh zalisheni litaki buli vzhe zastarili i chasto vikonuvali nekompetentni dlya nih zavdannya Z vihodom suprotivnika na richku Pivdennij Bug diyi jogo aviaciyi rizko aktivizuvalisya Vrahovuyuchi zagrozlive polozhennya dlya radyanskih litakiv na ochakivskomu aerodromi komanduvannya virishilo perebazuvati yih v inshe misce v rajon Behteri 7 serpnya gitlerivci bombarduvali karavani suden tri razi ale bezrezultatno vtrativshi pri comu dva litaki tipu DO 215 Pochatok bojovih dij na suhodoli OchakivshiniVijska Pivdennogo frontu vidstupali do Mikolayeva vidkrivayuchi tim samim napryam do Ochakova 9 a armiya pid tiskom perevazhayuchih sil suprotivnika prodovzhuvala vidhoditi na shid i zalishala bez prikrittya pravij flang Primorskoyi armiyi yaka vidijshla na rubizh Lyubopol Stara Vajdalinovka Karpovo Bilyayevka Karolino Bugaz 8 serpnya vorog pererizav shose Odesa Mikolayiv Z podalshim vidhodom 9 yi armiyi do Mikolayeva ostatochno buv vidkritij napryam na Ochakiv Komanduvannyam OUS z metoyu rozvidki buli vislani posileni dozori na perehrestya dorig v rajoni sil Chervoni Koshari i Kamburlyeyevka Nepodalik vid Anchekraka rozvidniki viyavili peredovi chastini suprotivnika z yakimi zav yazali perestrilku 11 serpnya za danimi rozvidki pered Anchekrakom za 25 kilometriv vid Ochakova z yavilasya grupa vorozhih tankiv a do kincya dnya gitlerivska motopihota z tankami zajnyala naseleni punkti Komisarovka Nechayane j Anchekrak U materialah nimecko fashistskogo komanduvannya sho vidnosyatsya na pochatok serpnya 1941 roku movitsya 4 a rumunska armiya na krajnomu pivdennomu krili shidnogo frontu maye na svoyij meti Odesu yaku suprotivnik zi vsiyeyu ochevidnistyu povinen buv zahishati U zv yazku z cim 50 ij pihotnij diviziyi bulo postavleno zavdannya prikriti z pravogo flangu uzberezhzhya Chornogo morya mizh Odesoyu i girlom Pivdennogo Buga Na marshi tudi navryad chi potribno vrahovuvati voroga ale razom z tim ye virogidnim sho rosiyani ne viddadut bez boyu neveliku morsku fortecyu Ochakiv roztashovanu poseredini dilyanki 12 serpnya za rozporyadzhennyam vice admirala G I Levchenka Ochakivskij ukriplenij sektor vivedenij v samostijnu organizaciyu i pochav pidkoryatisya bezposeredno komanduvachevi Chornomorskim flotom Komanduvannya OUS otrimalo nakaz vesti boyi samostijno silami garnizonu oboronyayuchi Ochakiv i ostrovi Pervomajsk ta Berezan U nich na 12 serpnya do Ochakova pidijshov kanonerskij choven Chervona Virmeniya dlya nadannya vognyanoyi pidtrimki chastinam Ochakivskogo ukriplenogo sektora Krim togo komanduvannyam Chornomorskogo flotu bulo virisheno vidiliti chastinu sil z artileriyeyu i dislokuvati yih na Kinburnskij kosi a torpedni kateri rozvernuti v Karkinitsku zatoku Do vechora 12 serpnya vinishuvalnij bataljon chiselnist blizko 200 cholovik otrimav nakaz zajnyati poziciyi na peredovij liniyi oboroni v p yati kilometrah vid sela Anchekrak prikrivayuchi pivdenno zahidnij napryam Smuga oboroni prohodila po konturu kukurudzyanogo polya i sluzhila horoshim maskuvannyam Vinishuvalnij bataljon postupav v pidporyadkuvannya komandirovi 141 go strileckogo bataljonu kapitanovi Antonu Bondarenku Z cim pidrozdilom vinishuvalnij bataljon roztashuvavsya na pravomu flanzi Kombat Shevchenko davav komandu rotnim de yim zajmati oboronu Nezabarom kozhen vzvod kozhne viddilennya i kozhen boyec otrimali svoyi dilyanki i tut zhe pristupili do vidrittya svoyih okopiv kombat nakazav zamaskuvati okopi i transheyi kukurudzyanimi steblami Pravoruch vid ob yednanogo bataljonu zajmali oboronu saperna rota pid komanduvannyam starshogo lejtenanta Zajceva zagin moryakiv pid komanduvannyam majora Suchilina za nimi na dilyanci azh do Dniprovsko Buzkogo limanu oboronyalisya pidrozdili prikordonnikiv pid komanduvannyam majora A P Izugenyeva Na livomu flanzi vid 141 go strileckogo bataljonu do Berezanskogo limanu trimali oboronu moryaki 45 yi aviabazi peresuvnij zagin z nadstrokovikiv i chervonoflotciv tilovih chastin pid komanduvannyam komandira 45 yi aviabazi majora B I Nazhubayeva nachalnika shtabu S P Kuvshinova komendanta bazi starshogo lejtenanta V V Piskarova dobrovolchij zagin pid komanduvannyam molodshogo lejtenanta A I Aleksyeyenka Osnovnoyu udarnoyu siloyu Ochakova buli 15 ta i 22 ga dalekobijni batareyi Do 13 serpnya rozvivayuchi nastup suprotivnik silami 72 yi pihotnoyi diviziyi pidijshov do Adzhiaski rozdilivshi tri oseredki oporu Ochakivskij Odeskij ta Mikolayivskij 13 serpnya 1941 roku 50 ya nimecka diviziya general lejtenanta Hollidta forsuvala Tiligulskij liman i v drugij polovini dnya sprobuvala uvirvatisya v Ochakiv Ale voyini 15 yi beregovoyi batareyi zupinili nastup v napryami na Parutine vid sela Turchaninovo na Kaborgu i Dalnij Bejkush Pislya artvognyu pochalosya bombarduvannya pozicij z povitrya Same todi na travezi misu Adzhigol buv potoplenij zavantazhenij psheniceyu velikotonnazhnij teplohid Polina Osipenko sho jshov z Mikolayeva Kapitanovi teplohoda yakij palav vdalosya vidhilitisya vid farvateru i posaditi sudno na grunt V rezultati korpus sudna povnistyu pid vodu ne pishov V period okupaciyi zatoplena pshenicya ryatuvala blizki sela vid golodu vzimku koli do korablya mozhna bulo pidijti po lodu Cogo zh dnya v povitryanih boyah nad Ochakovom buli zbiti she dva nimecki litaki vinishuvachi tipu ME 109 i uzyatij v polon odin lotchik Do kincya 13 serpnya vorog viv artvogon z nevelikimi perervami 14 serpnya gitlerivci pidijshli do Ochakova 16 serpnya vorog nastupav na misto vzhe z troh storin Ochakiv prodovzhuvav oboronu ale do 20 serpnya radyanski vijska vzhe zalishili Mikolayiv i Herson tomu komanduvannya uhvalilo rishennya evakuyuvati garnizoni Ochakova na Kinburnsku kosu 21 serpnya nimci z soyuznikami zahopili Ochakiv Cherez 35 dniv garnizon fortu Pervomajsk vidstupiv do Kinburnskoyi kosi a potim do Tendri Okupacijnij rezhim Z vzyattyam Ochakova vse sudnoplavstvo na Buzi ta Dnipri znahoditsya pid kontrolem nimeckih vijsk Vidpovidno do nimecko rumunskogo dogovoru pidpisanim v Benderah 30 serpnya 1941 roku bula utvorena Transnistriya rum Transnistria abo Zadnistrov ya Za cim dogovorom teritoriya mizh Pivdennim Bugom i Dnistrom perehodila pid yurisdikciyu i upravlinnya Rumuniyi Na pidstavi cogo dogovoru diktator Ion Antonesku vidav dekret 1 pro osvitu rumunskoyi provinciyi Transnistriya zi stoliceyu v misti Tiraspol Vin zhe vviv gromadyanske administrativne upravlinnya Ochakivskij povit todi podilyavsya na tri rajoni Ochakivskij Krasna Varvarivskij Rajoni u svoyu chergu dililisya na komuni yaki skladalisya z odnogo velikogo abo kilkoh sil Na choli komuni stoyala silska uprava primariya yakoyu keruvav primar U Ochakivskomu poviti primariyi buli stvoreni u m Ochakovi a takozh u selah Adzhigol Anchekrak Bejkushem Volodimirivka Ivanivka Izhecke Katelino Kozirka Kucurub Kamburliyivka Mikolayivka Podi Parutine Pokrovka Turchanova V pochatkovij period okupaciyi kolgospi po vsij Transnistriyi buli zberezheni U kvitni 1942 r buli provedeni zagalni zbori z metoyu rozpusku kolgospiv Za nakazom gubernatora kolgospi peretvoryuvalisya v trudovi gromadi kotri formuvali z 20 30 simej Na choli stoyav starshina Starshina pidlyagav zatverdzhennyu agronomom komuni i nis vidpovidalnist pered vladoyu za upravlinnya brigadoyu Kozhnij brigadi narizani 100 200 ga iz zemel kolishnih kolgospiv dlya obrobki Zemlya nadana trudovim brigadam vvazhalasya zakriplenoyu za nimi ostatochno Paralelno z administrativnim aparatom civilnogo upravlinnya isnuvalo vijskove komanduvannya Ukazom 3 Iona Antonesku vid 29 serpnya 1941 na teritoriyi Transnistriyi vvedena nova obminna valyuta Reichskreditkassenschein RKKS Ukazom 24 vid 21 listopada 1941 povnistyu vivodivsya z obigu radyanskij rubl za kursom 10 rubliv 1 RKKS Ukazom Antonesku 6 vid 7 veresnya 1941 peredbachalosya vidnovlennya navchannya u shkolah na teritoriyi Transnistriyi pochinayuchi z 1 zhovtnya 1941 Uchitelskij korpus peredbachalosya stvoriti z kolishnih vchiteliv Dzherelo finansuvannya z fondiv miscevih uprav v tomu zh rozmiri sho i za radyanskoyi vladi U Ochakivskih shkolah uchitelskij sklad buv majzhe ves evakujovanij i tomu vakansiyi buli zajnyati rumunskimi pedagogami Z 1 veresnya 1941 roku pochalasya perepis naselennya v tomu chisli oblik ditej shkilnogo viku Zanyattya v shkolah mista pochalisya 1 zhovtnya 1941 roku Vikladannya vidrazu stalo vestisya rumunskoyu movoyu Primarovi stavilosya v obov yazok razom z direktorami shkil vidkriti shkilni yidalni shob dityam davavsya hlib chaj moloko med marmelad 10 listopada 1943 zanyattya v shkolah mista Ochakova pripinilisya u zv yazku z tim sho misto bulo ogolosheno prifrontovoyu zonoyu 5 listopada 1941 persha masova strata yevreyiv V Ochakovi nimeckoyu zonderkomandoyu za oficijnimi danimi bulo rozstrilyano 123 lyudini z 29 simej mista ta 5 osib z s Kam yanka Ochevidci rozpovidali pro stratu ne menshe 500 cholovik 15 listopada 1941 komanduvach vijskami Odesi general N Gineraru vidav nakaz 2 pro neobhidnist vsim osobam yevrejskogo pohodzhennya do 12 godini 19 listopada zayaviti v misku policiyu pro nayavnist u nih dorogocinnih predmetiv kameniv i metaliv platini zolota i sribla Yevreyi yaki prozhivali v Odeskomu Ovidiopolskomu Ochakivskomu ta Berezivskomu povitah zobov yazani buli podati taki zayavi protyagom 48 godin pislya opublikuvannya nakazu Porushnikam zagrozhuvalo suvore pokarannya 2 sichnya 1942 marshal Ion Antonesku i Civilnij gubernator profesor G Aleksyanu vidali nakaz 35 pro evakuaciyu z 10 sichnya 1942 yevreyiv z Odesi ta yiyi okolic i poselenni yih v pivnichnij chastini Ochakivskogo povitu i pivdennij chastini Berezovskogo povitu Privesti nakaz u vikonannya buli upovnovazheni Inspektorat zhandarmiv Prefektura policiyi i prefekturi Odeskogo Ochakivskogo ta Berezovsskogo povitiv Do nakazu dodavalasya Instrukciya dlya evakuaciyi yevrejskogo naselennya z mista Odesi ta jogo okolic 1 zhovtnya 1942 o 5 00 ranku z Ochakova vijshov nevelikij konvoj do skladu yakogo vhodili nimeckij transport SALZBURG ZALCBURG 1742 brutto reyestrovih tonn i bolgarskij paroplav ZAR FERDINAND CAR Ferdinand 1994 brutto reyestrovih tonn Na bortu transportu znahodilosya 2300 radyanskih vijskovopolonenih Punkt priznachennya Konstanca Perehid zabezpechuvavsya ohoronoyu z chotiroh katernih tralshikiv FR 1 FR 3 FR 9 i FR 10 Cej konvoj otrimav neoficijnu nazvu Pivdennij U rajoni misu Budaki Zalcburg pidirvavsya na mini Zaginulo 2 080 radyanskih gromadyan Pro cyu podiyu v oficijnih nimeckih dokumentah Deuthlands Handelsschiffe 1939 1945 Gamburg 1974 skazano 1942 rik Rejs Ochakiv Konstanca U toj den transport SALZBURG buv atakovanij i torpedovanij poblizu Budakiv pidvodnim chovnom M 118 Cej choven buv znishenij rumunskim kanonerskim chovnom GHICULESCU Rumunski korabli sho suprovodzhuvali konvoj ne zmogli zapobigti cij vtrati Treba skazati sho rujnuvan zaznali tilki administrativni budinki ta budinki vijskovih chastin gorodyani v osnovnomu zhili v zemlyankah Z nablizhennyam radyanskih vijsk rumuni zalishili misto Vsi kinulisya rozbirati sho zalishilosya vid okupantiv U pershij shkoli v okupantiv buv sklad i tam zalishilosya bagato produktiv Pidpilnij ruhLyudi sabotuvali rozporyadzhennya okupantiv hovalisya vid oblav vidmovlyalisya vihoditi na polovi roboti psuvali ribu sho priznachalasya dlya nacistskoyi armiyi U misti ta navkolishnih selah stvoryuvalisya pidpilni grupi vidbuvalisya diversiyi napadi na gitlerivciv i chinovnikiv U misti bula stvorena pidpilna grupa yiyi organizuvav i ocholiv komunist Lyashenko Vchitelka N Sidorenko razom z uchnyami skladala i poshiryuvala sered naselennya listivki Pri vidstupi okupanti mali namir pidirvati skladi sporudi morskogo portu ta inshi sporudi Robochi A Baranov i D Kovalov pererizali vibuhovi shnuri za sho buli potim nagorodzheni ordenami Velikoyi Vitchiznyanoyi vijni drugogo stupenya Vizvolennya OchakovaZvilnennya Ochakivshini pochalosya she v listopadi grudni 1943 roku koli radyanski vijska veli zapekli boyi za Kinburnsku kosu 26 bereznya 1944 roku vijska 3 go Ukrayinskogo frontu v umovah vesnyanogo bezdorizhzhya pochali zapekli boyi na pravomu berezi Pivdennogo Bugu Prodovzhuyuchi nastup radyanski vijska forsuvali Bug i popryamuvali vzdovzh Chornomorskogo uzberezhzhya do Ochakova Na pidstupah do mista rozgorilasya bitva Na dopomogu suhoputnim vijskam prijshli morski desantniki sho diyali dvoma grupami Odna z nih visadilasya na ostrovi Pervomajsk a insha bezposeredno v Ochakivskomu porti Vnochi dotrimuyuchis povnoyi tishi desantniki na chovnah ta inshih plavzasobah vidijshli vid pishanogo nizkogo berega Kinburnskoyi kosi Koli voni vzhe podolali 2 5 mili sho vidokremlyuyut kosu vid krutogo ochakivskogo berega nimci vidkrili po nim vogon z minometiv i kulemetiv prote na svitanku pereprava bula zakinchena Desantniki ovolodili beregovim mayakom potim atakuvali nimeckij garnizon mista zahopili u voroga shvidkohidnu barzhu dva sejnera shist garmat riznogo kalibru veliku kilkist snaryadiv granat ta naboyiv bagatoh nimciv vzyali v polon Potrapivshi pid podvijnij udar z sushi i z morya vorog pochav vidstupati 30 bereznya pislya vizvolennya Mikolayeva i forsuvannya Pivdennogo Bugu radyanski vijska 619 j artilerijskij i 1038 j strileckij polki pidrozdili 1 go ukriprajonu u drugij polovini dnya vderlisya na pivnichno shidnu okolicyu Ochakova 31 bereznya 1944 radyanski vijska vzyali Ochakiv Togo zh dnya o 20 godini Moskva salyutuvala zvilnennyu Ochakova 12 zalpami z 124 garmat U boyah za misto vidznachilisya vijska 5 yi Udarnoyi armiyi 295 yi Hersonskoyi strileckoyi diviziyi 1 go gvardijskogo ukriprajonu moryaki Chornomorskogo flotu Urodzhenci Ochakivshini udostoyeni zvannya Geroya Radyanskogo SoyuzuPolkovnik Rachkov Ivan Illich Pidpolkovnik Smirnov Grigorij Yakovlevich Kapitan Potomkin Genadij Fedorovich DzherelaPerederij P I Nazva V boyah pod Ochakovom Vidavnictvo Mayak V V Shpilevoj Ochakiv Nevidomi storinki Posilannyahttp ochakov ucoz ua news 2010 04 28 7 vikoristani materiali z http ochakiv mk ua men history men hist sov 30 hist sov vvv1