Піски формувальні (рос. формовочные пески, англ. moulding sands; нім. Formsande m pl, Giesssande m pl) – пухкі осадові гірські породи, які відіграють головну роль у приготуванні формувальних і стержневих сумішей (85-95%), з яких в ливарному виробництві готують разові форми і стержні.
Формувальні піски являють собою незцементовані гірські породи, які складаються з частинок розміром 0,05–2,5 мм і містять до 50% частинок дрібніше 0,022 мм (глиниста складова), а також мають властивості, які дозволяють виготовляти формувальні суміші, що забезпечують отримання якісних відливок. Їх основою є кварц.
Класифікація
У залежності від вмісту кремнезему, глинистої складової і шкідливих домішок розрізняють 11 класів формувальних пісків: збагачені (Об1К, Об2К, Об3К), кварцові (1К, 2К, 3К, 4К), пісні (П), напівжирні (Н), жирні (Ж), дуже жирні (ДЖ). У залежності від розміру зерен розділяються на групи, що визначаються за номером середнього з трьох суміжних сит, на яких залишається більше 70% піску: грубі (063), дуже великі (04), великі (0315), середні (02), дрібні (016), дуже дрібні (01), тонкі (0063), пилоподібні (005).
Родовища
Загальна кількість родовищ формувальних пісків, врахованих Державним балансом запасів корисних копалин України, – 22. З них на межі ХХ – XXI ст. розроблялося 9. Запаси (А+В+С1) бл. 900 млн т. Найбільшим є Часовярське родовище (запаси бл. 270 млн т).
Промислові родовища формувальних пісків і перспективні об’єкти залягають в крейдових, палеогенових, неогенових і четвертинних товщах ДДВ і Українського щита. Це переважно утворення: бучакської, харківської, полтавської світ сарматського і понтичного ярусів, в меншій мірі – в четвертинних товщах.
Найбільші родовища П.ф. приурочені, г.ч., до сучасних річкових, а також мезозойських, палеогенових і неогенових морських і озерних відкладів. Прикладами є родовища в Україні, на Північному Кавказі, в Підмосков’ї, на Уралі і в багатьох інших місцях. Усі відомі родовища формувальних пісків в Україні належать до осадових родовищ, морських і континентальних. Континентальні мають другорядне значення. Серед них нещодавно почали застосовувати лише річкові (руслові і терасові алювіальні) піски Дніпра після збагачування. Всього в Україні відомо близько 40 родовищ і проявів формувальних пісків, пов’язаних з алювіальними відкладами. Це родовища в Харківській (Малинівське, Чугуївське та ін.), Київській (Вигурівське, Гнідинське та ін.), Рівненській, Черкаській, Дніпропетровській, Кіровоградській, Сумській, Вінницькій, Миколаївській областях. Серед них важливим і добре вивченим є Малинівське родовище. Найбільше розповсюджені морські родовища формувальних пісків. Вони характеризуються добре відсортованим матеріалом, великими розмірами і спокійними умовами залягання пісків. Із 220 відомих родовищ і проявів формувальних пісків в Україні близько 170 (понад 80%) припадає на морські відклади, які забезпечують формувальними пісками ливарне виробництво України. Серед них найбільші: Оріхівське, Гусарівське, Вишнівське, Вільногірське, Часовоярське та ін.
В Дніпропетровському блоці УЩ в полтавській світі (сарматський ярус) відомо 6 родовищ формувальних пісків (потужністю до 30 м), приурочені до палеодолини р. Дніпро.
Застосування
Формувальні піски застосовуються в ливарному виробництві як основний формувальний матеріал. Вміст їх в формувальних і стержневих сумішах складає переважно 85-95%. Якість суміші залежить від властивостей піску, до якого в ливарному виробництві пред’являються жорсткі вимоги. Основне значення має розмір зерен, степінь їх однорідності і мінеральний склад.
Якість формувальних пісків регламентується ДЕСТом 2138-82 відповідно з яким до формувальних відносять піски, які складаються не менше ніж на 50% із зерен кварцу з глинистою складовою (частини розміром менше 0,22 мм). По концентрації глинистої складової і кремнезему піски підрозділяються на 11 класів: - кварцові (1к, 2к, 3к, 4к), пісні (п), напівжирні (нп), жирні (ж), дуже жирні (дж) і ще в тому числі 3 класи збагачених (зб). По розміру зерен виділяється 8 груп; група піску позначається номером середнього сита основної фракції: грубі (063), дуже великі (04), великі (0315), середні (02), дрібні (016), дуже дрібні (01), тонкі (0063), пороховидні (005). По переважанню залишку на одному з крайніх сит фракції, піски всіх груп підрозділяються на категорії А – на верхньому ситі і категорії В на нижньому ситі.
Шкідливі домішки в пісках: сульфідна сірка (менше 0,05%), оксиди лужні, лужноземельних елементів і заліза. Комбінація різних класів і груп з урахуванням газо проникнення і міцності при оптимальній вологості дає можливість виділити 75 марок формувальних пісків.
Застосування тої чи іншої марки залежить від характеру відлитих деталей, їх розмірів, від виду розлитого металу і іншого. Для формовки великих деталей чавунного і сталевого лиття застосовують більш грубі піски і навпаки для малих деталей, особливо тонкого, художнього і кольорового лиття – більш дрібні піски. Велике значення має вогнетривкість формувальних пісків. Чим більший вміст SiO2 в пісках, тим вища їх вогнетривкість.
В даний час в ливарному виробництві найбільш частіше використовуються марки 1КО16, 2КО16, 2КО315, 1КО2 і 2КО2, із не кварцових – ПО16.
В Україні біля 60% добутку всіх формувальних пісків складають збагачені кварцові піски марки Зб 3КО2Б і Зб КО16А, які одержують на Верхньодніпровському гірничо-металургійному комбінаті при розробці і збагаченню титано-цирконових розсипних руд. Достатньо широко в металургії України застосовують малокварцові, глинисті піски, напівжирні і жирні піски марки ПО16, ПО1, ПОО63, ТО4А і Б 1016, ЖО63, питома вага яких в загальному видобутку держави досягає 30%.
Див. також
Література
- Мала гірнича енциклопедія : у 3 т. / за ред. В. С. Білецького. — Д. : Східний видавничий дім, 2013. — Т. 3 : С — Я. — 644 с.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Piski formuvalni ros formovochnye peski angl moulding sands nim Formsande m pl Giesssande m pl puhki osadovi girski porodi yaki vidigrayut golovnu rol u prigotuvanni formuvalnih i sterzhnevih sumishej 85 95 z yakih v livarnomu virobnictvi gotuyut razovi formi i sterzhni Formuvalni piski yavlyayut soboyu nezcementovani girski porodi yaki skladayutsya z chastinok rozmirom 0 05 2 5 mm i mistyat do 50 chastinok dribnishe 0 022 mm glinista skladova a takozh mayut vlastivosti yaki dozvolyayut vigotovlyati formuvalni sumishi sho zabezpechuyut otrimannya yakisnih vidlivok Yih osnovoyu ye kvarc KlasifikaciyaU zalezhnosti vid vmistu kremnezemu glinistoyi skladovoyi i shkidlivih domishok rozriznyayut 11 klasiv formuvalnih piskiv zbagacheni Ob1K Ob2K Ob3K kvarcovi 1K 2K 3K 4K pisni P napivzhirni N zhirni Zh duzhe zhirni DZh U zalezhnosti vid rozmiru zeren rozdilyayutsya na grupi sho viznachayutsya za nomerom serednogo z troh sumizhnih sit na yakih zalishayetsya bilshe 70 pisku grubi 063 duzhe veliki 04 veliki 0315 seredni 02 dribni 016 duzhe dribni 01 tonki 0063 pilopodibni 005 RodovishaZagalna kilkist rodovish formuvalnih piskiv vrahovanih Derzhavnim balansom zapasiv korisnih kopalin Ukrayini 22 Z nih na mezhi HH XXI st rozroblyalosya 9 Zapasi A V S1 bl 900 mln t Najbilshim ye Chasovyarske rodovishe zapasi bl 270 mln t Promislovi rodovisha formuvalnih piskiv i perspektivni ob yekti zalyagayut v krejdovih paleogenovih neogenovih i chetvertinnih tovshah DDV i Ukrayinskogo shita Ce perevazhno utvorennya buchakskoyi harkivskoyi poltavskoyi svit sarmatskogo i pontichnogo yarusiv v menshij miri v chetvertinnih tovshah Najbilshi rodovisha P f priurocheni g ch do suchasnih richkovih a takozh mezozojskih paleogenovih i neogenovih morskih i ozernih vidkladiv Prikladami ye rodovisha v Ukrayini na Pivnichnomu Kavkazi v Pidmoskov yi na Urali i v bagatoh inshih miscyah Usi vidomi rodovisha formuvalnih piskiv v Ukrayini nalezhat do osadovih rodovish morskih i kontinentalnih Kontinentalni mayut drugoryadne znachennya Sered nih neshodavno pochali zastosovuvati lishe richkovi ruslovi i terasovi alyuvialni piski Dnipra pislya zbagachuvannya Vsogo v Ukrayini vidomo blizko 40 rodovish i proyaviv formuvalnih piskiv pov yazanih z alyuvialnimi vidkladami Ce rodovisha v Harkivskij Malinivske Chuguyivske ta in Kiyivskij Vigurivske Gnidinske ta in Rivnenskij Cherkaskij Dnipropetrovskij Kirovogradskij Sumskij Vinnickij Mikolayivskij oblastyah Sered nih vazhlivim i dobre vivchenim ye Malinivske rodovishe Najbilshe rozpovsyudzheni morski rodovisha formuvalnih piskiv Voni harakterizuyutsya dobre vidsortovanim materialom velikimi rozmirami i spokijnimi umovami zalyagannya piskiv Iz 220 vidomih rodovish i proyaviv formuvalnih piskiv v Ukrayini blizko 170 ponad 80 pripadaye na morski vidkladi yaki zabezpechuyut formuvalnimi piskami livarne virobnictvo Ukrayini Sered nih najbilshi Orihivske Gusarivske Vishnivske Vilnogirske Chasovoyarske ta in V Dnipropetrovskomu bloci USh v poltavskij sviti sarmatskij yarus vidomo 6 rodovish formuvalnih piskiv potuzhnistyu do 30 m priurocheni do paleodolini r Dnipro ZastosuvannyaFormuvalni piski zastosovuyutsya v livarnomu virobnictvi yak osnovnij formuvalnij material Vmist yih v formuvalnih i sterzhnevih sumishah skladaye perevazhno 85 95 Yakist sumishi zalezhit vid vlastivostej pisku do yakogo v livarnomu virobnictvi pred yavlyayutsya zhorstki vimogi Osnovne znachennya maye rozmir zeren stepin yih odnoridnosti i mineralnij sklad Yakist formuvalnih piskiv reglamentuyetsya DESTom 2138 82 vidpovidno z yakim do formuvalnih vidnosyat piski yaki skladayutsya ne menshe nizh na 50 iz zeren kvarcu z glinistoyu skladovoyu chastini rozmirom menshe 0 22 mm Po koncentraciyi glinistoyi skladovoyi i kremnezemu piski pidrozdilyayutsya na 11 klasiv kvarcovi 1k 2k 3k 4k pisni p napivzhirni np zhirni zh duzhe zhirni dzh i she v tomu chisli 3 klasi zbagachenih zb Po rozmiru zeren vidilyayetsya 8 grup grupa pisku poznachayetsya nomerom serednogo sita osnovnoyi frakciyi grubi 063 duzhe veliki 04 veliki 0315 seredni 02 dribni 016 duzhe dribni 01 tonki 0063 porohovidni 005 Po perevazhannyu zalishku na odnomu z krajnih sit frakciyi piski vsih grup pidrozdilyayutsya na kategoriyi A na verhnomu siti i kategoriyi V na nizhnomu siti Shkidlivi domishki v piskah sulfidna sirka menshe 0 05 oksidi luzhni luzhnozemelnih elementiv i zaliza Kombinaciya riznih klasiv i grup z urahuvannyam gazo proniknennya i micnosti pri optimalnij vologosti daye mozhlivist vidiliti 75 marok formuvalnih piskiv Zastosuvannya toyi chi inshoyi marki zalezhit vid harakteru vidlitih detalej yih rozmiriv vid vidu rozlitogo metalu i inshogo Dlya formovki velikih detalej chavunnogo i stalevogo littya zastosovuyut bilsh grubi piski i navpaki dlya malih detalej osoblivo tonkogo hudozhnogo i kolorovogo littya bilsh dribni piski Velike znachennya maye vognetrivkist formuvalnih piskiv Chim bilshij vmist SiO2 v piskah tim visha yih vognetrivkist V danij chas v livarnomu virobnictvi najbilsh chastishe vikoristovuyutsya marki 1KO16 2KO16 2KO315 1KO2 i 2KO2 iz ne kvarcovih PO16 V Ukrayini bilya 60 dobutku vsih formuvalnih piskiv skladayut zbagacheni kvarcovi piski marki Zb 3KO2B i Zb KO16A yaki oderzhuyut na Verhnodniprovskomu girnicho metalurgijnomu kombinati pri rozrobci i zbagachennyu titano cirkonovih rozsipnih rud Dostatno shiroko v metalurgiyi Ukrayini zastosovuyut malokvarcovi glinisti piski napivzhirni i zhirni piski marki PO16 PO1 POO63 TO4A i B 1016 ZhO63 pitoma vaga yakih v zagalnomu vidobutku derzhavi dosyagaye 30 Div takozhPisok LiteraturaMala girnicha enciklopediya u 3 t za red V S Bileckogo D Shidnij vidavnichij dim 2013 T 3 S Ya 644 s