Кописький замок існував у XIV—XVIII століттях у містечку Копись Оршанського району. Був військово-адміністративним центром стародавнього міста.
Кописький замок | |
---|---|
54°19′07″ пн. ш. 30°17′18″ сх. д. / 54.318611120027775030° пн. ш. 30.28833334002777988° сх. д.Координати: 54°19′07″ пн. ш. 30°17′18″ сх. д. / 54.318611120027775030° пн. ш. 30.28833334002777988° сх. д. | |
Країна | Білорусь |
Тип | замок |
Кописький замок Кописький замок (Білорусь) | |
Медіафайли у Вікісховищі |
Опис
Замок розташовувався на піднесеному лівому березі Дніпра, на місці первісного мисного поселення літописного Копися. Поселення округле в плані (близько 0,5 га) мало вхід зі східного боку.
Під час археологічних досліджень було зафіксовано 2 етапи будівництва. Первісний вал був насипаний дрібним піском із шарами гумусу, що свідчить про існування раніше неукріпленого поселення. Давній вал заввишки близько 5 м зведений на 2-му поверсі XI — поч. XII століття. Згодом його розширили і насипали ще на 2 м. В результаті військово-будівельних робіт структура укріплень поселення суттєво змінилася. Периметр валу становив 370 м, розміри внутрішньої площі — 80×60 м. У XVI—XVIII ст. важливу роль у планувальній структурі укріплень Копися відіграли невеликі річки Страшівка та Сморківка, які обійшли замок із 2 боків і влилися в Дніпро. Гирло Сморківки було перекрито дамбою, а води обох річок, підтримувані дамбою млина, утворили штучне водосховище. Млин охороняв підходи до замку з півдня, сходу та північного сходу. Прохід до замку йшов вздовж дамби млина, яка вела до підйомного мосту перед замковою брамою.
12 інвентарів Копися за 1726-73 рр. вказують планування замку та повідомляють про елементи його укріплень: 4 бастіони, дерев'яні стіни (частоколи), які регулярно ремонтувались. Вхідна дерев'яна вежа-брама мала подвійну браму з потужними замками, її 2-й поверх займала зала з 4 вікнами, навколо якої була зроблена кругова галерея верхнього бою. Приміщення залу використовувалось для зберігання стрілецької зброї, як лямус, а також церква, де відправляли «святу месу». Вежа була вкрита дранкою. Її доповнив олов'яний флюгер «вітряк» у вигляді орла.
Історія
Копись через розташування на перетині важливих сухопутних та водних шляхів часто опинявся в епіцентрі бойових дій. Замок і місто неодноразово руйнувались та спалювались. Укріплення замку відремонтувало місто та навколишнє населення, в тому числі та нещодавно засноване місто Барань. Міщани, селяни, шляхта, озброєні та забезпечені бояри у часи військової небезпеки повинні були з'являтися для захисту Копися, а в мирний час служити в замку «старовини». У 1597 р. за наказом князя Миколая Радзивілла була заснована для виробництва ядер та куль для гармат та гаківниць. Відповідно до розпорядження адміністратора замку. У 1598 р. 14 баранських «кульників» повинні були «віддавати кожний рік у замок Кописький від кожного тягання великих залізних куль … до справ Копиських 30, до гаковниць копиських куль за копійку». Історичні джерела за 1597-99 рр. Суворо визначають військовий будівельний обов'язок селян парафії — «Кописький замок … направляти „. Бояри, яким зазвичай належав наділ площею 5 десятин землі, мали обов'язки “… під час війни та кожної потреби його милості князя на кожну потребу замку Кописького коня 1 в козацькому озброєнні, також із листа до піти і протягом тижня в замку Копиському жити доведеться, охороняючи черги в ньому, згідно з описом того обов'язку в інвентарі головне». Крім того, вони повинні були «надіслати роботу чи напрямок замку до свого прибуття». Про умови землекористування та обов'язки стрільців Копися можна судити за привілеєм, наданим 1599 р. стрільцеві Семену Івановичу. Під час розміру вирубки «на ділянці Кописі» йому виділили в с. Завірюха 6 валок землі «описаний порядок розподілу запасів». Для цього Пушкар "… віддано і цнотливо Його Милості, своєму владі князю в замку, Кописьк повинен виконувати свій обов'язок пушкаря, готовий до будь-яких потреб замку пушкар. Крім того, гармата, яка є і буде на замку Копиському, при кожній потребі в ній, у порівнянні з іншими навідниками замку, що вона впаде, хандожит і направить те, що буде належати ремеслу, в якому напрямку гарматний офіцер кописьк залізо повинно давати. Крім того, від волок його 20 фунтів руки і 40 фунтів пороху і гаковічного до скарбника Його Милості Князя кописького повинні давати за кожну рік часу, зазначену у свідків.
За інвентарем Копися за 1651 рік, замок мав 2 брами з «вікнами» — великими для входу з «місця» та сильно похилими («впалими») баштоподібними, які стояли над Дніпром і потребували ремонту. Велику роль в охороні замку зіграв великий 2-поверховий будинок, «розмальований різними малюнками», і оточений галереєю верхнього бою — «затуханням». Всі ці будівлі були оточені частоколом.
До війни між Росією та Річчю Посполитою 1654-67 рр. фортечні укріплення не відновлювались. 13 травня 1654 р. місцеве населення, пропаговане ченцями та священиками Куцейського монастиря, здало погано укріплене місто армії воєводі Замятні Леонтьєву.
Барон А. Майерберґ, проїжджаючи через Копись у вересні 1661 р., зазначив, що місто захищав дерев'яний замок, що стояв посеред високого пагорба. У 1668 р. розпочалась велика робота з реконструкції фортечних укріплень і дамби млина, завдяки чому в замку «ровом вода лилася навколо». Замок був укріплений земляним валом та 4 бастіонами — «болверками» (у 1668 році три з них уже були зведені, а будівництво 4-го завершено). Залишилась лише одна в'їзна брама, перед якою був підйомний міст та водяний млин. Значну роль у захисті підходів до замку відіграла вода ставу. Однак навесні 1668 року повінь, особливо води Страшавки, порушила «спуск» млина і перенесла його в інше місце. У центрі замкового двору була фудня з підйомним колесом та залізним відром. Роботи з реконструкції укріплень Кописького замку тривали у 1670 і 1688 рр. На той час тут було 4 гармати, 22 залізні гаківниці, 4 мушкети, запас пороху, олова, ядер, куль та хоругва-стяг на багряному шовку князя Богуслава Радзивіла.
Згідно з інвентарем Копися від 18.10.1684 р., фортечні споруди були сильно «пошкоджені». В арсеналі замку було 3 цілі польові гармати, 17 довших і 5 коротших гаківниць, запас ядер, порох, олово, гноти, різні патрони. Під час Північної війни 1700-21 рр. російські війська відступали на південь, в 1707 р. повністю спалили Копись, фортечні споруди та забрали всю зброю з арсеналу.
У 1713 р. селяни Кописької волості не змогли впоратися з військово-будівельними роботами в замку, бо був «голод і твердий хліб». Рів навколо замку заплив піском, і його важко було прибрати. Серед укріплень, здійснених російськими військами під час Північної війни в Кописі, в інвентарі згадується лише встановлення багнета на земляному валу. Окрім селян Кописької волості, штикет поставили також жителі багатьох інших навколишніх волостей, які везли дерева із сусідніх лісів.
Після 1772 р. укріплення Кописького замку з часом не відбудовувались і зникали.
Археологічні дослідження
Археологічні дослідження замку були проведені в 1972 році Е. Загарульським.
Література
- Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991.
- Страчаная спадчына / Т. В. Габрусь, А. М. Кулагін, Ю. У. Чантурыя і інш. Уклад. Габрусь Т. В. — Мн.: Полымя, 1998. — 351 с.: іл. — — С. 41-44.
- Kossarzecki K. Forteca w Kopysi nad Dnieprem w latach wojny Rzeczypospolitej z Moskwą 1654—1667 // Studia z dziejów wojskowości. — T. I. — Białystok, 2012. — S. 115—154.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Kopiskij zamok isnuvav u XIV XVIII stolittyah u mistechku Kopis Orshanskogo rajonu Buv vijskovo administrativnim centrom starodavnogo mista Kopiskij zamok54 19 07 pn sh 30 17 18 sh d 54 318611120027775030 pn sh 30 28833334002777988 sh d 54 318611120027775030 30 28833334002777988 Koordinati 54 19 07 pn sh 30 17 18 sh d 54 318611120027775030 pn sh 30 28833334002777988 sh d 54 318611120027775030 30 28833334002777988Krayina BilorusTipzamokKopiskij zamokKopiskij zamok Bilorus Mediafajli u VikishovishiOpisZamok roztashovuvavsya na pidnesenomu livomu berezi Dnipra na misci pervisnogo misnogo poselennya litopisnogo Kopisya Poselennya okrugle v plani blizko 0 5 ga malo vhid zi shidnogo boku Pid chas arheologichnih doslidzhen bulo zafiksovano 2 etapi budivnictva Pervisnij val buv nasipanij dribnim piskom iz sharami gumusu sho svidchit pro isnuvannya ranishe neukriplenogo poselennya Davnij val zavvishki blizko 5 m zvedenij na 2 mu poversi XI poch XII stolittya Zgodom jogo rozshirili i nasipali she na 2 m V rezultati vijskovo budivelnih robit struktura ukriplen poselennya suttyevo zminilasya Perimetr valu stanoviv 370 m rozmiri vnutrishnoyi ploshi 80 60 m U XVI XVIII st vazhlivu rol u planuvalnij strukturi ukriplen Kopisya vidigrali neveliki richki Strashivka ta Smorkivka yaki obijshli zamok iz 2 bokiv i vlilisya v Dnipro Girlo Smorkivki bulo perekrito damboyu a vodi oboh richok pidtrimuvani damboyu mlina utvorili shtuchne vodoshovishe Mlin ohoronyav pidhodi do zamku z pivdnya shodu ta pivnichnogo shodu Prohid do zamku jshov vzdovzh dambi mlina yaka vela do pidjomnogo mostu pered zamkovoyu bramoyu 12 inventariv Kopisya za 1726 73 rr vkazuyut planuvannya zamku ta povidomlyayut pro elementi jogo ukriplen 4 bastioni derev yani stini chastokoli yaki regulyarno remontuvalis Vhidna derev yana vezha brama mala podvijnu bramu z potuzhnimi zamkami yiyi 2 j poverh zajmala zala z 4 viknami navkolo yakoyi bula zroblena krugova galereya verhnogo boyu Primishennya zalu vikoristovuvalos dlya zberigannya strileckoyi zbroyi yak lyamus a takozh cerkva de vidpravlyali svyatu mesu Vezha bula vkrita drankoyu Yiyi dopovniv olov yanij flyuger vitryak u viglyadi orla IstoriyaKopis cherez roztashuvannya na peretini vazhlivih suhoputnih ta vodnih shlyahiv chasto opinyavsya v epicentri bojovih dij Zamok i misto neodnorazovo rujnuvalis ta spalyuvalis Ukriplennya zamku vidremontuvalo misto ta navkolishnye naselennya v tomu chisli ta neshodavno zasnovane misto Baran Mishani selyani shlyahta ozbroyeni ta zabezpecheni boyari u chasi vijskovoyi nebezpeki povinni buli z yavlyatisya dlya zahistu Kopisya a v mirnij chas sluzhiti v zamku starovini U 1597 r za nakazom knyazya Mikolaya Radzivilla bula zasnovana dlya virobnictva yader ta kul dlya garmat ta gakivnic Vidpovidno do rozporyadzhennya administratora zamku U 1598 r 14 baranskih kulnikiv povinni buli viddavati kozhnij rik u zamok Kopiskij vid kozhnogo tyagannya velikih zaliznih kul do sprav Kopiskih 30 do gakovnic kopiskih kul za kopijku Istorichni dzherela za 1597 99 rr Suvoro viznachayut vijskovij budivelnij obov yazok selyan parafiyi Kopiskij zamok napravlyati Boyari yakim zazvichaj nalezhav nadil plosheyu 5 desyatin zemli mali obov yazki pid chas vijni ta kozhnoyi potrebi jogo milosti knyazya na kozhnu potrebu zamku Kopiskogo konya 1 v kozackomu ozbroyenni takozh iz lista do piti i protyagom tizhnya v zamku Kopiskomu zhiti dovedetsya ohoronyayuchi chergi v nomu zgidno z opisom togo obov yazku v inventari golovne Krim togo voni povinni buli nadislati robotu chi napryamok zamku do svogo pributtya Pro umovi zemlekoristuvannya ta obov yazki strilciv Kopisya mozhna suditi za privileyem nadanim 1599 r strilcevi Semenu Ivanovichu Pid chas rozmiru virubki na dilyanci Kopisi jomu vidilili v s Zaviryuha 6 valok zemli opisanij poryadok rozpodilu zapasiv Dlya cogo Pushkar viddano i cnotlivo Jogo Milosti svoyemu vladi knyazyu v zamku Kopisk povinen vikonuvati svij obov yazok pushkarya gotovij do bud yakih potreb zamku pushkar Krim togo garmata yaka ye i bude na zamku Kopiskomu pri kozhnij potrebi v nij u porivnyanni z inshimi navidnikami zamku sho vona vpade handozhit i napravit te sho bude nalezhati remeslu v yakomu napryamku garmatnij oficer kopisk zalizo povinno davati Krim togo vid volok jogo 20 funtiv ruki i 40 funtiv porohu i gakovichnogo do skarbnika Jogo Milosti Knyazya kopiskogo povinni davati za kozhnu rik chasu zaznachenu u svidkiv Za inventarem Kopisya za 1651 rik zamok mav 2 brami z viknami velikimi dlya vhodu z miscya ta silno pohilimi vpalimi bashtopodibnimi yaki stoyali nad Dniprom i potrebuvali remontu Veliku rol v ohoroni zamku zigrav velikij 2 poverhovij budinok rozmalovanij riznimi malyunkami i otochenij galereyeyu verhnogo boyu zatuhannyam Vsi ci budivli buli otocheni chastokolom Do vijni mizh Rosiyeyu ta Richchyu Pospolitoyu 1654 67 rr fortechni ukriplennya ne vidnovlyuvalis 13 travnya 1654 r misceve naselennya propagovane chencyami ta svyashenikami Kucejskogo monastirya zdalo pogano ukriplene misto armiyi voyevodi Zamyatni Leontyevu Baron A Majerberg proyizhdzhayuchi cherez Kopis u veresni 1661 r zaznachiv sho misto zahishav derev yanij zamok sho stoyav posered visokogo pagorba U 1668 r rozpochalas velika robota z rekonstrukciyi fortechnih ukriplen i dambi mlina zavdyaki chomu v zamku rovom voda lilasya navkolo Zamok buv ukriplenij zemlyanim valom ta 4 bastionami bolverkami u 1668 roci tri z nih uzhe buli zvedeni a budivnictvo 4 go zaversheno Zalishilas lishe odna v yizna brama pered yakoyu buv pidjomnij mist ta vodyanij mlin Znachnu rol u zahisti pidhodiv do zamku vidigrala voda stavu Odnak navesni 1668 roku povin osoblivo vodi Strashavki porushila spusk mlina i perenesla jogo v inshe misce U centri zamkovogo dvoru bula fudnya z pidjomnim kolesom ta zaliznim vidrom Roboti z rekonstrukciyi ukriplen Kopiskogo zamku trivali u 1670 i 1688 rr Na toj chas tut bulo 4 garmati 22 zalizni gakivnici 4 mushketi zapas porohu olova yader kul ta horugva styag na bagryanomu shovku knyazya Boguslava Radzivila Zgidno z inventarem Kopisya vid 18 10 1684 r fortechni sporudi buli silno poshkodzheni V arsenali zamku bulo 3 cili polovi garmati 17 dovshih i 5 korotshih gakivnic zapas yader poroh olovo gnoti rizni patroni Pid chas Pivnichnoyi vijni 1700 21 rr rosijski vijska vidstupali na pivden v 1707 r povnistyu spalili Kopis fortechni sporudi ta zabrali vsyu zbroyu z arsenalu U 1713 r selyani Kopiskoyi volosti ne zmogli vporatisya z vijskovo budivelnimi robotami v zamku bo buv golod i tverdij hlib Riv navkolo zamku zapliv piskom i jogo vazhko bulo pribrati Sered ukriplen zdijsnenih rosijskimi vijskami pid chas Pivnichnoyi vijni v Kopisi v inventari zgaduyetsya lishe vstanovlennya bagneta na zemlyanomu valu Okrim selyan Kopiskoyi volosti shtiket postavili takozh zhiteli bagatoh inshih navkolishnih volostej yaki vezli dereva iz susidnih lisiv Zamchishe 2015 rik Pislya 1772 r ukriplennya Kopiskogo zamku z chasom ne vidbudovuvalis i znikali Arheologichni doslidzhennyaArheologichni doslidzhennya zamku buli provedeni v 1972 roci E Zagarulskim LiteraturaTkachoy M Zamki i lyudzi Mn 1991 Strachanaya spadchyna T V Gabrus A M Kulagin Yu U Chanturyya i insh Uklad Gabrus T V Mn Polymya 1998 351 s il ISBN 985 07 0036 X S 41 44 Kossarzecki K Forteca w Kopysi nad Dnieprem w latach wojny Rzeczypospolitej z Moskwa 1654 1667 Studia z dziejow wojskowosci T I Bialystok 2012 S 115 154