Мико́ла Заха́рович Ле́вченко (1903, Київ – 1934, Київ) — український історик, сходознавець, етнограф, літературознавець. Прийомний син академіка Агатангела Кримського.
Микола Захарович Левченко | |
---|---|
Фото Миколи Захаровича Левченка. 1926 р. | |
Народився | 1903 або 1900[1] Київ, Російська імперія |
Помер | 1934[1] Київ, Українська СРР, СРСР |
Діяльність | етнолог |
Alma mater | Друга київська гімназія |
Вчителі | Беркут Леонід Миколайович |
Роботи у Вікіджерелах Левченко Микола Захарович у Вікісховищі |
Жертва більшовицького терору.
Біографічні відомості
Левченко Микола Захарович народився на Чернігівщині в сім'ї робітника. Батько його був селянином, який в 20 -ті роки заробляв на життя як візник-вантажник. Закінчив Другу Київську класичну гімназію (1920), історичне відділення Київського інституту народної освіти (1923).
Також навчався у Київському археологічному інституті (1921) та одночасно працював бібліотекарем у Всенародній бібліотеці України (нині Національна бібліотека України імені В. І. Вернадського).
Саме в Київському археологічному інституті з Миколою Левченком познайомилася видатна історикиня України Наталія Полонська-Василенко, яка залишила вартісні спогади про Миколу Левченка - "Про нечисленних з-поміж незчисленних", присвячені 30-літтю процесу СВУ, написані в 1959 - 1960 рр. і надруковані в часописі "Український самостійник" (Ч. 36, жовтень 1960. - Мюнхен, а також Ч. 32, квітень 1960). Авторка згадує його як "молодика років двадцяти, гарного собою. З винятковою сумлінністю він відвідував лекції, складав іспити, писав реферати".
У 1923–1929 рр. займав посади завдрукарні ВУАН (ВУАН — тепер Національна академія наук України) і наукового секретаря канцелярії Історично-філологічної кафедри ВУАН (був помічником і секретарем у академіка Агатангела Кримського; останній з часом усиновив його).
З 1924 року — постійний позаштатний співробітник Кабінету арабо-іранської філології, з 1928 року — дійсний член Етнографічної і Діалектологічної комісії ВУАН, науковий консультант Кабінету вивчення Поділля у Вінниці.
Наукова кар'єра Миколи Левченка швидко розвивалася - він мав значну посаду в Академії наук, мав дві значні праці, десятки статей та рецензій, мав вже значне наукове ім'я. Все увірвав арешт.
Заарештований навесні 1929 року у справі «Спілки визволення України». Із самого арешту академік Кримський намагався довести відсутність провини Миколи Левченка та якось полегшити його перебування у в'язниці. В ті часи ще не був відпрацьований жорстокий режим репресій - ще до вересня 1929 року в Академії наук нараховували зарплатню заарештованому Миколі Левченку, ці гроші бібліотекар Кабінету арабо-іранської філології Володимир Іванець сплачував спеціальним жінкам (як він їх назвав "хазяйки" ), які купували продукти і відносили передачі Миколі Левченку до в'язниці.
В своєму листі від 2 серпня 1929 року до Агатангела Кримського Володимир Іванець пише: "Що робити з хазяйками? Вони беруть у тиждень 30 карбованців на передачу, яка буває 4 рази. Я думаю, як добре вони готують, дають три страви, передають сало, цукор, булку, як коли цукерки, все ж таки для 4 передач 30 карбованців – занадто."
Спочатку Володимир Іванець в листі до Агатангела Кримського від 27 липня 1929 року радить приїхати до Києва та займатися справою визволення Миколи Левченка особисто, бо допомоги чекати від Академії наук не варто – багато співробітників Академії заарештовані і невідомо за якими обвинуваченнями. І Володимир Іванець, і Агатангел Кримський вірили, що арешт Левченка – це якесь непорозуміння, але якщо не допомагати йому, то сидіти у в’язниці йому доведеться довго. Але ситуація швидко змінюється, і вже в листі від 2 серпня 1929 року Іванець пише Кримському, що приїжджати недоцільно, бо арешти в Академії продовжуються – вже арештовані Сергій Єфремов і Андрій Ніковський, тому "можна припустити, що Миколу взято не в особистій справі. Тому зрозуміло, що слідство затягнеться надовго."
Академік Кримський вирішив звертатися до керівників УСРР з клопотанням стосовно долі Миколи Левченка. 8 серпня 1929 року він звертається з листом до начальника УОУ ГПУ УСРР Западного (Кессельмана Семена Ізраїльовича), а у вересні 1929 року до Володимира Затонського (відразу після того, як В. Затонського обрали членом Академії). Тексти цих листів майже ідентичні за текстом – спочатку Агатангел Кримський розповідає, що він "вірний син Радянської влади, непохитний та незрадливий слуга Радянської влади", але, зважаючи на свій вік та стан здоров’я, академік прохає звільнити свого помічника та наукового секретаря Миколу Левченка, який заарештований "безперечно без вини" і просить можновладців зробити так, "щоб Миколу Левченка Київське ГПУ випустило на волю й оддало на поруки" академіку Кримському. Чи були відповіді на ці листи – невідомо.
Наталія Полонська-Василенко згадує розповідь Агатангела Кримського про те, що під час слідства "слідчий допитував Миколу Левченка не стільки про його участь в СВУ, скільки про участь академіка Кримського. Левченко твердо заперечував причетність Кримського до справи. Тоді слідчий показав йому власноруч написане "зізнання Кримського" стосовно його участі в СВУ. Левченко говорив академікові, що в очах у нього потемніло: поза всяким сумнівом, це був почерк Кримського! (А почерк останнього був дуже оригінальний.) Микола Захарович почав уважно вчитуватися в кожне слово – і побачив, що це мистецько виконана підробка. Він заявив слідчому, що перед ним не рукопис Кримського, бо академік не вживає слово "майже", а тут воно фігурує, а також не вживає "герундиву". Комбінація ГПУ з фальшивкою була провалена, своїми свідченнями Микола Левченко врятував академіка Кримського від арешту, а сам без суду був засланий на п’ять років на Ведмежу Гору.
Судовий процес над основними учасниками, а їх було визначено 45, розпочався 8 березня 1930 року. За задумом організаторів, це мав бути суд не стільки над конкретними особами, скільки над цілим періодом національно-визвольної боротьби українського народу. А окремі підсудні, яких обирало ГПУ, мали символізувати цей період, його філософію, світоглядні засади.
Усього, за деякими підрахунками, під час та після процесу СВУ було заарештовано, знищено або заслано понад 30 тисяч осіб.
Микола Захарович Левченко попав до таборів "Управления Соловецких и Карело-Мурманских исправительно-трудовых лагерей". Спочатку він опинився на Єнгоозері і працював на лісових роботах, потім опинився на Чупі-пристані, потім працював на Сегежі інспектором виробничого відділу.
Будівництво велося в основному ув’язненими ГУЛАГу, загальна чисельність яких не перевищує 126 тисяч чоловік. Кожен підневільний будівельник називався заключённый каналоармеец (ув'язнений каналоармієць), скорочено "з/к", від чого пішло жаргонне слово "зек". Підрозділ ГУЛАГу на каналі називалося Біломоро-Балтійський табір ("БелБалтЛаг").
У цілому, за весь час будівництва, каналоармійці виконали земляні роботи обсягом 21 млн. кубометрів, спорудили 37 км штучних шляхів, перенесли Мурманську залізницю, яка заважала проведенню земляних робіт. Норма харчування ув’язнених (т. зв. "пайка") залежала від фактичної виробки: чим менше з/к виробляв, тим меншою була його пайка, а за ударну працю пайку, навпаки, збільшували. Звичайний пайок в’язня-будівельника становили 500 г. хліба і баланда з морських водоростей. Дуже часто давалися завищені показники, т. зв. "туфта", завдяки якій більшість з / к і змогло вижити.
Влітку до засланих в табори в’язнів могли приїжджати родичі, і Агатангел Кримський кожного літа відвідував Левченка. Кримський розповідав, що Левченко дуже тяжко працює, працює багато, щоб не тільки відбути свій термін заслання, а ще й добитися зняття судимості.
1932 рік. Лист Миколи Левченка з Беломорсько-Балтійського табору.
До періоду перебування на засланні відноситься лист Миколи Левченка, який публікується вперше. Лист написаний до доньки Дмитра Івановича Багалія – Багалій Ольги Дмитрівни.
Невідомо, коли саме і яким чином лист Миколи Левченка дійшов до адресата. Мабуть це був немалий проміжок часу. Наприкінці 1932 року Ольга Дмитрівна звернулася до Наталії Дмитрівни Полонської-Василенко, з якою дружила і з якою листувалася, і попросила взнати у академіка Кримського адресу Миколи Захаровича.
30 жовтня 1932 року Полонська-Василенко надсилає листа, в якому повідомляє: "Адрес Н.З., узнала вчера, но не от Аг.ЕФ., который еще не приехал, а от жены одного из его товарищей: станция Медвежья гора. Бело.балт.лаг. [Беломоро-Балтийский лагерь. 5 сводная рота"].
Відомостей про лист Багалій О.Д. до Миколи Захаровича немає.
Восени 1934 року Миколу Левченка звільнили з табору як непоправно психічно хворого. Він прибув до Києва, і жив з дружиною в академіка А. Кримського на Мало-Підвальній, 4. але так і не повернувся до нормального стану. Наприкінці 1934 року, шантажований чекістами, безробітний Микола покінчив життя самогубством.
Реабілітований посмертно у 1973 році.
Праці
- Левченко М. З. З поля фольклористики та етнографії: Статті та записи, вип. 1—2. К., 1927—28.
- Левченко М. З. Казки й оповідання з Поділля: в записах 1850–1860 рр., вип. 1—2. К., 1928.
- Левченко М. З поля фольклористики й етнографії : ст. та записи / Микола Левченко ; Укр. акад. наук. — У Київі : З друк. Укр. акад. наук, 1927. — 71, 1 с. : іл. – (Збірник історично-філологічного відділу ; № 55). [ 13 серпня 2020 у Wayback Machine.]
Примітки
Джерела та література
- І. В. Верба. Левченко Микола Захарович [ 22 серпня 2016 у Wayback Machine.] // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наукова думка, 2009. — Т. 6 : Ла — Мі. — С. 92. — .
- І. В. Верба. Левченко Микола Захарович [ 4 вересня 2021 у Wayback Machine.] // Енциклопедія сучасної України / ред. кол.: І. М. Дзюба [та ін.] ; НАН України, НТШ. — К. : Інститут енциклопедичних досліджень НАН України, 2001–2023. — .
- Історія української бібліотечної справи в іменах (кінець ХІХ ст. – 1941 р.) : матеріали до біобібліографічного словника / авт.-уклад. Л.В. Гарбар ; ред. кол.: Г.В. Боряк, Л.А. Дубровіна (голова), В.І. Попик та ін. ; НАН України, Нац. б-ка України ім. В.І. Вернадського, Ін-т рукопису. – Київ, 2017. – C. 253. http://irbis-nbuv.gov.ua/everlib/item/er-0002146 [ 27 березня 2019 у Wayback Machine.]
Література
- Циганкова Е. Свідчення-спомини М.Левченка // Вісник Національної академії наук України. — 1996. — № 3/4.
- Циганкова Е. Маловідомий сюжет з академічного життя. // Вісник Національної академії наук України. — 1996. — № 3/4.
- А. Ю. Кримський — неодмінний секретар Всеукраїнської академії наук: Вибране листування. — К., 1997.
- Верба І. Олександр Оглоблин: Життя і праця в Україні. — К., 1999.
- Верба І. В. Життєвий і творчий шлях Наталії Полонської-Василенко (1884–1973). — Ніжин, 2008.
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
U Vikipediyi ye statti pro inshih lyudej iz prizvishem Levchenko Miko la Zaha rovich Le vchenko 1903 Kiyiv 1934 Kiyiv ukrayinskij istorik shodoznavec etnograf literaturoznavec Prijomnij sin akademika Agatangela Krimskogo Mikola Zaharovich LevchenkoFoto Mikoli Zaharovicha Levchenka 1926 r Foto Mikoli Zaharovicha Levchenka 1926 r Narodivsya1903 abo 1900 1 Kiyiv Rosijska imperiyaPomer1934 1 Kiyiv Ukrayinska SRR SRSRDiyalnistetnologAlma materDruga kiyivska gimnaziyaVchiteliBerkut Leonid MikolajovichRoboti u Vikidzherelah Levchenko Mikola Zaharovich u Vikishovishi Zhertva bilshovickogo teroru Biografichni vidomostiLevchenko Mikola Zaharovich narodivsya na Chernigivshini v sim yi robitnika Batko jogo buv selyaninom yakij v 20 ti roki zaroblyav na zhittya yak viznik vantazhnik Zakinchiv Drugu Kiyivsku klasichnu gimnaziyu 1920 istorichne viddilennya Kiyivskogo institutu narodnoyi osviti 1923 Takozh navchavsya u Kiyivskomu arheologichnomu instituti 1921 ta odnochasno pracyuvav bibliotekarem u Vsenarodnij biblioteci Ukrayini nini Nacionalna biblioteka Ukrayini imeni V I Vernadskogo Same v Kiyivskomu arheologichnomu instituti z Mikoloyu Levchenkom poznajomilasya vidatna istorikinya Ukrayini Nataliya Polonska Vasilenko yaka zalishila vartisni spogadi pro Mikolu Levchenka Pro nechislennih z pomizh nezchislennih prisvyacheni 30 littyu procesu SVU napisani v 1959 1960 rr i nadrukovani v chasopisi Ukrayinskij samostijnik Ch 36 zhovten 1960 Myunhen a takozh Ch 32 kviten 1960 Avtorka zgaduye jogo yak molodika rokiv dvadcyati garnogo soboyu Z vinyatkovoyu sumlinnistyu vin vidviduvav lekciyi skladav ispiti pisav referati U 1923 1929 rr zajmav posadi zavdrukarni VUAN VUAN teper Nacionalna akademiya nauk Ukrayini i naukovogo sekretarya kancelyariyi Istorichno filologichnoyi kafedri VUAN buv pomichnikom i sekretarem u akademika Agatangela Krimskogo ostannij z chasom usinoviv jogo Z 1924 roku postijnij pozashtatnij spivrobitnik Kabinetu arabo iranskoyi filologiyi z 1928 roku dijsnij chlen Etnografichnoyi i Dialektologichnoyi komisiyi VUAN naukovij konsultant Kabinetu vivchennya Podillya u Vinnici Naukova kar yera Mikoli Levchenka shvidko rozvivalasya vin mav znachnu posadu v Akademiyi nauk mav dvi znachni praci desyatki statej ta recenzij mav vzhe znachne naukove im ya Vse uvirvav aresht Zaareshtovanij navesni 1929 roku u spravi Spilki vizvolennya Ukrayini Iz samogo areshtu akademik Krimskij namagavsya dovesti vidsutnist provini Mikoli Levchenka ta yakos polegshiti jogo perebuvannya u v yaznici V ti chasi she ne buv vidpracovanij zhorstokij rezhim represij she do veresnya 1929 roku v Akademiyi nauk narahovuvali zarplatnyu zaareshtovanomu Mikoli Levchenku ci groshi bibliotekar Kabinetu arabo iranskoyi filologiyi Volodimir Ivanec splachuvav specialnim zhinkam yak vin yih nazvav hazyajki yaki kupuvali produkti i vidnosili peredachi Mikoli Levchenku do v yaznici V svoyemu listi vid 2 serpnya 1929 roku do Agatangela Krimskogo Volodimir Ivanec pishe Sho robiti z hazyajkami Voni berut u tizhden 30 karbovanciv na peredachu yaka buvaye 4 razi Ya dumayu yak dobre voni gotuyut dayut tri stravi peredayut salo cukor bulku yak koli cukerki vse zh taki dlya 4 peredach 30 karbovanciv zanadto Spochatku Volodimir Ivanec v listi do Agatangela Krimskogo vid 27 lipnya 1929 roku radit priyihati do Kiyeva ta zajmatisya spravoyu vizvolennya Mikoli Levchenka osobisto bo dopomogi chekati vid Akademiyi nauk ne varto bagato spivrobitnikiv Akademiyi zaareshtovani i nevidomo za yakimi obvinuvachennyami I Volodimir Ivanec i Agatangel Krimskij virili sho aresht Levchenka ce yakes neporozuminnya ale yaksho ne dopomagati jomu to siditi u v yaznici jomu dovedetsya dovgo Ale situaciya shvidko zminyuyetsya i vzhe v listi vid 2 serpnya 1929 roku Ivanec pishe Krimskomu sho priyizhdzhati nedocilno bo areshti v Akademiyi prodovzhuyutsya vzhe areshtovani Sergij Yefremov i Andrij Nikovskij tomu mozhna pripustiti sho Mikolu vzyato ne v osobistij spravi Tomu zrozumilo sho slidstvo zatyagnetsya nadovgo Akademik Krimskij virishiv zvertatisya do kerivnikiv USRR z klopotannyam stosovno doli Mikoli Levchenka 8 serpnya 1929 roku vin zvertayetsya z listom do nachalnika UOU GPU USRR Zapadnogo Kesselmana Semena Izrayilovicha a u veresni 1929 roku do Volodimira Zatonskogo vidrazu pislya togo yak V Zatonskogo obrali chlenom Akademiyi Teksti cih listiv majzhe identichni za tekstom spochatku Agatangel Krimskij rozpovidaye sho vin virnij sin Radyanskoyi vladi nepohitnij ta nezradlivij sluga Radyanskoyi vladi ale zvazhayuchi na svij vik ta stan zdorov ya akademik prohaye zvilniti svogo pomichnika ta naukovogo sekretarya Mikolu Levchenka yakij zaareshtovanij bezperechno bez vini i prosit mozhnovladciv zrobiti tak shob Mikolu Levchenka Kiyivske GPU vipustilo na volyu j oddalo na poruki akademiku Krimskomu Chi buli vidpovidi na ci listi nevidomo Nataliya Polonska Vasilenko zgaduye rozpovid Agatangela Krimskogo pro te sho pid chas slidstva slidchij dopituvav Mikolu Levchenka ne stilki pro jogo uchast v SVU skilki pro uchast akademika Krimskogo Levchenko tverdo zaperechuvav prichetnist Krimskogo do spravi Todi slidchij pokazav jomu vlasnoruch napisane ziznannya Krimskogo stosovno jogo uchasti v SVU Levchenko govoriv akademikovi sho v ochah u nogo potemnilo poza vsyakim sumnivom ce buv pocherk Krimskogo A pocherk ostannogo buv duzhe originalnij Mikola Zaharovich pochav uvazhno vchituvatisya v kozhne slovo i pobachiv sho ce mistecko vikonana pidrobka Vin zayaviv slidchomu sho pered nim ne rukopis Krimskogo bo akademik ne vzhivaye slovo majzhe a tut vono figuruye a takozh ne vzhivaye gerundivu Kombinaciya GPU z falshivkoyu bula provalena svoyimi svidchennyami Mikola Levchenko vryatuvav akademika Krimskogo vid areshtu a sam bez sudu buv zaslanij na p yat rokiv na Vedmezhu Goru Sudovij proces nad osnovnimi uchasnikami a yih bulo viznacheno 45 rozpochavsya 8 bereznya 1930 roku Za zadumom organizatoriv ce mav buti sud ne stilki nad konkretnimi osobami skilki nad cilim periodom nacionalno vizvolnoyi borotbi ukrayinskogo narodu A okremi pidsudni yakih obiralo GPU mali simvolizuvati cej period jogo filosofiyu svitoglyadni zasadi Usogo za deyakimi pidrahunkami pid chas ta pislya procesu SVU bulo zaareshtovano znisheno abo zaslano ponad 30 tisyach osib Mikola Zaharovich Levchenko popav do taboriv Upravleniya Soloveckih i Karelo Murmanskih ispravitelno trudovyh lagerej Spochatku vin opinivsya na Yengoozeri i pracyuvav na lisovih robotah potim opinivsya na Chupi pristani potim pracyuvav na Segezhi inspektorom virobnichogo viddilu Budivnictvo velosya v osnovnomu uv yaznenimi GULAGu zagalna chiselnist yakih ne perevishuye 126 tisyach cholovik Kozhen pidnevilnij budivelnik nazivavsya zaklyuchyonnyj kanaloarmeec uv yaznenij kanaloarmiyec skorocheno z k vid chogo pishlo zhargonne slovo zek Pidrozdil GULAGu na kanali nazivalosya Bilomoro Baltijskij tabir BelBaltLag U cilomu za ves chas budivnictva kanaloarmijci vikonali zemlyani roboti obsyagom 21 mln kubometriv sporudili 37 km shtuchnih shlyahiv perenesli Murmansku zaliznicyu yaka zavazhala provedennyu zemlyanih robit Norma harchuvannya uv yaznenih t zv pajka zalezhala vid faktichnoyi virobki chim menshe z k viroblyav tim menshoyu bula jogo pajka a za udarnu pracyu pajku navpaki zbilshuvali Zvichajnij pajok v yaznya budivelnika stanovili 500 g hliba i balanda z morskih vodorostej Duzhe chasto davalisya zavisheni pokazniki t zv tufta zavdyaki yakij bilshist z k i zmoglo vizhiti Vlitku do zaslanih v tabori v yazniv mogli priyizhdzhati rodichi i Agatangel Krimskij kozhnogo lita vidviduvav Levchenka Krimskij rozpovidav sho Levchenko duzhe tyazhko pracyuye pracyuye bagato shob ne tilki vidbuti svij termin zaslannya a she j dobitisya znyattya sudimosti 1932 rik List Mikoli Levchenka z Belomorsko Baltijskogo taboru Do periodu perebuvannya na zaslanni vidnositsya list Mikoli Levchenka yakij publikuyetsya vpershe List napisanij do donki Dmitra Ivanovicha Bagaliya Bagalij Olgi Dmitrivni Nevidomo koli same i yakim chinom list Mikoli Levchenka dijshov do adresata Mabut ce buv nemalij promizhok chasu Naprikinci 1932 roku Olga Dmitrivna zvernulasya do Nataliyi Dmitrivni Polonskoyi Vasilenko z yakoyu druzhila i z yakoyu listuvalasya i poprosila vznati u akademika Krimskogo adresu Mikoli Zaharovicha 30 zhovtnya 1932 roku Polonska Vasilenko nadsilaye lista v yakomu povidomlyaye Adres N Z uznala vchera no ne ot Ag EF kotoryj eshe ne priehal a ot zheny odnogo iz ego tovarishej stanciya Medvezhya gora Belo balt lag Belomoro Baltijskij lager 5 svodnaya rota Vidomostej pro list Bagalij O D do Mikoli Zaharovicha nemaye Voseni 1934 roku Mikolu Levchenka zvilnili z taboru yak nepopravno psihichno hvorogo Vin pribuv do Kiyeva i zhiv z druzhinoyu v akademika A Krimskogo na Malo Pidvalnij 4 ale tak i ne povernuvsya do normalnogo stanu Naprikinci 1934 roku shantazhovanij chekistami bezrobitnij Mikola pokinchiv zhittya samogubstvom Reabilitovanij posmertno u 1973 roci PraciLevchenko M Z Z polya folkloristiki ta etnografiyi Statti ta zapisi vip 1 2 K 1927 28 Levchenko M Z Kazki j opovidannya z Podillya v zapisah 1850 1860 rr vip 1 2 K 1928 Levchenko M Z polya folkloristiki j etnografiyi st ta zapisi Mikola Levchenko Ukr akad nauk U Kiyivi Z druk Ukr akad nauk 1927 71 1 s il Zbirnik istorichno filologichnogo viddilu 55 13 serpnya 2020 u Wayback Machine PrimitkiLyudi i sudby Biobibliograficheskij slovar vostokovedov zhertv politicheskogo terrora v sovetskij period 1917 1991 SPb Peterburgskoe Vostokovedenie 2013 496 s Socialnaya istoriya otechestvennoj nauki o Vostoke ISBN 978 5 85803 225 0 d Track Q17982241d Track Q17982434d Track Q17982386d Track Q656 Dovidka iz sajtu Institutu istoriyi Ukrayini NAN Ukrayini 1 Dzherela ta literaturaI V Verba Levchenko Mikola Zaharovich 22 serpnya 2016 u Wayback Machine Enciklopediya istoriyi Ukrayini u 10 t redkol V A Smolij golova ta in Institut istoriyi Ukrayini NAN Ukrayini K Naukova dumka 2009 T 6 La Mi S 92 ISBN 978 966 00 1028 1 I V Verba Levchenko Mikola Zaharovich 4 veresnya 2021 u Wayback Machine Enciklopediya suchasnoyi Ukrayini red kol I M Dzyuba ta in NAN Ukrayini NTSh K Institut enciklopedichnih doslidzhen NAN Ukrayini 2001 2023 ISBN 966 02 2074 X Istoriya ukrayinskoyi bibliotechnoyi spravi v imenah kinec HIH st 1941 r materiali do biobibliografichnogo slovnika avt uklad L V Garbar red kol G V Boryak L A Dubrovina golova V I Popik ta in NAN Ukrayini Nac b ka Ukrayini im V I Vernadskogo In t rukopisu Kiyiv 2017 C 253 http irbis nbuv gov ua everlib item er 0002146 27 bereznya 2019 u Wayback Machine Literatura Cigankova E Svidchennya spomini M Levchenka Visnik Nacionalnoyi akademiyi nauk Ukrayini 1996 3 4 Cigankova E Malovidomij syuzhet z akademichnogo zhittya Visnik Nacionalnoyi akademiyi nauk Ukrayini 1996 3 4 A Yu Krimskij neodminnij sekretar Vseukrayinskoyi akademiyi nauk Vibrane listuvannya K 1997 Verba I Oleksandr Ogloblin Zhittya i pracya v Ukrayini K 1999 Verba I V Zhittyevij i tvorchij shlyah Nataliyi Polonskoyi Vasilenko 1884 1973 Nizhin 2008