Жи́тіє Олекса́ндра Не́вського — життєпис руського князя Олександра Ярославича Невського (1221—1262) агіографічного жанру, складений у 13 столітті.
Перший життєпис князя Олександра Невського було складено, як вважають, у 80-і роки XIII ст. книжником Володимирського Рождественського монастиря. Тут було поховане тіло князя, і наприкінці XIII ст. почалося його шанування як святого. У списках Житіє не має стійкого заголовка і називається «Повість про житіє і хоробрість», «Слово про великого князя», «Житіє блаженного великого князя». Автор Житія називає себе сучасником Олександра, «самовидцем» його життя і створює життєпис князя за своїми спогадами й розповідями його соратників.
Житіє Олександра — це не біографія, у якій повно, докладно, послідовно повіствується про все життя князя. Автор відбирає тільки найзначніші події (битва зі шведами на Неві, визволення Пскова, Льодове побоїще, похід у литовські землі, дипломатичні зносини з Ордою і папою римським), що відтворюють героїчний образ князя-воїна, доблесного полководця і мудрого політика. З історичної точки зору в Житії багато неточностей. Наприклад, шведський король не брав участі в поході 1240 року і в битві на Неві, під час набігу на 1252 року ханом Золотої Орди був Сартак, а не Батий. У Житії немає жодної дати, події часом описуються без необхідної конкретизації: з Житія не відразу ясно, хто такий «король країни Римської з опівнічної землі», про яке місто, побудоване якимись «від Західної сторони», йдеться тощо. Але не ці подробиці були важливі для автора, а враження, вироблене його героєм. Історія і сама діяльність Олександра Ярославича в Житії з'являється в перетвореному вигляді, не стільки у своїх конкретних проявах і подіях, скільки у вічній сутності, не в життєвих подробицях, а в житійному вигляді.
У Житії багато канонічного, традиційного для цього жанру. Дотримуючись канонів житія, автор починає своє оповідання із самознищення, називає себе худим і багатогрішним, малосмисленим. Приступаючи до опису «святого, і чесного, і славного» життя князя, автор наводить слова пророка Ісаї про священність князівської влади і вселяє думку про особливе заступництво князеві Олександру небесних сил. Захватом і замилуванням повна наступна потім характеристика князя. Олександр красивий, як Йосип Прекрасний, сильний, як Самсон, премудрий, як Соломон, він непереможний, перемагаючи завжди. Думка про священність князівської влади і порівняння з біблійними героями визначають інтонацію всього подальшого оповідання, трохи патетичну, урочисто-величну.
«Почувши про доблесть Олександра, король країни Римської з північної землі…» — так починається розповідь про Невську битву. Автор не згадує, що в цей час (1240) Олександру було всього 19 років, сучасники це добре знали. У Житії зображується зріла людина, про яку посли інших країн говорять: «Пройшов я країни і народи, але не бачив такого ні царя серед царів, ні князя серед князів». Олександр довідується про те, що шведи прийшли в Неву, «пихкаючи духом ратним», «валандаючись від божевілля», загрожуючи: «Якщо можеш, захищайся». Він розпалюється серцем, виступає в похід з малою дружиною, у битві «на обличчі самого короля залишає слід свого списа». Прекрасна промова князя, звернена до дружини, лаконічна, сувора, мужня: «Не в силі Бог, але в правді». Рішучий, хоробрий Олександр і в битві на Чудському озері. Князь не може знести похвальби німців: «Скоримо собі слов'янський народ!». Він звільняє Псков, воює німецькі землі, утілюючи собою відплату за гордовитість і самовпевненість ворогів. Вони прийшли, хвастаючи: «Підемо і переможемо Олександра, і захопимо його». Але горді лицарі були обернені у втечу й узяті в полон, і „вели босими поруч коней тих, хто називає себе «божими лицарями»“. Як і в описі бою на Неві, автор не дає докладної картини битви, тільки кілька образів, що допомагають уявити, якою жорстокою була січа: «Здавалося, що рушило замерзле озеро, і не було видно льоду, тому що покрилося воно кров'ю». Слава про перемоги Олександра рознеслася всюди. «І прославилося ім'я його у всіх країнах, від моря Хонужського і до гір Араратських, і по ту сторону моря Варязького і до великого Рима».
В усьому подібні князеві і його воїни. Автор Житія включає в опис битви на Неві розповідь про шістьох хоробрих, що билися, «не маючи страху в серці своєму». У кожного із шести свій ратний подвиг. Наприклад, новгородець Міша потопив три шведських кораблі, Сава обрушив намет великий золотоверхий, Сбислав Якунович бився одною сокирою так, що всі дивувалися силі його і хоробрості. Учені вважають, що в цій розповіді про шістьох хоробрих відбився усний переказ про битву на Неві або дружинні героїчні пісні. Щоб передати велич духу і красу мужності, автор звертається не тільки до східнослов'янських епічних традицій, а й до біблійних. Воїни Олександра порівнюються у своїй хоробрості і стійкості з воїнами царя Давида, серця їхні як серця левів, вони повні духу ратного і готові покласти свої голови за князя. Біблійні порівняння й аналогії стали одним з головних елементів художньої системи Житія. Діяння князя осмислюються в зіставленні з біблійною історією, і це додає життєписові особливу величавість і монументальність. Постійні уподібнення і згадування про Давида, Соломона, Ісуса Навіна і самого Олександра піднімають до біблійного героя. Указівки на надприродну допомогу (явище Бориса і Гліба Пелгусію перед Невською битвою, чудесне побиття шведів ангелами за рікою Іжорою, допомога Божа полку в бої на Чудському озері) переконують, в особливому заступництві Олександру божественних сил.
Як розумний політик і дипломат з'являється Олександр Невський у взаєминах з Ордою і папою римським. Гідно, учено і мудро звучить відповідь мужів Олександра послам папи. Перелічивши основні етапи в історії людства і християнства, вони завершили його словами: «А від вас вчення не приймемо». Опис взаємин з Ордою повинен переконати, що князь, мав мужність і мудрість перед ворогами. Перемоги Олександра вселяють страх східним народам, дружини татарські лякають своїх дітей його іменем. Навіть Батий визнає велич Олександра: «Істину мені сказали, що немає князя, подібного йому». І це допомагає Олександру «одмолити» новгородські полки від участі в походах монголо-татар.
Схвильована і лірична розповідь про смерть князя. Автор нездатен стримати своїх почуттів: «О горе тобі, бідний чоловіче!.. Як не випадуть зіниці твої разом зі сльозами, як не вирветься серце твоє разом з коренем!» Смерть князя усіма сприймається як найбільше горе. «Уже зайшло сонце землі Суздальської!» — говорить митрополит Кирило (Олександр умер великим князем Володимирським), «Уже гинемо!» — вторить йому весь народ. Розповідь про чудо, коли Олександр як живий простирає руку і приймає грамоту з рук митрополита, — кульмінація в цьому піднесеному оповіданні «про житіє і про хоробрість благовірного і великого князя Олександра». Не точні історичні відомості хотів повідомити про князя автор, а надихнути спогляданням мужньої краси, праведності і милосердя.
Усі дослідники відзначають літературну обдарованість автора Житія, його вченість. Серед літературних джерел, до яких звертався укладач Житія, Йосифа Флавія, «Хронографічна Олександрія», «Девгенієве діяння». Вважається, що Житіє продовжує руські, київські , виявляючи подібність у стилі з біографією Данила Галицького з Галицьким літописом. Припускають, що безпосереднє відношення до складання життєпису Олександра мав митрополит Кирило, який 1250 року переїхав з Русі, від Данила, до Олександра Невського.
Житіє Олександра Невського, написане в 80-і роки XIII ст., стало основою для всіх наступних редакцій пам'ятки в XIV—XVI ст. (їх більше десяти). На довгий час Житіє стало зразком для князівських життєписів і військових повістей, його вплив відчутний у «Повісті про Довмонта», у «Сказанні про Мамаєве побоїще», у «Слові про житіє і смерть великого князя Дмитра Івановича Донського» і багатьох інших творах московської літератури.
Джерела
- Мансикка В. Житие Александра Невского: Разбор редакций и текст.— СПб., 1913 (ПДП, № 180),
- Житие Александра Невского / Подг текста, перевод и примеч. Ю. К. Бегунова // Изборник (1969).—С. 328—343, 739—742;
- Житие Александра Невского / Подг. текста, перевод и комм. В. И. Охотниковой // ПЛДР: XIII век.— М., 1981.— С. 426-439, 602-606 [ 10 січня 2005 у Wayback Machine.],
- Повесть о житии Александра Невского / Подг. текста, перевод и примеч В. И. Охотниковой // Воинские повести Древней Руси. — С. 120—135, 474—476.
- Історія для дорослих АЛЄКСАНДР НЄВСКІЙ - вся правда про вигадані перемоги Батиєвого пасинка
- Истрoия Руси - Александр Невский предатель Руси
Література
- Бегунов Ю. К. Памятник русской литературы XIII века: «Слово о погибели Русской земли» — М., Л., 1965. — С. 12-66,
- Дмитриев Л. А. Повесть о житии Александра Невского // История русской литературы XI—XVII вв.—М, 1985.—С. 152—156,
- Охотникова В. И. Повесть о житии Александра Невского // Словарь книжников. — Вып. 1. — С. 354—363.
- Литература второй четверти XIII — конца XIII века 5. Агиография // История русской литературы X — XVII вв.: Учеб. пособие для студентов / Под ред. Д. С. Лихачева. — М.: Просвещение, 1979. — 462 с. [ 15 березня 2007 у Wayback Machine.]
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Zhi tiye Oleksa ndra Ne vskogo zhittyepis ruskogo knyazya Oleksandra Yaroslavicha Nevskogo 1221 1262 agiografichnogo zhanru skladenij u 13 stolitti Pershij zhittyepis knyazya Oleksandra Nevskogo bulo skladeno yak vvazhayut u 80 i roki XIII st knizhnikom Volodimirskogo Rozhdestvenskogo monastirya Tut bulo pohovane tilo knyazya i naprikinci XIII st pochalosya jogo shanuvannya yak svyatogo U spiskah Zhitiye ne maye stijkogo zagolovka i nazivayetsya Povist pro zhitiye i horobrist Slovo pro velikogo knyazya Zhitiye blazhennogo velikogo knyazya Avtor Zhitiya nazivaye sebe suchasnikom Oleksandra samovidcem jogo zhittya i stvoryuye zhittyepis knyazya za svoyimi spogadami j rozpovidyami jogo soratnikiv Zhitiye Oleksandra ce ne biografiya u yakij povno dokladno poslidovno povistvuyetsya pro vse zhittya knyazya Avtor vidbiraye tilki najznachnishi podiyi bitva zi shvedami na Nevi vizvolennya Pskova Lodove poboyishe pohid u litovski zemli diplomatichni znosini z Ordoyu i papoyu rimskim sho vidtvoryuyut geroyichnij obraz knyazya voyina doblesnogo polkovodcya i mudrogo politika Z istorichnoyi tochki zoru v Zhitiyi bagato netochnostej Napriklad shvedskij korol ne brav uchasti v pohodi 1240 roku i v bitvi na Nevi pid chas nabigu na 1252 roku hanom Zolotoyi Ordi buv Sartak a ne Batij U Zhitiyi nemaye zhodnoyi dati podiyi chasom opisuyutsya bez neobhidnoyi konkretizaciyi z Zhitiya ne vidrazu yasno hto takij korol krayini Rimskoyi z opivnichnoyi zemli pro yake misto pobudovane yakimis vid Zahidnoyi storoni jdetsya tosho Ale ne ci podrobici buli vazhlivi dlya avtora a vrazhennya viroblene jogo geroyem Istoriya i sama diyalnist Oleksandra Yaroslavicha v Zhitiyi z yavlyayetsya v peretvorenomu viglyadi ne stilki u svoyih konkretnih proyavah i podiyah skilki u vichnij sutnosti ne v zhittyevih podrobicyah a v zhitijnomu viglyadi U Zhitiyi bagato kanonichnogo tradicijnogo dlya cogo zhanru Dotrimuyuchis kanoniv zhitiya avtor pochinaye svoye opovidannya iz samoznishennya nazivaye sebe hudim i bagatogrishnim malosmislenim Pristupayuchi do opisu svyatogo i chesnogo i slavnogo zhittya knyazya avtor navodit slova proroka Isayi pro svyashennist knyazivskoyi vladi i vselyaye dumku pro osoblive zastupnictvo knyazevi Oleksandru nebesnih sil Zahvatom i zamiluvannyam povna nastupna potim harakteristika knyazya Oleksandr krasivij yak Josip Prekrasnij silnij yak Samson premudrij yak Solomon vin neperemozhnij peremagayuchi zavzhdi Dumka pro svyashennist knyazivskoyi vladi i porivnyannya z biblijnimi geroyami viznachayut intonaciyu vsogo podalshogo opovidannya trohi patetichnu urochisto velichnu Pochuvshi pro doblest Oleksandra korol krayini Rimskoyi z pivnichnoyi zemli tak pochinayetsya rozpovid pro Nevsku bitvu Avtor ne zgaduye sho v cej chas 1240 Oleksandru bulo vsogo 19 rokiv suchasniki ce dobre znali U Zhitiyi zobrazhuyetsya zrila lyudina pro yaku posli inshih krayin govoryat Projshov ya krayini i narodi ale ne bachiv takogo ni carya sered cariv ni knyazya sered knyaziv Oleksandr doviduyetsya pro te sho shvedi prijshli v Nevu pihkayuchi duhom ratnim valandayuchis vid bozhevillya zagrozhuyuchi Yaksho mozhesh zahishajsya Vin rozpalyuyetsya sercem vistupaye v pohid z maloyu druzhinoyu u bitvi na oblichchi samogo korolya zalishaye slid svogo spisa Prekrasna promova knyazya zvernena do druzhini lakonichna suvora muzhnya Ne v sili Bog ale v pravdi Rishuchij horobrij Oleksandr i v bitvi na Chudskomu ozeri Knyaz ne mozhe znesti pohvalbi nimciv Skorimo sobi slov yanskij narod Vin zvilnyaye Pskov voyuye nimecki zemli utilyuyuchi soboyu vidplatu za gordovitist i samovpevnenist vorogiv Voni prijshli hvastayuchi Pidemo i peremozhemo Oleksandra i zahopimo jogo Ale gordi licari buli oberneni u vtechu j uzyati v polon i veli bosimi poruch konej tih hto nazivaye sebe bozhimi licaryami Yak i v opisi boyu na Nevi avtor ne daye dokladnoyi kartini bitvi tilki kilka obraziv sho dopomagayut uyaviti yakoyu zhorstokoyu bula sicha Zdavalosya sho rushilo zamerzle ozero i ne bulo vidno lodu tomu sho pokrilosya vono krov yu Slava pro peremogi Oleksandra rozneslasya vsyudi I proslavilosya im ya jogo u vsih krayinah vid morya Honuzhskogo i do gir Araratskih i po tu storonu morya Varyazkogo i do velikogo Rima V usomu podibni knyazevi i jogo voyini Avtor Zhitiya vklyuchaye v opis bitvi na Nevi rozpovid pro shistoh horobrih sho bilisya ne mayuchi strahu v serci svoyemu U kozhnogo iz shesti svij ratnij podvig Napriklad novgorodec Misha potopiv tri shvedskih korabli Sava obrushiv namet velikij zolotoverhij Sbislav Yakunovich bivsya odnoyu sokiroyu tak sho vsi divuvalisya sili jogo i horobrosti Ucheni vvazhayut sho v cij rozpovidi pro shistoh horobrih vidbivsya usnij perekaz pro bitvu na Nevi abo druzhinni geroyichni pisni Shob peredati velich duhu i krasu muzhnosti avtor zvertayetsya ne tilki do shidnoslov yanskih epichnih tradicij a j do biblijnih Voyini Oleksandra porivnyuyutsya u svoyij horobrosti i stijkosti z voyinami carya Davida sercya yihni yak sercya leviv voni povni duhu ratnogo i gotovi poklasti svoyi golovi za knyazya Biblijni porivnyannya j analogiyi stali odnim z golovnih elementiv hudozhnoyi sistemi Zhitiya Diyannya knyazya osmislyuyutsya v zistavlenni z biblijnoyu istoriyeyu i ce dodaye zhittyepisovi osoblivu velichavist i monumentalnist Postijni upodibnennya i zgaduvannya pro Davida Solomona Isusa Navina i samogo Oleksandra pidnimayut do biblijnogo geroya Ukazivki na nadprirodnu dopomogu yavishe Borisa i Gliba Pelgusiyu pered Nevskoyu bitvoyu chudesne pobittya shvediv angelami za rikoyu Izhoroyu dopomoga Bozha polku v boyi na Chudskomu ozeri perekonuyut v osoblivomu zastupnictvi Oleksandru bozhestvennih sil Yak rozumnij politik i diplomat z yavlyayetsya Oleksandr Nevskij u vzayeminah z Ordoyu i papoyu rimskim Gidno ucheno i mudro zvuchit vidpovid muzhiv Oleksandra poslam papi Perelichivshi osnovni etapi v istoriyi lyudstva i hristiyanstva voni zavershili jogo slovami A vid vas vchennya ne prijmemo Opis vzayemin z Ordoyu povinen perekonati sho knyaz mav muzhnist i mudrist pered vorogami Peremogi Oleksandra vselyayut strah shidnim narodam druzhini tatarski lyakayut svoyih ditej jogo imenem Navit Batij viznaye velich Oleksandra Istinu meni skazali sho nemaye knyazya podibnogo jomu I ce dopomagaye Oleksandru odmoliti novgorodski polki vid uchasti v pohodah mongolo tatar Shvilovana i lirichna rozpovid pro smert knyazya Avtor nezdaten strimati svoyih pochuttiv O gore tobi bidnij choloviche Yak ne vipadut zinici tvoyi razom zi slozami yak ne virvetsya serce tvoye razom z korenem Smert knyazya usima sprijmayetsya yak najbilshe gore Uzhe zajshlo sonce zemli Suzdalskoyi govorit mitropolit Kirilo Oleksandr umer velikim knyazem Volodimirskim Uzhe ginemo vtorit jomu ves narod Rozpovid pro chudo koli Oleksandr yak zhivij prostiraye ruku i prijmaye gramotu z ruk mitropolita kulminaciya v comu pidnesenomu opovidanni pro zhitiye i pro horobrist blagovirnogo i velikogo knyazya Oleksandra Ne tochni istorichni vidomosti hotiv povidomiti pro knyazya avtor a nadihnuti spoglyadannyam muzhnoyi krasi pravednosti i miloserdya Usi doslidniki vidznachayut literaturnu obdarovanist avtora Zhitiya jogo vchenist Sered literaturnih dzherel do yakih zvertavsya ukladach Zhitiya Josifa Flaviya Hronografichna Oleksandriya Devgeniyeve diyannya Vvazhayetsya sho Zhitiye prodovzhuye ruski kiyivski viyavlyayuchi podibnist u stili z biografiyeyu Danila Galickogo z Galickim litopisom Pripuskayut sho bezposerednye vidnoshennya do skladannya zhittyepisu Oleksandra mav mitropolit Kirilo yakij 1250 roku pereyihav z Rusi vid Danila do Oleksandra Nevskogo Zhitiye Oleksandra Nevskogo napisane v 80 i roki XIII st stalo osnovoyu dlya vsih nastupnih redakcij pam yatki v XIV XVI st yih bilshe desyati Na dovgij chas Zhitiye stalo zrazkom dlya knyazivskih zhittyepisiv i vijskovih povistej jogo vpliv vidchutnij u Povisti pro Dovmonta u Skazanni pro Mamayeve poboyishe u Slovi pro zhitiye i smert velikogo knyazya Dmitra Ivanovicha Donskogo i bagatoh inshih tvorah moskovskoyi literaturi DzherelaMansikka V Zhitie Aleksandra Nevskogo Razbor redakcij i tekst SPb 1913 PDP 180 Zhitie Aleksandra Nevskogo Podg teksta perevod i primech Yu K Begunova Izbornik 1969 S 328 343 739 742 Zhitie Aleksandra Nevskogo Podg teksta perevod i komm V I Ohotnikovoj PLDR XIII vek M 1981 S 426 439 602 606 10 sichnya 2005 u Wayback Machine Povest o zhitii Aleksandra Nevskogo Podg teksta perevod i primech V I Ohotnikovoj Voinskie povesti Drevnej Rusi S 120 135 474 476 Istoriya dlya doroslih ALYeKSANDR NYeVSKIJ vsya pravda pro vigadani peremogi Batiyevogo pasinka Istroiya Rusi Aleksandr Nevskij predatel RusiLiteraturaBegunov Yu K Pamyatnik russkoj literatury XIII veka Slovo o pogibeli Russkoj zemli M L 1965 S 12 66 Dmitriev L A Povest o zhitii Aleksandra Nevskogo Istoriya russkoj literatury XI XVII vv M 1985 S 152 156 Ohotnikova V I Povest o zhitii Aleksandra Nevskogo Slovar knizhnikov Vyp 1 S 354 363 Literatura vtoroj chetverti XIII konca XIII veka 5 Agiografiya Istoriya russkoj literatury X XVII vv Ucheb posobie dlya studentov Pod red D S Lihacheva M Prosveshenie 1979 462 s 15 bereznya 2007 u Wayback Machine