Товарний фетишизм — філософське поняття, запроваджене німецьким філософом і політекономом Карлом Марксом (1818-1883) у книзі «Капітал» (1867). За Марксом, у капіталістичному суспільстві фетишизм, що він спостерігається також у докапіталістичних суспільствах (як релігійний фетишизм — поклоніння предметам неживої природи (фетишам) і наділення їх надприродними властивостями), постає як єдність двох процесів — уречевлення виробничих відносин і персоніфікації речей. У товарно-капіталістичному суспільстві відносини між людьми опосередковуються річчю, що вона набуває завдяки цьому особливого соціального значення. Відбувається «... зрічевлення суспільних відносин, безпосереднє зрощення речевих відносин продукції з їхньою історично- суспільною визначеністю: заворожений, перекручений і на голову поставлений світ, в якому monsieur le Capital та madame la Terre як соціяльні характери і одночасно безпосередньо як просто речі зчиняють свій шабаш». «... таємність товарової форми є попросту в тому, що форма ця відбиває людям суспільний характер їхньої власної праці як предметний характер самих продуктів праці, як суспільні природні властивості цих речей…». Людина виявляється тут лише персоніфікацією якоїсь соціальної функції, виконавцем соціальної роли, актором, що носить певну «економічну маску». Оскільки суспільні відносини постають у формі відносин між товарами або речами, речі — у фетишистській свідомості — заступають місце людей.
Подальшим розвитком товарного фетишизму є фетишизм грошей. У грошах вартість зрощується з речовою, натуральною формою предмета, що він виконує функцію грошей (напр., золотом), і вартісні суспільні відносини починаються вести відокремлене матеріальне існування. Тепер товари у своїй якісно-предметній визначеності обмінюються на символічний всезагальний продукт, певний предметний знак — гроші, що його символічне буття зрощується з його природною формою. Своєї вищої форми фетишизм сягає у капіталі, що приносить відсотки, — саме капітал, а не додаткова вартість, починає сприйматися як джерело прибутків.
На прикладі певної історичної форми фетишизму — товарно-грошового фетишизму Маркс показав, що соціальна структура суспільства, заснованого на приватній власності, чимраз глибшому поділі праці й суспільній диференціації, неминуче вдається до фетишизації власних механізмів і персоніфікації безособових соціальних реґуляторів. Товарний фетишизм є найпростішим і найзагальнішим прикладом того, як економічні форми капіталізму приховують фундаментальні суспільні відносини. Простота товарного фетишизму робить його вихідним пунктом і прикладом для аналізи неекономічних відносин, він встановлює дихотомію між позірною видимістю і прихованою дійсністю, що веде до обговорення ідеології.
Некритично фіксуючи перетворені форми соціального процесу, фетишистська свідомість приймає цю видимість соціальної дійсності за її сутність. Реальність розглядається при цьому виключно як щось дане, «речове», а людина — як натуралістично-предметне істота. Сучасна фетишистська свідомість просякнута утилітаризмом і своєю суттю є споживчою, бачачи єдину мету й стимул людського життя у володінні та споживанні речі. В умовах роз'єднання соціальних зв’язків людина може відшукати — ілюзорну — міць, тільки долучившись до надприродних сил фетиша. У сучасному капіталізмі сама можливість швидкої зміни речей є показником соціального престижу особистості, її долучення до світу багатства та влади.
Примітки
- Карл Маркс. Капітал. Критика політичної економії. Том I. Книга I. — Відділ перший. Товар і гроші. — Розділ перший. Товар. — 4. Фетишистичний характер товару та його таємниця. — Харків: Партвидав «Пролетар», 1933. — Стор. 33-44.
- Карл Маркс. Капітал. Критика політичної економії. Том III. Частина II. Книга III. — Відділ сьомий. Доходи та їхні джерела. — Розділ сорок восьмий. Триєдина формула. — Харків: Державне видавництво України, 1930. — Стор. 242.
- Карл Маркс. Капітал. Критика політичної економії. Том I. Книга I. — Відділ перший. Товар і гроші. — Розділ перший. Товар. — 4. Фетишистичний характер товару та його таємниця. — Харків: Партвидав «Пролетар», 1933. — Стор. 34.
Див. також
Література
- Г. Лукач. Овеществление и сознание пролетариата // История и классовое сознание. — Москва: «Логос-Альтера», 2003. — С. 179-302.(рос.)
- И.И. Рубин. Очерки по теории стоимости Маркса. — Часть I. Теория товарного фетишизма. — Москва—Ленинград: Государственное издательство, 1929. — С. 9-55.(рос.)
- А.В. Шеховцов. Теория товарного фетишизма Карла Маркса. — Воронеж: Центрально-Черноземное книжное издательство, 1965. — 201 стр.(рос.)
- Norman Geras, 'Essence and Appearance: Aspects of Fetishism in Marx's Capital’, in New Left Review, I/113, January—April, 1979, pp. 69-85.(англ.)
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
Tovarnij fetishizm filosofske ponyattya zaprovadzhene nimeckim filosofom i politekonomom Karlom Marksom 1818 1883 u knizi Kapital 1867 Za Marksom u kapitalistichnomu suspilstvi fetishizm sho vin sposterigayetsya takozh u dokapitalistichnih suspilstvah yak religijnij fetishizm pokloninnya predmetam nezhivoyi prirodi fetisham i nadilennya yih nadprirodnimi vlastivostyami postaye yak yednist dvoh procesiv urechevlennya virobnichih vidnosin i personifikaciyi rechej U tovarno kapitalistichnomu suspilstvi vidnosini mizh lyudmi oposeredkovuyutsya richchyu sho vona nabuvaye zavdyaki comu osoblivogo socialnogo znachennya Vidbuvayetsya zrichevlennya suspilnih vidnosin bezposerednye zroshennya rechevih vidnosin produkciyi z yihnoyu istorichno suspilnoyu viznachenistyu zavorozhenij perekruchenij i na golovu postavlenij svit v yakomu monsieur le Capital ta madame la Terre yak sociyalni harakteri i odnochasno bezposeredno yak prosto rechi zchinyayut svij shabash tayemnist tovarovoyi formi ye poprostu v tomu sho forma cya vidbivaye lyudyam suspilnij harakter yihnoyi vlasnoyi praci yak predmetnij harakter samih produktiv praci yak suspilni prirodni vlastivosti cih rechej Lyudina viyavlyayetsya tut lishe personifikaciyeyu yakoyis socialnoyi funkciyi vikonavcem socialnoyi roli aktorom sho nosit pevnu ekonomichnu masku Oskilki suspilni vidnosini postayut u formi vidnosin mizh tovarami abo rechami rechi u fetishistskij svidomosti zastupayut misce lyudej Podalshim rozvitkom tovarnogo fetishizmu ye fetishizm groshej U groshah vartist zroshuyetsya z rechovoyu naturalnoyu formoyu predmeta sho vin vikonuye funkciyu groshej napr zolotom i vartisni suspilni vidnosini pochinayutsya vesti vidokremlene materialne isnuvannya Teper tovari u svoyij yakisno predmetnij viznachenosti obminyuyutsya na simvolichnij vsezagalnij produkt pevnij predmetnij znak groshi sho jogo simvolichne buttya zroshuyetsya z jogo prirodnoyu formoyu Svoyeyi vishoyi formi fetishizm syagaye u kapitali sho prinosit vidsotki same kapital a ne dodatkova vartist pochinaye sprijmatisya yak dzherelo pributkiv Na prikladi pevnoyi istorichnoyi formi fetishizmu tovarno groshovogo fetishizmu Marks pokazav sho socialna struktura suspilstva zasnovanogo na privatnij vlasnosti chimraz glibshomu podili praci j suspilnij diferenciaciyi neminuche vdayetsya do fetishizaciyi vlasnih mehanizmiv i personifikaciyi bezosobovih socialnih regulyatoriv Tovarnij fetishizm ye najprostishim i najzagalnishim prikladom togo yak ekonomichni formi kapitalizmu prihovuyut fundamentalni suspilni vidnosini Prostota tovarnogo fetishizmu robit jogo vihidnim punktom i prikladom dlya analizi neekonomichnih vidnosin vin vstanovlyuye dihotomiyu mizh pozirnoyu vidimistyu i prihovanoyu dijsnistyu sho vede do obgovorennya ideologiyi Nekritichno fiksuyuchi peretvoreni formi socialnogo procesu fetishistska svidomist prijmaye cyu vidimist socialnoyi dijsnosti za yiyi sutnist Realnist rozglyadayetsya pri comu viklyuchno yak shos dane rechove a lyudina yak naturalistichno predmetne istota Suchasna fetishistska svidomist prosyaknuta utilitarizmom i svoyeyu suttyu ye spozhivchoyu bachachi yedinu metu j stimul lyudskogo zhittya u volodinni ta spozhivanni rechi V umovah roz yednannya socialnih zv yazkiv lyudina mozhe vidshukati ilyuzornu mic tilki doluchivshis do nadprirodnih sil fetisha U suchasnomu kapitalizmi sama mozhlivist shvidkoyi zmini rechej ye pokaznikom socialnogo prestizhu osobistosti yiyi doluchennya do svitu bagatstva ta vladi PrimitkiKarl Marks Kapital Kritika politichnoyi ekonomiyi Tom I Kniga I Viddil pershij Tovar i groshi Rozdil pershij Tovar 4 Fetishistichnij harakter tovaru ta jogo tayemnicya Harkiv Partvidav Proletar 1933 Stor 33 44 Karl Marks Kapital Kritika politichnoyi ekonomiyi Tom III Chastina II Kniga III Viddil somij Dohodi ta yihni dzherela Rozdil sorok vosmij Triyedina formula Harkiv Derzhavne vidavnictvo Ukrayini 1930 Stor 242 Karl Marks Kapital Kritika politichnoyi ekonomiyi Tom I Kniga I Viddil pershij Tovar i groshi Rozdil pershij Tovar 4 Fetishistichnij harakter tovaru ta jogo tayemnicya Harkiv Partvidav Proletar 1933 Stor 34 Div takozhFetishizm VidchuzhennyaLiteraturaG Lukach Oveshestvlenie i soznanie proletariata Istoriya i klassovoe soznanie Moskva Logos Altera 2003 S 179 302 ros I I Rubin Ocherki po teorii stoimosti Marksa Chast I Teoriya tovarnogo fetishizma Moskva Leningrad Gosudarstvennoe izdatelstvo 1929 S 9 55 ros A V Shehovcov Teoriya tovarnogo fetishizma Karla Marksa Voronezh Centralno Chernozemnoe knizhnoe izdatelstvo 1965 201 str ros Norman Geras Essence and Appearance Aspects of Fetishism in Marx s Capital in New Left Review I 113 January April 1979 pp 69 85 angl