У XX столітті на території України було відкрито 127 нафтових родовищ з промисловими запасами, які розташовані в трьох нафтогазоносних провінціях:
- Прикарпатський прогин, або Західно-Українська провінція (Івано-Франківська, Львівська, Чернівецька області) — 41 родовище;
- Дніпровсько-Донецька западина, або Східно-Українська провінція (Чернігівська, Сумська, Полтавська, Харківська, Дніпро-петровська, частково Луганська області) — 76 родовищ;
- Причорноморсько-Кримський район, або Південно-Українська провінція (Одеська область і АР Крим) — 10 родовищ.
Західно-Українська провінція
На початку XX століття основний видобуток давали родовища Борислава, Дрогобича, Східниці, Слободи Рунґурської, а також Битківського нафтопромислу, який у 1899 році дав свердловинну нафту. У 1905 році у Станіславі і Бориславі кількість нафтових веж збільшилась до 1709. Свердловини давали щорічно близько 902 тис. т. нафти. У той час Борислав називали «Клондайком Галичини», оскільки тут видобували близько 2/3 нафтової продукції краю.
У 1893 році до Борислава з Канади приїхав відомий нафто-промисловець Вільям-Генрі Мак Гарві. Він привіз із собою так званий канадський спосіб глибинного буріння, із застосуванням парових машин і верстатів, що значно вплинуло на розвиток промислів (глибина свердловин сягнула 1000—1500 м). Поблизу Борислава була пробурена ударним способом найглибша тогочасна свердловина Європи «Піонер Орів» глибиною 2274 м. У 1908 році із свердловини «Ойл Сіті» («Нафтове місто») у Тустановичах поблизу Борислава, з глибини 1016 м отримали потужний фонтан нафти з великою кількістю розчиненого газу. Дебіт нафти зростав і за приблизними оцінками доходив до 3 тис. т. на добу, а пізніше зменшився до 1–1,2 тис. т. на добу. Помпи не встигали відкачувати нафту і вона розлилась навколо, досягнувши приток Дністра та забруднивши його на велику відстань, що спричинило екологічну катастрофу. Через кілька днів фонтанування під час грози виникла пожежа, яка тривала близько трьох тижнів (рис. 4.48). Про пожежу на «Ойл Сіті» газета «Нью-Йорк Таймс» писала, що «у Європі вибухнув новий Везувій», пожежа потрапила до «Книги рекордів Гіннеса» й трималася там кілька десятиріч аж до виникнення подібних пожеж нафтових свердловин в арабських країнах.
У 1912 році у Бориславі була заснована геологічна станція, яка у 1932 році була реорганізована в дослідний інститут.
У 1907 році польський інженер і нафтовий підприємець Вацлав Вольський і канадець , діяльність яких пов'язана з прикарпатською нафтою, спільно запатентували технологію гідравлічного буріння. Використовуючи кінетичну енергію бурового розчину, рух якого різко зупинявся клапаном, долото вдаряло в породу з подвійною енергією, що суттєво пришвидшило проведення свердловин. Нову технологію Вольський використав при розробці багатого родовища «Вільно» у Бориславському районі.
Перехід на більші глибини розробки й швидкісне буріння свердловин призвели до різкого збільшення видобутку. У 1909 році на Прикарпатті річний видобуток нафти становив 2 млн т, що склало близько 5 % від світового видобутку нафти і поставило Галичину на третю сходинку в світі після США та Азербайджану.
Патент на «таран Вольського» викупили німецькі компанії й притримали цю прогресивну технологію до «кращих часів».
Успіх нафтової торгівлі, просування продуктів нафтопереробки на закордонні ринки значною мірою залежали від діяльності великих нафтопереробних підприємств. Незважаючи на те, що Галичина першою в світі отримала технологію виробництва гасу, проте розвиток виробництва пішов шляхом утворення численних малих підприємств, які змагалися лише за ринки місцевого значення й не ставили завдань світової торгової експансії. Хоча Австрійська імперія й мала у своєму складі кілька морських портів, між інших — славетну Венецію, але була по-суті континентальною державою і, незважаючи на кілька спроб, так і не увійшла до пулу морських країн, орієнтованих на широку світову торгівлю. Це також вплинуло на «замкнення» молодої нафтової промисловості здебільшого на внутрішньому ринку.
Перший великий нафтопереробний завод у Галичині виник лише у 1884 році, коли піонер нафтової промисловості Коломийщини польський інженер Станіслав Щепановський заснував у Печеніжині свою славнозвісну галицьку рафінерію і провів нафтопровід Слобода Рунґурська — Печеніжин. Наприкінці XIX століття розпочалася широка промислова переробка нафти в Бориславі, який став основним центром нафтової промисловості Прикарпаття. Бориславським гасом освітлювали Відень і Прагу, станції та вагони австрійської залізниці. З часом нафтопереробні заводи почали будувати в інших землях імперії — в Моравії, Сілезії, Угорщині (ближче до споживачів), проте на 1905 рік понад 3/4 рафінерій зосереджувалися у Галичині, поблизу нафтовидобутку. У 1910 р. розпочав роботу нафтопереробний завод у Дрогобичі потужністю 0,5 млн т нафти на рік. У цьому місті протягом десятиріччя було збудовано декілька великих рафінерій, зокрема «Австрія», «Галичина», «Нафта», що вивело Дрогобич у 1920-х роках на позиції лідера нафтопереробки Прикарпаття. Тут діяла ціла низка акційних товариств «Малопольське нафтове товариство», «Борислав», «Вакуум», «Карпати», «Франко-Полонія» та ін. у яких переважав західний капітал (здебільшого — французький, який витіснив після поразки в Першій світовій війні австрійських і німецьких власників).
У Передкарпатті дистиляцію нафтопродуктів здійснювали у малих і великих рафінеріях. Дистиляція у невеликих технічно недосконалих рафінеріях проводилася в котлах, що вміщували до 5 т нафти. На великих заводах технологія переробки нафти була значно досконалішою. Тут використовувати цілий ряд поєднаних один з одним циліндричних котлів, об'ємом від 15 до 100 т, таким чином, що нафта безперервно послідовно протікаючи з вище розташованого і менш нагрітого котла в нижній, сильніше нагрітий, утворювала в кожному з них різні фракції: легку й важку бензинові фракції, гасову фракцію, дизельну фракцію та залишок перегонки — мазут. Вже у 1930-х роках нафта стає хімічною сировиною з вельми розмаїтою кінцевою продукцією переробки, яка ще більш розширилася після Другої світової війни, причому українські заводи мали цикли глибокої переробки та продукували велику кількість кінцевих нафтопродуктів.
Загалом у Галичині діяло 64 рафінерії, в тому числі у повітах: Дрогобич — 27; Новий Сонч — 11; Коломия — 7; Сянок — 6; Станіславів — 5; Горліце і Самбір — по 3; Стрий і Львів — по 1. До найбільших нафтопереробних заводів належали: «Державна фабрика мінеральних олив» (250 тис. т нафти на рік), «Галичина» — 100 тис., «Тшебінія» — 95 тис.; «Дідичі» — 70 тис.; «Гліннік Маріямпольський» — 50–80 тис.; «Ясло» — 60 тис.; «Дрос» — 50 тис.; «Став'ярські» — 30 тис.; «Устеріки» — 30 тис.; «Єдліче» — 24 тис.; «Печеніжин» — 20 тис.; «Лібуша» — 15 тис.; «Нафта» — 10 тис.
У першій чверті XX століття у галицьких рафінеріях вироблялося три сорти гасу: імперський безбарвний з питомою вагою 0,810 г/см³ і температурою випаровування 23–26 °C; гас-салон (стандарт) з вагою 0,815 — 0,820 г/см³ і температурою випаровування 21 °C; паливний, жовтий, з нижчою температурою випаровування, який використовувався в дуже малих кількостях лише в Галичині та Угорщині. На початку XX ст. з нафти, видобутої в Бориславсько-Тустановицькому родовищі, виробляли 5–19 % бензину, 38–45 % гасу та газоліну, 5–13 % парафіну, 15–25 % мастильних масел, 3–6 % асфальту чи мазуту, решта (близько 15 %) втрачалося. Спостерігалася тенденція до збільшення асортименту одержуваних на рафінеріях нафтопродуктів: бензин, гас, легкі масла, мазут, парафін, мастильні масла, асфальт тощо. З часом кількість одержуваного бензину зростала, а гасу — навпаки зменшувалася, що пояснюється розвитком автомобільної індустрії та поступовою заміною гасових ламп на електричні. У 1910 році світові обсяги продажів бензину вперше перебільшили продаж гасу. У 1930-х роках на Галичині діяло близько 40 нафтопромислів і експлуатувалось близько 4100 нафтових свердловин. У розробці нафтових родовищ велике значення мали іноземні інвестиції, зокрема капітали таких країн: Франція — 53 %; Галичина (місцеві підприємці) — 18 %; Швейцарія — 10 %; Австрія — 7 %; Англія — 4,4 %; Голландія — 4,3 %; решта країн — 3,3 %.
У 1939 році до Галичини увійшли радянські війська й усі нафтогазові підприємства були націоналізовані та підпорядковані тресту «Укрнафтавидобування» з управлінням у Бориславі. Після другої світової війни попит на нафту постійно зростає, розширюється коло способів і засобів нафторозвідки. У 1950 році Долинське родовище (Івано-Франківщина) вийшло на перше місце в Україні за видобутком нафти (фонтануючі свердловини). Розвиток цього нафтового родовища розпочався в середині 1930-х років після того, як розвідувальна свердловина в районі селища Долина після кілька¬місячного буріння дала потужний нафтовий фонтан. У 1951 році почалася промислова розробка нововідкритого нафтового горизонту в Биткові (Івано-Франківщина). Пробурена у 1951 році свердловина № 256 на глибині 1745 м розкрила менілітові шари нової нафтової структури, так званої Глибинної складки, з великими запасами нафти. Ця подія стала початком другого відродження Битківського нафтового промислу. У 1950-х роках усі підприємства галузі ввійшли до об'єднання «Укрнафта». Починає активно розвиватися нафтовидобуток у Долині, Битківському районі тощо. Так за 1950—1955 роки видобуток нафти в Долинському нафтовому районі зріс у 20 разів. У середині 1960-х років видобуток нафти на Прикарпатті досяг максимуму. У цей час були відкриті нові потужні родовища: Долинське, Північно-Долинське, Старосамбірське, Гвіздецьке, Пнівське, Пасічнянське, Спаське, Струтинське, Орів-Уличнянське, Стинавське, що дозволило довести видобуток нафти в Передкарпатській нафтогазоносній області у 1963—1967 роках до 2,6–2,7 млн т. Пізніше спостерігається поступовий спад виробництва, викликаний вичерпанням основних нафтових родовищ Галичини.
З 1970-х років починається розвідка і видобування нафти на глибоких (4 — 6 тис. м) і надглибоких (понад 6 тис. м) горизонтах. У 1975 році шляхом надглибокого буріння відкрито Новосхідницьке нафтогазове родовище. Свердловина № 3 Новосхідниця з глибини 4350 м дала нафту з дебітом понад 300 т за добу. Сумарно на початок 2000 року свердловина видала 730 тис. т нафти і 284 млн м³ газу. Це найкращий показник з видобутку нафти на одну свердловину на Прикарпатті. У 1981 році було введено в експлуатацію свердловину «Монастирець-1» глибиною 5218 м, яка до початку 1993 року була найглибшою видобувною свердловиною в Україні.
У жовтні 1992 року на Прикарпатті видобуто стомільйонну тонну нафти від початку обліку у 1886 році. Разом з тим на межі XX—XXI століть запаси вуглеводневої сировини в Західному нафтогазоносному регіоні України суттєво вичерпалися. Так відпрацювання основних запасів нафти по Бориславському родовищу становить 73 %, по Східницькому — 99,5 %, у решти родовищ ситуація дещо краща, але значно змінити сучасний видобуток у 0,4 млн т найближчим часом проблематично.
За початок промислового використання природного газу на території Галичини можна вважати 1896 р., коли газ із нафтових свердловин на родовищі Східниця по трубі перевели прямо до топки парового котла. Проте у процесі видобутку нафти природний газ довго вважався небажаним продуктом, якого намагались уникати, бо він ускладнював буріння, призводив до пожеж. На Прикарпатті протягом перших двадцяти років XX століття. було спалено і випущено в повітря близько 6 млрд м3 газу. Інженер Вацлав Вольський навіть винайшов спосіб збільшувати приплив нафти, закачуючи в поклад непотрібний природний газ. Але з часом метан навчились ефективно використовувати як паливо й хімічну сировину, а досвід свердловинного нафтовидобування допоміг швидко опанувати технології видобутку й транспортування газу. Перший газопереробний завод у Європі був збудований у Бориславі в 1911 році, де згодом збудували ще дев'ять заводів. Вони виробляли газолін, який додавали до бензину, а сухий газ йшов на спалювання. Оскільки метан не має запаху і є небезпечним, то щоб люди його чули, газ одорують — додають меркаптани. І вперше це почали робити у 1911 році у Дрогобичі. У 1912 році в Бориславі було побудовано перший на території України газопровід протяжністю 700 м, який сполучав свердловину «Клаудіуш» та газолінову установку на березі річки Тисмениця. Того ж року споруджено ще два газопроводи від Борислава до Дрогобича довжиною 12 км кожен. Один з цих газопроводів мав діаметр 175 мм і був призначений для подавання газу на нафтопереробний завод. Інший, діаметром 225 мм, з побудованою на ньому компресорною станцією з приводом від парових машин застосовувався для транспортування газу на газолінову установку для підтримання робочого тиску 0,2 — 0,3 МПа. Варто зазначити, що ці газопроводи входили в десятку перших магістральних газопроводів Європи.
Напередодні першої світової війни було розвідане перше родовище природного газу в районі села Дашави недалеко від Стрия (Львівщина), проте військові дії та формування нової мапи Європи не дали можливості розпочати розробку родовища. Лише 18 квітня 1921 року пошуковою свердловиною фірми «Gazolina» на глибині 395 м був розкритий перший газовий поклад Дашавського родовища. У 1922 році був збудований газопровід «Дашава — Стрий» (діаметром 225 мм і довжиною 14,4 км), який спрямовував газ на потреби великого залізничного вузла міста Стрий, а потім газопровід подовжили на газопереробні заводи Дрогобича.
Перші оцінки газового потенціалу нового родовища були досить суперечливими й лише подальше розвідування Дашавської газоносної площі (зокрема дані 1924 року) підтвердило відкриття велетенського (найбільшого в Європі на той час) перспективного родовища природного газу, початкові запаси якого з часом було оцінено в 13,2 млрд кубічних метрів. У 1928 році споруджено і введено в експлуатацію ще один газопровід «Дашава — Стрий — Дрогобич» діаметром 175 мм і довжиною 40 км. Згодом був споруджений газопровід «Дашава — Жидачів — Ходорів», а в 1929 року — «Дашава — Миколаїв — Львів» загальною довжиною 81 км і діаметром 175 мм. Незважаючи на перспективність відкриття та освоєння нових газових родовищ на Прикарпатті, розвідувальне та експлуатаційне буріння в передвоєнні роки велось дуже повільними темпами у зв'язку із обмеженими можливостями споживання газу. Наприклад, у 1934 році видобувні можливості Дашавського родовища перевищували споживання газу втричі.
У 1938 році одержано промисловий приплив газу із глибини майже 400 м на новій Опарській площі. З введенням у експлуатацію Дашавського родовища (офіційно — 1924 року) практично розпочалося становлення газової промисловості України, а розвиток регіональної системи газопроводів Прикарпаття дало поштовх для створення майбутньої газотранспортної системи України.
У 1940 році розпочато будівництво нового газопроводу «Дашава — Львів», протяжністю 65,5 км і діаметром 327 мм (будівництво завершено під час німецької окупації). Під окупацією також був збудований найбільший галицький трубопровід «Опари — Перемишль — Сталева Воля» діаметром 327 мм і загальною протяжністю 210 км, який у Сталевій Волі був з'єднаний із системою місцевих газопроводів.
Після другої світової війни Дашавське родовище стає (майже на два десятиріччя) основним джерелом газопостачання не тільки для України, але й Білорусі, Литви, Латвії та Росії (разом із Саратовським родовищем). З «Дашави» розпочався також перший експорт радянського газу у Європу (у 1945 р. до Польщі, а пізніше — до Чехословаччини та Австрії).
Ще у 1940 році був розроблений проект найбільшого на той час у Європі магістрального газопроводу «Дашава — Київ». Протягом 1946—1948 років, за проектом інституту «Укрдіпрогазпаливпром», трестом «Укргазнафтобуд» був збудований магістральний газопровід «Дашава — Київ» діаметром 508 мм, довжиною 512,6 км, з робочим тиском 5,5 МПа і пропускною здатністю — 1,5 млн м3 за добу.
При його проектуванні використали наукові розробки Академії наук України у сфері металургії, електрозварювання, ізоляції, надійності, які виконувалися під керівництвом учених Є. О. Патона, Б. Є. Патона, Д. А. Дудка, С. Л. Мандельберга, І. М. Францевича. У подальшому розробки Інституту електрозварювання АН УРСР відігравали провідну роль у науковому забезпеченні будівництва трубопроводів в СРСР та інших країнах. Труби нової якості постачав Маріупольський металургійний комбінат. У 1948 році укладання в траншею зварених секцій труб було повністю механізовано, проте земельні роботи значною мірою виконувались вручну із широким залученням населення, що мешкало вздовж траси газопроводу.
Газопровід «Дашава — Київ» на той час був найпотужнішим у Європі. Він налічував 230 переходів через природні та штучні перепони (24 річки, 36 залізниць, 46 шосейних доріг, 139 боліт і балок). Трасу обслуговували 573 км повітряної лінії зв'язку з 57 селекторними пунктами. Було збудовано 49 будинків лінійних обхідників, створено аварійно-ремонтні пункти (АРП). Будівництвом газопроводу «Дашава — Київ» було започатковано в Україні еру магістрального транспортування газу на великі відстані, а 1948 р. вважається роком заснування газотранспортної галузі України.
У 1951 році газопровід «Дашава — Київ» було продовжено через Брянськ до Москви, загальна довжина газопроводу при цьому склала 1301 км. Насправді цей газопровід первісно був запроектований від Дашави до Москви (його потужність значно перебільшувала потреби Києва), проте про секретну постанову уряду СРСР № 3466 про газопровід «Дашава — Київ — Москва» знало вельми обмежене коло керівників країни. У 1950 році було відкрите унікальне Шебелинське газоконденсатне родовище в Харківській області — найбільше на той час у Європі (таким чином Україна виявилась володаркою двох найбільших газових родовищ континенту — Дашавського й Шебелинського). Невдовзі газ з цього гіганта також пішов у газопровід «Дашава — Київ — Москва» й забезпечував до середини 1970-х років добробут населення не тільки України, але й Москви й Російської Федерації. У 1959 році, після пуску компресорних станцій у Тернополі, Красилові, Бердичеві й Боярці, досягнуто максимальної пропускної здатності газопроводу 5 млн м³ газу на добу. Було також прокладено систему відгалужень для газифікації обласних центрів та інших населених пунктів України та Росії, розташованих неподалік від траси трубопроводу. Варто уваги, що існуюча розгалужена система українських газопроводів, первинно створених для транспортування газу із заходу на схід України (а також до Москви, Риги, Криму), коли з'явились можливості потужного експорту сибірського газу в Європу, визначила основний напрямок транспортування сибірських вуглеводнів через Україну (стала працювати в реверсному режимі — зі сходу на захід).
На 1950 рік довжина магістральних газопроводів в Україні становила близько 1 тис. км, а на 1970 рік — вже 10,9 тис. км. Сьогодні газотранспортна система України є однією з найбільших у світі (її сумарна протяжність — 37 тис. км), вона виконує функції забезпечення природним газом внутрішніх споживачів, а також транзит російського природного газу через територію України до країн Середньої та Західної Європи.
Для надійного забезпечення газом споживачів в умовах нерівномірного відбору та в екстремальних ситуаціях в Україні (головним чином у Прикарпатті) було споруджено одну з найбільших у світі мережу підземних сховищ газу, яка за своєю потужністю поступається лише сховищам США та Росії. Цей комплекс вважають своєрідним мостом між газодобувними регіонами Росії і Середньої Азії та споживачами газу в Європі. Автором системи ПСГ і розробником проектної документації на її будівництво був інститут УкрНДІгаз, який і зараз вирішує широке коло питань по підземному збереженню газу.
Вперше підземні газосховища (ПГС) були збудовані в Канаді у 1915 році, в Україні вони з'явилися на пів сторіччя пізніше. Перші — Олишівське і Червонопартизанське були створені у водоносних пластах локальних структур і призначені для надійного газопостачання м. Києва. Дослідне закачування газу в Олишівське ПГС розпочалося у 1964 році, а в Червонопартизанське — у 1968 році.
Подальший розвиток підземного зберігання газу базувався переважно на використанні відпрацьованих газових родовищ Прикарпаття, пізніше також родовищ східного й південного районів. ПГС виконували не лише функцію надійного забезпечення внутрішніх споживачів, а й стали запорукою стабільного експортного постачання газу в європейські країни. У 1969 році уперше проведено дослідно-промислове закачування газу у відпрацьовані горизонти Угерського родовища. У 1973 році для регулювання газопостачання м. Львова розпочалося спорудження Дашавського ПГС. При спорудженні підземного сховища газу було використано відпрацьовані горизонти Дашавського родовища, для закачування супутнього газу розташованого неподалік Долинського нафтового родовища.
У 1979 році почалося дослідно-промислове закачування газу в Опарське та Богородчанське ПГС. Протягом 1983—1992 років на основі двох взаємодіючих покладів XVI горизонту створено одне з найбільших у світі Більче-Волицько-Угерське підземне газове сховище. У 1973 році розпочато будівництво у водоносній структурі Краснопопівського ПГС. У 1987 році на базі відпрацьованого родовища споруджено Вергунське ПГС на Донеччині. На вироблених газових родовищах у 1983 році створено Глібівське ПГС у Криму, та в 1986 році — Пролетарське ПГС у Дніпропетровській області. У 1987 році споруджено ПГС у відпрацьованих газових родовищах Солохівського родовища на Полтавщині, а в 1988 році — Кегічівського ПГС на Харківщині.
Загальна потужність мережі (13 ПГС) підземного зберігання газу в Україні перевищує 32 млрд м3, який не лише повністю забезпечує потреби держави, а й використовується для газопостачання в інші європейські країни, а також (в умовах «гібридної» агресії Росії проти України) — з європейських країн в Україну. ПГС відіграють важливу роль при виникненні екстремальних ситуацій. Так, у січні 2009 р. при повному припиненні подавання газу з Росії вдалося забезпечити газопостачання споживачів східних і південних регіонів нашої держави зі сховищ Прикарпаття при реверсній роботі газопостачальної системи.
Завершуючи характеристику освоєння Західно-Української нафтоносної провінції, стисло зупинимось на розвитку фахової освіти й науки в регіоні. Ще в 1885 році у Львівській політехніці при машинобудівному факультеті було відкрито курси для підготовки спеціалістів гірничої справи (у тому числі нафтовидобування), з 1886 року функціонувала дослідна станція з проблем нафтової промисловості. У 1890-х роках технологію нафти і спорідненого з нею озокериту викладали на факультеті технічної хімії Львівської політехніки. Тут виділяється яскрава постать члена НТШ професора Романа Залозецького, який перший проклав шлях новій галузі науки — геохімії нафти. Він очолював Українське технічне товариство і керував вирішенням різних стратегічних питань розвитку галицького нафтового промислу. Польський хімік Францішек Дорант усе життя працював на нафтопереробну промисловість Галичини. У Львові він зробив відкриття у сфері солярних масел, помітно покращуючи рафінування нафти. З 1920-х років у Львівській політехніці на механічному факультеті діяв нафтопромисловий відділ, на якому викладав піонер у царині впровадження нових методів буріння і промислової розробки нафти професор Юліан Фабіанський (ректор у 1922—1924 роках).
У 1912 році у Бориславі було відкрито першу науково-дослідну установу — Карпатську геологічну станцію, яка у 1933 році була перетворена на Карпатський геологічно-нафтовий інститут, згодом переведений у Львів (зараз — Український державний геолого-розвідувальний інститут, м. Київ).
Слід зазначити вагомий внесок у розвиток галузі Івано-Франківського інституту нафти і газу, який був і залишається провідною навчально-науковою установою підготовки фахових інженерних кадрів не тільки для України, а й для колишнього СРСР. Заснований у 1967 році на базі загальнотехнічного факультету Львівського політехнічного інституту (у витоків стояли Є. Шелепін, Б. Локотош та ін.), у 1994 році перетворений на технічний університет (перший ректор — академік Євстахій Крижанівський), зараз включає 9 інститутів де навчається понад 10 тис. студентів.
Східно-Українська нафтогазоносна провінція
Представлена Дніпровсько-Донецькою западиною, яка є найбільшою нафтогазоносною областю України. Вона заповнена багатокілометровими переважно осадовими відкладеннями девонського (потужність понад 4000 м), карбонового (3700 м), пермського (1900 м), тріасового (450 м), юрського (650 м), крейдового (650 м), палеогенового (250 м) і неогенового (30 м) періодів історії розвитку Землі. Родовища нафти і газу тут приурочені до палеозойських (девонських, карбонових і пермських) і мезозойських (тріасових) порід, що утворилися 410—245 млн років тому.
Для розвитку нафтовидобутку в Україні у повоєнний період виняткове значення мало відкриття нового Східного нафтогазового регіону, який став основним за запасами і видобутком нафти та газу (що особливо актуально в умовах поступового вичерпання нафтогазових родовищ Галичини). Східний нафтогазоносний регіон охоплює лівобережжя Дніпра і включає Чернігівську, Сумську, Полтавську, Дніпропетровську, Харківську, Луганську та частково Донецьку області. У цьому регіоні міститься близько 85 % запасів природного газу та близько 61 % видобувних запасів нафти України. Початкові видобувні запаси регіону становили близько 3,41 млрд т умовного палива.
У Східно-Українській нафтогазоносній провінції нафту вперше одержано у 1936 р. на Роменській солянокупольній структурі в Сумській області. Під час буріння опорної свердловини на глибинах 200—400 м там було виявлено просякнуту нафтою брекчію, яка перекривала соляний шток. При випробуванні свердловини з цих відкладів одержали приплив нафти дебітом близько 2 т на добу. Видобування нафти на Роменській структурі розпочалося у 1940 році і становило 10 тис. т. У зв'язку з низькими дебітами свердловин та нерентабельністю їх експлуатації в 1948 році видобування нафти на цій структурі було припинено.
У промислових масштабах нафтовидобування на території Східного нафтогазоносного регіону відновилося у 1951 році після введення в експлуатацію свердловини № 5 на розвіданому Радченківському нафтогазовому родовищі в Полтавській області. Для проведення всього комплексу робіт у с. Гоголеве була створена дільниця з видобування нафти тресту «Бориславнафта» об'єднання «Укрнафта» (що свідчить про вагомий внесок нафтовиків західного регіону в освоєння східного).
У 1949 році на Шебелинській дільниці (поблизу м. Балаклія на Харківщині) була закладена свердловина № 1. Місце її розташування визначили геологи С. Черпак і Л. Палець, за матеріалами досліджень Б. Воробйова та В. Литвинова. Буріння було складним, геологічні умови значно відрізнялися від умов Прикарпаття, на які була орієнтована бурова техніка (зокрема буровий розчин). Свердловина просувалась повільно, з численними ремонтами й простоями. Але результати буріння випередили всі очікування. 3 травня 1950 року на глибині 1654 м стався потужний викид глинистого розчину й газу, від утвореного газового фонтану годинами трусилася земля, обладнання бурової розлетілося на сотні метрів.
Із відкриттям Шебелинського газоконденсатного родовища, первісні запаси якого були оцінені в 650 млрд кубометрів, Україна стала одноосібним лідером газовидобування в колишньому СРСР, а розвідане родовище понад 20 років залишалося найбільшим у Європі за запасами й рівнем видобутку. Уже в перший рік експлуатації (1956 рік) з нього видобуто 333 млн кубометрів газу, за п'ять років 1956—1960 років — майже 23 млрд кубометрів. Навіть у середині 1960-х років одне Шебелинське родовище давало понад 30 % усього видобутку газу в СРСР (найбільший рівень видобутку був досягнутий у 1971 році — 31,3 млрд кубометрів). Природно, що такі інтенсивні темпи експлуатації родовища призвели до поступового вичерпання його запасів (на сьогодні сумарні запаси оцінюються приблизно в 100 млрд кубометрів).
Незабаром до Харківщини були прокладені магістральні трубопроводи з Києва, Херсона, Кишинева, два газопроводи з Москви. Україна забезпечувала газом значну територію колишнього СРСР, значною мірою Російську Федерацію. Обсяги експорту зросли настільки, що виникають проблеми з газозабезпеченням промислових центрів самої України.
Завдяки успіхам української геологорозвідки в східному регіоні були значно розширені пошуково-розвідувальні роботи на нафту і газ. В результаті цього в другій половині 1950-х та на початку 1960-х років на території від Чернігівської до Луганської областей було відкрито 34 родовища, серед них такий гігант, як уже згадуване Шебелинське, та великі нафтогазоконденсатні родовища — Качанівське, Глинсько-Розбишівське, Прилуцьке, Гнідинцівське, Леляківське та інші. Упродовж 1969—1964 років вони були введені в промислову розробку, що сприяло інтенсивному зростанню обсягів видобутку нафти в Україні з 250 тис. т у 1950 році до 7,3 млн т у 1965 році.
Уже у 1962 році Дніпровсько-Донецька нафтогазоносна область дала більшу частину видобутої в Україні нафти, а в 1964 році — і газу. З цього часу Східний регіон залишається провідним в Україні за запасами і видобутком вуглеводнів. Наприкінці 1960-х років річні обсяги видобутку нафти із цих родовищ досягли свого максимуму (Качанівське — 1,7 млн т у 1969 році, Глинсько-Розбишівське — 1 млн т у 1969 році, Гнідинцівське — 3,7 млн т у 1971 році, Прилуцьке — 0,48 млн т у 1973 році, Леляківське — 4,3 млн т у 1974 році) і в подальшому у зв'язку зі значним виснаженням видобувних запасів почали інтенсивно знижуватися. Це вплинуло на динаміку річних обсягів видобутку нафти в Україні в цілому.
Хрестищенське родовище друге за запасами в Україні після Шебелинського, відкрите в 1968 році і введене в дослідно-промислову експлуатацію в 1970 р. Максимальний річний обсяг видобутку нафти в Україні — 13,3 млн т (із газовим конденсатом — 14,5 млн т) — був досягнутий у 1972 році. Надалі він повільно знижувався, незважаючи на відкриття нових (середніх за запасами) нафтових і нафтогазових родовищ на території Східного нафтогазового регіону: Богданівське, Малодівицьке, Монастирищенське, Талалаївське, Скороходівське, Чижівське, Новогригорівське, Рибальське, Бугруватівське, Анастасівське, Перекопівське, Південно-Афанасівське, Коржівське та інші.
Обсяги глибокого буріння постійно зростали. Максимального значення вони досягли у 1967 році — 359 тис. погонних метрів). В цей час пошуково-розвідувальні роботи переходять на глибини 3000 — 5000 м. Стрімко збільшувалися обсяги сейсморозвідувальних робіт з використанням методу спільної глибинної точки (МСГТ). Вивчення та промислове оцінювання похованих структур і насамперед міжкупольних складок Машівсько-Шебелинського газоносного району привели до численних відкриттів, у тому числі великих Єфремівського, Західно-Хрестищенського, Яблунівського, Котелев-ського та Березівського родовищ.
З 1970 року було успішно розпочато промислове оцінювання малоамплітудних підіймань на малих і середніх глибинах. У результаті чого було відкрито рентабельні для видобутку вуглеводнів Суходолівське, Юр'ївське, Виноградівське та інші родовища.
Відкрите у 1966 році Мелихівське газове родовище (Харківщина) здивувало фонтаном із загорянням газу, який виник з геологічних причин на свердловині № 80 Мелихівка у 1976 році і був, мабуть, найпотужнішим в Україні. Дебіт газу під час фонтанування склав 44 млн кубометрів на добу. Фонтан був ліквідований за 2 тижні, в його ліквідації брали участь усі бурові підрозділи «Укргазпрому».
Досвід пошуків покладів вуглеводнів у пастках неантиклинального типу набувався переважно шляхом побіжного вивчення цих об'єктів. Із середини 1980-х роках почалася їх цілеспрямована підготовка та введення шляхом глибокого буріння. Відкриття Волошківського й інших родовищ підтвердило ефективність цього напряму робіт. З кінця 1990-х років розпочато освоєння нової перспективної території — північного борту Дніпровсько-Донецької западини. Розробка, вдосконалення і впровадження в практику нових технологій сейсморозвідки, вибір оптимальних напрямів пошуково-розвідувальних робіт на різних етапах вивчення й оцінки нафтогазоносності Східного регіону увінчалися відкриттям за порівняно короткий проміжок часу 205 родовищ нафти і газу станом на 1994 рік.
На Дніпровсько-Донецькій западині нафтогазовидобувні управління функціонували у Сумській (Охтирське і Качанівське родовища), Чернігівській (Гнідинцівське, Прилуцьке родовища та ін.) і Полтавській (Сагайдацьке, Зачепилівське, Радченківське родовища та ін.) областях.
У 1977 році за ініціативою заступника директора «Укргазпрому» Івана Діяка було створене підприємство з буріння свердловин на газ і нафту «Укрбургаз» (на базі Красноградського управління бурових робіт). Створення такого підприємства було обумовлено необхідністю об'єднання зусиль багатьох колективів, які займалися бурінням газових та нафтових свердловин на родовищах України для зміни тенденції зниження обсягів видобутку вуглеводнів в Україні. Були створені засади й накопичений великий досвід глибокого та надглибокого буріння свердловин, швидкого розбурювання відкритих родовищ, виконані великі обсяги бурильних робіт на родовищах Західного Сибіру (зокрема — в Уренгої та Новому Уренгої).
Основні наукові центри наукового забезпечення освоєння Східно-Української нафтогазоносної провінції були зосереджені в Полтавському й Чернігівському відділеннях Українського науково-дослідного геологорозвідувального інституту (УкрНДГІ), Українському науково-дослідному інституті газу (УкрНДІгаз) та Державному науково-дослідному і проектному інституті нафтової промисловості (УкрНДІПНД).
Південна нафтогазоносна провінція
Охоплює Західне та Північне Причорномор'я, Північне Приазов'я, Крим, українські зони Чорного й Азовського морів. Адміністративно включає Одеську, Миколаївську, Херсонську, Запорізьку і частково Донецьку області та Автономну Республіку Крим. Площа — 290,6 тис. км², у тому числі акваторій морів — 123, 5 тис. км². Станом на 2000 рік виявлено 39 родовищ: 10 нафтових, 7 газоконденсатних, 22 газових. Надра півдня України здавна відомі як умістилище природних вуглеводнів. Про це свідчать, зокрема, амфори з нафтою в могильниках Боспорського царства (IV — II тис. до н. д.), знайдені на Керченському півострові.
Буріння перших неглибоких свердловин поблизу природних виходів нафти на земну поверхню на Керченському півострові значних результатів не дало, однак на інших площах було створено невеликі нафтопромисли. У 1920-х роках під керівництвом А. Д. Архангельського виконані науково-дослідні роботи по вивченню стратиграфії і тектоніки Керченського півострова, оцінці його нафтогазоносності. У 1935—1937 роках В. В. Колюбинською, Г. О. Личагіним та М. В. Муратовим узагальнено геологічний матеріал по всьому Кримському півострову і складено геологічну карту масштабу 1:100000. Визначено головні напрямки пошуково-розвідувальних робіт на нафту і газ на Керченському півострові і рекомендовані структури, перспективні у відкладах міоцену і майкопської серії. Бурові роботи велися створеним у 1933 році трестом «Кримнафтогаз».
У 1944 році, відразу після звільнення Криму від окупації був створений трест «Кримнафтогазрозвідка», що дозволило збільшити обсяги пошукового буріння, охопити нові райони, включаючи Рівнинний Крим і Північне Причорномор'я, а також розширити стратиграфічний діапазон досліджуваних відкладів. У цей період комплексні геофізичні роботи стають основою для нових геологічних побудов. За даними гравіметричної зйомки (1946—1952 років) складено зведену карту аномалій сили тяжіння для Рівнинного Криму. У 1947—1949 роках проведена геомагнітна зйомка. Значну роль у розвитку нафтогазопошукових робіт відіграли сейсмічні дослідження методом відбитих хвиль (МВХ), які є обов'язковою і достатньою підставою для постановки пошукового буріння на нафту і газ на локальних об'єктах.
У 1944—1960 роках пошуки родовищ вуглеводнів поширюються й на інші регіони Криму і Присивашшя, зростає їх стратиграфічний обсяг до відкладів нижньої крейди включно та глибина буріння. Однак родовищ, які б мали промислове значення, не виявлено.
Перший фонтан газу в Рівнинному Криму отримано на Задорненській площі з утворень палеоцену у 1960 році. Згодом були відкриті Октябрське нафтове та Глібовське і Карлавське газові родовища (1961 рік).
Протягом 1960-х роках геофізичними роботами виявлені пастки не лише в палеоценових, але і в майкопських відкладах. Глибоким бурінням відкрито ще ряд родовищ газу. Промисловий видобуток газу в регіоні розпочато у 1966 році на Глібовському родовищі. В наступні роки введені у розробку Задорненське (1967 рік) і Джанкойське (1970 рік) родовища, що уможливило довести видобуток у 1972 році до 853,5 млн. м³. Далі він поступово зменшувався до 215,8 млн. м³ у 1981 році. У Криму були проведені газопроводи з Глібовського родовища до Євпаторії, Сак, Сімферополя, Бахчисарая і Севастополя (1966—1967 роки). Пізніше були підключені інші газові родовища і вся система газопостачання Криму з'єднана з загальноукраїнською (1976 рік)
З 1970 по 1990 роках у північно-західній частині шельфу Чорного моря геофізичними методами було виявлено близько 46, а в акваторії Азовського моря — 22 перспективних структури. Починаючи з середини 2012 року дві самопідйомні бурові установки «Чорноморнафтогазу» «Петро Годованець» і «Україна» успішно розробляли Одеське шельфове родовище газу. Завдяки освоєнню шельфу видобуток газу в Криму за два роки збільшився в 2,5 рази. У 2014 році українські бурові платформи на шельфі Чорного моря були злочинно захоплені Росією під час анексії Криму й переправлені ближче до півострова.
На теренах Західного Причорномор'я пошукові роботи проводились починаючи з 1946 року, однак пошуки нафти і газу не дали позитивних результатів і з 1954 року їх припинили. Принципово важливим для стратегії пошуків вуглеводнів у Західному Причорномор'ї стало відкриття у 1983 році Східно-Саратського нафтового родовища в карбонатних середньодевонських породах. Ця подія змінила думку багатьох дослідників щодо перспективності цього регіону.
Див. також
Примітки
- Нині ВАТ "Інжинірингово-виробниче підприємство «ВНІПІтрансгаз»
Література
- Історія та перспективи нафтогазовидобування: навчальний посібник / Білецький В. С., Гайко Г. І., Орловський В. М. — Львів: Видавництво «Новий Світ—2000», 2019. — 302 с. — .
Посилання
Вікіпедія, Українська, Україна, книга, книги, бібліотека, стаття, читати, завантажити, безкоштовно, безкоштовно завантажити, mp3, відео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, малюнок, музика, пісня, фільм, книга, гра, ігри, мобільний, телефон, android, ios, apple, мобільний телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ПК, web, Інтернет
U XX stolitti na teritoriyi Ukrayini bulo vidkrito 127 naftovih rodovish z promislovimi zapasami yaki roztashovani v troh naftogazonosnih provinciyah Prikarpatskij progin abo Zahidno Ukrayinska provinciya Ivano Frankivska Lvivska Chernivecka oblasti 41 rodovishe Dniprovsko Donecka zapadina abo Shidno Ukrayinska provinciya Chernigivska Sumska Poltavska Harkivska Dnipro petrovska chastkovo Luganska oblasti 76 rodovish Prichornomorsko Krimskij rajon abo Pivdenno Ukrayinska provinciya Odeska oblast i AR Krim 10 rodovish Zahidno Ukrayinska provinciyaNa pochatku XX stolittya osnovnij vidobutok davali rodovisha Borislava Drogobicha Shidnici Slobodi Rungurskoyi a takozh Bitkivskogo naftopromislu yakij u 1899 roci dav sverdlovinnu naftu U 1905 roci u Stanislavi i Borislavi kilkist naftovih vezh zbilshilas do 1709 Sverdlovini davali shorichno blizko 902 tis t nafti U toj chas Borislav nazivali Klondajkom Galichini oskilki tut vidobuvali blizko 2 3 naftovoyi produkciyi krayu U 1893 roci do Borislava z Kanadi priyihav vidomij nafto promislovec Vilyam Genri Mak Garvi Vin priviz iz soboyu tak zvanij kanadskij sposib glibinnogo burinnya iz zastosuvannyam parovih mashin i verstativ sho znachno vplinulo na rozvitok promisliv glibina sverdlovin syagnula 1000 1500 m Poblizu Borislava bula proburena udarnim sposobom najglibsha togochasna sverdlovina Yevropi Pioner Oriv glibinoyu 2274 m U 1908 roci iz sverdlovini Ojl Siti Naftove misto u Tustanovichah poblizu Borislava z glibini 1016 m otrimali potuzhnij fontan nafti z velikoyu kilkistyu rozchinenogo gazu Debit nafti zrostav i za pribliznimi ocinkami dohodiv do 3 tis t na dobu a piznishe zmenshivsya do 1 1 2 tis t na dobu Pompi ne vstigali vidkachuvati naftu i vona rozlilas navkolo dosyagnuvshi pritok Dnistra ta zabrudnivshi jogo na veliku vidstan sho sprichinilo ekologichnu katastrofu Cherez kilka dniv fontanuvannya pid chas grozi vinikla pozhezha yaka trivala blizko troh tizhniv ris 4 48 Pro pozhezhu na Ojl Siti gazeta Nyu Jork Tajms pisala sho u Yevropi vibuhnuv novij Vezuvij pozhezha potrapila do Knigi rekordiv Ginnesa j trimalasya tam kilka desyatirich azh do viniknennya podibnih pozhezh naftovih sverdlovin v arabskih krayinah U 1912 roci u Borislavi bula zasnovana geologichna stanciya yaka u 1932 roci bula reorganizovana v doslidnij institut U 1907 roci polskij inzhener i naftovij pidpriyemec Vaclav Volskij i kanadec diyalnist yakih pov yazana z prikarpatskoyu naftoyu spilno zapatentuvali tehnologiyu gidravlichnogo burinnya Vikoristovuyuchi kinetichnu energiyu burovogo rozchinu ruh yakogo rizko zupinyavsya klapanom doloto vdaryalo v porodu z podvijnoyu energiyeyu sho suttyevo prishvidshilo provedennya sverdlovin Novu tehnologiyu Volskij vikoristav pri rozrobci bagatogo rodovisha Vilno u Borislavskomu rajoni Perehid na bilshi glibini rozrobki j shvidkisne burinnya sverdlovin prizveli do rizkogo zbilshennya vidobutku U 1909 roci na Prikarpatti richnij vidobutok nafti stanoviv 2 mln t sho sklalo blizko 5 vid svitovogo vidobutku nafti i postavilo Galichinu na tretyu shodinku v sviti pislya SShA ta Azerbajdzhanu Patent na taran Volskogo vikupili nimecki kompaniyi j pritrimali cyu progresivnu tehnologiyu do krashih chasiv Uspih naftovoyi torgivli prosuvannya produktiv naftopererobki na zakordonni rinki znachnoyu miroyu zalezhali vid diyalnosti velikih naftopererobnih pidpriyemstv Nezvazhayuchi na te sho Galichina pershoyu v sviti otrimala tehnologiyu virobnictva gasu prote rozvitok virobnictva pishov shlyahom utvorennya chislennih malih pidpriyemstv yaki zmagalisya lishe za rinki miscevogo znachennya j ne stavili zavdan svitovoyi torgovoyi ekspansiyi Hocha Avstrijska imperiya j mala u svoyemu skladi kilka morskih portiv mizh inshih slavetnu Veneciyu ale bula po suti kontinentalnoyu derzhavoyu i nezvazhayuchi na kilka sprob tak i ne uvijshla do pulu morskih krayin oriyentovanih na shiroku svitovu torgivlyu Ce takozh vplinulo na zamknennya molodoyi naftovoyi promislovosti zdebilshogo na vnutrishnomu rinku Pershij velikij naftopererobnij zavod u Galichini vinik lishe u 1884 roci koli pioner naftovoyi promislovosti Kolomijshini polskij inzhener Stanislav Shepanovskij zasnuvav u Pechenizhini svoyu slavnozvisnu galicku rafineriyu i proviv naftoprovid Sloboda Rungurska Pechenizhin Naprikinci XIX stolittya rozpochalasya shiroka promislova pererobka nafti v Borislavi yakij stav osnovnim centrom naftovoyi promislovosti Prikarpattya Borislavskim gasom osvitlyuvali Viden i Pragu stanciyi ta vagoni avstrijskoyi zaliznici Z chasom naftopererobni zavodi pochali buduvati v inshih zemlyah imperiyi v Moraviyi Sileziyi Ugorshini blizhche do spozhivachiv prote na 1905 rik ponad 3 4 rafinerij zoseredzhuvalisya u Galichini poblizu naftovidobutku U 1910 r rozpochav robotu naftopererobnij zavod u Drogobichi potuzhnistyu 0 5 mln t nafti na rik U comu misti protyagom desyatirichchya bulo zbudovano dekilka velikih rafinerij zokrema Avstriya Galichina Nafta sho vivelo Drogobich u 1920 h rokah na poziciyi lidera naftopererobki Prikarpattya Tut diyala cila nizka akcijnih tovaristv Malopolske naftove tovaristvo Borislav Vakuum Karpati Franko Poloniya ta in u yakih perevazhav zahidnij kapital zdebilshogo francuzkij yakij vitisniv pislya porazki v Pershij svitovij vijni avstrijskih i nimeckih vlasnikiv U Peredkarpatti distilyaciyu naftoproduktiv zdijsnyuvali u malih i velikih rafineriyah Distilyaciya u nevelikih tehnichno nedoskonalih rafineriyah provodilasya v kotlah sho vmishuvali do 5 t nafti Na velikih zavodah tehnologiya pererobki nafti bula znachno doskonalishoyu Tut vikoristovuvati cilij ryad poyednanih odin z odnim cilindrichnih kotliv ob yemom vid 15 do 100 t takim chinom sho nafta bezperervno poslidovno protikayuchi z vishe roztashovanogo i mensh nagritogo kotla v nizhnij silnishe nagritij utvoryuvala v kozhnomu z nih rizni frakciyi legku j vazhku benzinovi frakciyi gasovu frakciyu dizelnu frakciyu ta zalishok peregonki mazut Vzhe u 1930 h rokah nafta staye himichnoyu sirovinoyu z velmi rozmayitoyu kincevoyu produkciyeyu pererobki yaka she bilsh rozshirilasya pislya Drugoyi svitovoyi vijni prichomu ukrayinski zavodi mali cikli glibokoyi pererobki ta produkuvali veliku kilkist kincevih naftoproduktiv Zagalom u Galichini diyalo 64 rafineriyi v tomu chisli u povitah Drogobich 27 Novij Sonch 11 Kolomiya 7 Syanok 6 Stanislaviv 5 Gorlice i Sambir po 3 Strij i Lviv po 1 Do najbilshih naftopererobnih zavodiv nalezhali Derzhavna fabrika mineralnih oliv 250 tis t nafti na rik Galichina 100 tis Tshebiniya 95 tis Didichi 70 tis Glinnik Mariyampolskij 50 80 tis Yaslo 60 tis Dros 50 tis Stav yarski 30 tis Usteriki 30 tis Yedliche 24 tis Pechenizhin 20 tis Libusha 15 tis Nafta 10 tis U pershij chverti XX stolittya u galickih rafineriyah viroblyalosya tri sorti gasu imperskij bezbarvnij z pitomoyu vagoyu 0 810 g sm i temperaturoyu viparovuvannya 23 26 C gas salon standart z vagoyu 0 815 0 820 g sm i temperaturoyu viparovuvannya 21 C palivnij zhovtij z nizhchoyu temperaturoyu viparovuvannya yakij vikoristovuvavsya v duzhe malih kilkostyah lishe v Galichini ta Ugorshini Na pochatku XX st z nafti vidobutoyi v Borislavsko Tustanovickomu rodovishi viroblyali 5 19 benzinu 38 45 gasu ta gazolinu 5 13 parafinu 15 25 mastilnih masel 3 6 asfaltu chi mazutu reshta blizko 15 vtrachalosya Sposterigalasya tendenciya do zbilshennya asortimentu oderzhuvanih na rafineriyah naftoproduktiv benzin gas legki masla mazut parafin mastilni masla asfalt tosho Z chasom kilkist oderzhuvanogo benzinu zrostala a gasu navpaki zmenshuvalasya sho poyasnyuyetsya rozvitkom avtomobilnoyi industriyi ta postupovoyu zaminoyu gasovih lamp na elektrichni U 1910 roci svitovi obsyagi prodazhiv benzinu vpershe perebilshili prodazh gasu U 1930 h rokah na Galichini diyalo blizko 40 naftopromisliv i ekspluatuvalos blizko 4100 naftovih sverdlovin U rozrobci naftovih rodovish velike znachennya mali inozemni investiciyi zokrema kapitali takih krayin Franciya 53 Galichina miscevi pidpriyemci 18 Shvejcariya 10 Avstriya 7 Angliya 4 4 Gollandiya 4 3 reshta krayin 3 3 U 1939 roci do Galichini uvijshli radyanski vijska j usi naftogazovi pidpriyemstva buli nacionalizovani ta pidporyadkovani trestu Ukrnaftavidobuvannya z upravlinnyam u Borislavi Pislya drugoyi svitovoyi vijni popit na naftu postijno zrostaye rozshiryuyetsya kolo sposobiv i zasobiv naftorozvidki U 1950 roci Dolinske rodovishe Ivano Frankivshina vijshlo na pershe misce v Ukrayini za vidobutkom nafti fontanuyuchi sverdlovini Rozvitok cogo naftovogo rodovisha rozpochavsya v seredini 1930 h rokiv pislya togo yak rozviduvalna sverdlovina v rajoni selisha Dolina pislya kilka misyachnogo burinnya dala potuzhnij naftovij fontan U 1951 roci pochalasya promislova rozrobka novovidkritogo naftovogo gorizontu v Bitkovi Ivano Frankivshina Proburena u 1951 roci sverdlovina 256 na glibini 1745 m rozkrila menilitovi shari novoyi naftovoyi strukturi tak zvanoyi Glibinnoyi skladki z velikimi zapasami nafti Cya podiya stala pochatkom drugogo vidrodzhennya Bitkivskogo naftovogo promislu U 1950 h rokah usi pidpriyemstva galuzi vvijshli do ob yednannya Ukrnafta Pochinaye aktivno rozvivatisya naftovidobutok u Dolini Bitkivskomu rajoni tosho Tak za 1950 1955 roki vidobutok nafti v Dolinskomu naftovomu rajoni zris u 20 raziv U seredini 1960 h rokiv vidobutok nafti na Prikarpatti dosyag maksimumu U cej chas buli vidkriti novi potuzhni rodovisha Dolinske Pivnichno Dolinske Starosambirske Gvizdecke Pnivske Pasichnyanske Spaske Strutinske Oriv Ulichnyanske Stinavske sho dozvolilo dovesti vidobutok nafti v Peredkarpatskij naftogazonosnij oblasti u 1963 1967 rokah do 2 6 2 7 mln t Piznishe sposterigayetsya postupovij spad virobnictva viklikanij vicherpannyam osnovnih naftovih rodovish Galichini Z 1970 h rokiv pochinayetsya rozvidka i vidobuvannya nafti na glibokih 4 6 tis m i nadglibokih ponad 6 tis m gorizontah U 1975 roci shlyahom nadglibokogo burinnya vidkrito Novoshidnicke naftogazove rodovishe Sverdlovina 3 Novoshidnicya z glibini 4350 m dala naftu z debitom ponad 300 t za dobu Sumarno na pochatok 2000 roku sverdlovina vidala 730 tis t nafti i 284 mln m gazu Ce najkrashij pokaznik z vidobutku nafti na odnu sverdlovinu na Prikarpatti U 1981 roci bulo vvedeno v ekspluataciyu sverdlovinu Monastirec 1 glibinoyu 5218 m yaka do pochatku 1993 roku bula najglibshoyu vidobuvnoyu sverdlovinoyu v Ukrayini U zhovtni 1992 roku na Prikarpatti vidobuto stomiljonnu tonnu nafti vid pochatku obliku u 1886 roci Razom z tim na mezhi XX XXI stolit zapasi vuglevodnevoyi sirovini v Zahidnomu naftogazonosnomu regioni Ukrayini suttyevo vicherpalisya Tak vidpracyuvannya osnovnih zapasiv nafti po Borislavskomu rodovishu stanovit 73 po Shidnickomu 99 5 u reshti rodovish situaciya desho krasha ale znachno zminiti suchasnij vidobutok u 0 4 mln t najblizhchim chasom problematichno Za pochatok promislovogo vikoristannya prirodnogo gazu na teritoriyi Galichini mozhna vvazhati 1896 r koli gaz iz naftovih sverdlovin na rodovishi Shidnicya po trubi pereveli pryamo do topki parovogo kotla Prote u procesi vidobutku nafti prirodnij gaz dovgo vvazhavsya nebazhanim produktom yakogo namagalis unikati bo vin uskladnyuvav burinnya prizvodiv do pozhezh Na Prikarpatti protyagom pershih dvadcyati rokiv XX stolittya bulo spaleno i vipusheno v povitrya blizko 6 mlrd m3 gazu Inzhener Vaclav Volskij navit vinajshov sposib zbilshuvati pripliv nafti zakachuyuchi v poklad nepotribnij prirodnij gaz Ale z chasom metan navchilis efektivno vikoristovuvati yak palivo j himichnu sirovinu a dosvid sverdlovinnogo naftovidobuvannya dopomig shvidko opanuvati tehnologiyi vidobutku j transportuvannya gazu Pershij gazopererobnij zavod u Yevropi buv zbudovanij u Borislavi v 1911 roci de zgodom zbuduvali she dev yat zavodiv Voni viroblyali gazolin yakij dodavali do benzinu a suhij gaz jshov na spalyuvannya Oskilki metan ne maye zapahu i ye nebezpechnim to shob lyudi jogo chuli gaz odoruyut dodayut merkaptani I vpershe ce pochali robiti u 1911 roci u Drogobichi U 1912 roci v Borislavi bulo pobudovano pershij na teritoriyi Ukrayini gazoprovid protyazhnistyu 700 m yakij spoluchav sverdlovinu Klaudiush ta gazolinovu ustanovku na berezi richki Tismenicya Togo zh roku sporudzheno she dva gazoprovodi vid Borislava do Drogobicha dovzhinoyu 12 km kozhen Odin z cih gazoprovodiv mav diametr 175 mm i buv priznachenij dlya podavannya gazu na naftopererobnij zavod Inshij diametrom 225 mm z pobudovanoyu na nomu kompresornoyu stanciyeyu z privodom vid parovih mashin zastosovuvavsya dlya transportuvannya gazu na gazolinovu ustanovku dlya pidtrimannya robochogo tisku 0 2 0 3 MPa Varto zaznachiti sho ci gazoprovodi vhodili v desyatku pershih magistralnih gazoprovodiv Yevropi Naperedodni pershoyi svitovoyi vijni bulo rozvidane pershe rodovishe prirodnogo gazu v rajoni sela Dashavi nedaleko vid Striya Lvivshina prote vijskovi diyi ta formuvannya novoyi mapi Yevropi ne dali mozhlivosti rozpochati rozrobku rodovisha Lishe 18 kvitnya 1921 roku poshukovoyu sverdlovinoyu firmi Gazolina na glibini 395 m buv rozkritij pershij gazovij poklad Dashavskogo rodovisha U 1922 roci buv zbudovanij gazoprovid Dashava Strij diametrom 225 mm i dovzhinoyu 14 4 km yakij spryamovuvav gaz na potrebi velikogo zaliznichnogo vuzla mista Strij a potim gazoprovid podovzhili na gazopererobni zavodi Drogobicha Pershi ocinki gazovogo potencialu novogo rodovisha buli dosit superechlivimi j lishe podalshe rozviduvannya Dashavskoyi gazonosnoyi ploshi zokrema dani 1924 roku pidtverdilo vidkrittya veletenskogo najbilshogo v Yevropi na toj chas perspektivnogo rodovisha prirodnogo gazu pochatkovi zapasi yakogo z chasom bulo ocineno v 13 2 mlrd kubichnih metriv U 1928 roci sporudzheno i vvedeno v ekspluataciyu she odin gazoprovid Dashava Strij Drogobich diametrom 175 mm i dovzhinoyu 40 km Zgodom buv sporudzhenij gazoprovid Dashava Zhidachiv Hodoriv a v 1929 roku Dashava Mikolayiv Lviv zagalnoyu dovzhinoyu 81 km i diametrom 175 mm Nezvazhayuchi na perspektivnist vidkrittya ta osvoyennya novih gazovih rodovish na Prikarpatti rozviduvalne ta ekspluatacijne burinnya v peredvoyenni roki velos duzhe povilnimi tempami u zv yazku iz obmezhenimi mozhlivostyami spozhivannya gazu Napriklad u 1934 roci vidobuvni mozhlivosti Dashavskogo rodovisha perevishuvali spozhivannya gazu vtrichi U 1938 roci oderzhano promislovij pripliv gazu iz glibini majzhe 400 m na novij Oparskij ploshi Z vvedennyam u ekspluataciyu Dashavskogo rodovisha oficijno 1924 roku praktichno rozpochalosya stanovlennya gazovoyi promislovosti Ukrayini a rozvitok regionalnoyi sistemi gazoprovodiv Prikarpattya dalo poshtovh dlya stvorennya majbutnoyi gazotransportnoyi sistemi Ukrayini U 1940 roci rozpochato budivnictvo novogo gazoprovodu Dashava Lviv protyazhnistyu 65 5 km i diametrom 327 mm budivnictvo zaversheno pid chas nimeckoyi okupaciyi Pid okupaciyeyu takozh buv zbudovanij najbilshij galickij truboprovid Opari Peremishl Staleva Volya diametrom 327 mm i zagalnoyu protyazhnistyu 210 km yakij u Stalevij Voli buv z yednanij iz sistemoyu miscevih gazoprovodiv Pislya drugoyi svitovoyi vijni Dashavske rodovishe staye majzhe na dva desyatirichchya osnovnim dzherelom gazopostachannya ne tilki dlya Ukrayini ale j Bilorusi Litvi Latviyi ta Rosiyi razom iz Saratovskim rodovishem Z Dashavi rozpochavsya takozh pershij eksport radyanskogo gazu u Yevropu u 1945 r do Polshi a piznishe do Chehoslovachchini ta Avstriyi She u 1940 roci buv rozroblenij proekt najbilshogo na toj chas u Yevropi magistralnogo gazoprovodu Dashava Kiyiv Protyagom 1946 1948 rokiv za proektom institutu Ukrdiprogazpalivprom trestom Ukrgaznaftobud buv zbudovanij magistralnij gazoprovid Dashava Kiyiv diametrom 508 mm dovzhinoyu 512 6 km z robochim tiskom 5 5 MPa i propusknoyu zdatnistyu 1 5 mln m3 za dobu Pri jogo proektuvanni vikoristali naukovi rozrobki Akademiyi nauk Ukrayini u sferi metalurgiyi elektrozvaryuvannya izolyaciyi nadijnosti yaki vikonuvalisya pid kerivnictvom uchenih Ye O Patona B Ye Patona D A Dudka S L Mandelberga I M Francevicha U podalshomu rozrobki Institutu elektrozvaryuvannya AN URSR vidigravali providnu rol u naukovomu zabezpechenni budivnictva truboprovodiv v SRSR ta inshih krayinah Trubi novoyi yakosti postachav Mariupolskij metalurgijnij kombinat U 1948 roci ukladannya v transheyu zvarenih sekcij trub bulo povnistyu mehanizovano prote zemelni roboti znachnoyu miroyu vikonuvalis vruchnu iz shirokim zaluchennyam naselennya sho meshkalo vzdovzh trasi gazoprovodu Gazoprovid Dashava Kiyiv na toj chas buv najpotuzhnishim u Yevropi Vin nalichuvav 230 perehodiv cherez prirodni ta shtuchni pereponi 24 richki 36 zaliznic 46 shosejnih dorig 139 bolit i balok Trasu obslugovuvali 573 km povitryanoyi liniyi zv yazku z 57 selektornimi punktami Bulo zbudovano 49 budinkiv linijnih obhidnikiv stvoreno avarijno remontni punkti ARP Budivnictvom gazoprovodu Dashava Kiyiv bulo zapochatkovano v Ukrayini eru magistralnogo transportuvannya gazu na veliki vidstani a 1948 r vvazhayetsya rokom zasnuvannya gazotransportnoyi galuzi Ukrayini U 1951 roci gazoprovid Dashava Kiyiv bulo prodovzheno cherez Bryansk do Moskvi zagalna dovzhina gazoprovodu pri comu sklala 1301 km Naspravdi cej gazoprovid pervisno buv zaproektovanij vid Dashavi do Moskvi jogo potuzhnist znachno perebilshuvala potrebi Kiyeva prote pro sekretnu postanovu uryadu SRSR 3466 pro gazoprovid Dashava Kiyiv Moskva znalo velmi obmezhene kolo kerivnikiv krayini U 1950 roci bulo vidkrite unikalne Shebelinske gazokondensatne rodovishe v Harkivskij oblasti najbilshe na toj chas u Yevropi takim chinom Ukrayina viyavilas volodarkoyu dvoh najbilshih gazovih rodovish kontinentu Dashavskogo j Shebelinskogo Nevdovzi gaz z cogo giganta takozh pishov u gazoprovid Dashava Kiyiv Moskva j zabezpechuvav do seredini 1970 h rokiv dobrobut naselennya ne tilki Ukrayini ale j Moskvi j Rosijskoyi Federaciyi U 1959 roci pislya pusku kompresornih stancij u Ternopoli Krasilovi Berdichevi j Boyarci dosyagnuto maksimalnoyi propusknoyi zdatnosti gazoprovodu 5 mln m gazu na dobu Bulo takozh prokladeno sistemu vidgaluzhen dlya gazifikaciyi oblasnih centriv ta inshih naselenih punktiv Ukrayini ta Rosiyi roztashovanih nepodalik vid trasi truboprovodu Varto uvagi sho isnuyucha rozgaluzhena sistema ukrayinskih gazoprovodiv pervinno stvorenih dlya transportuvannya gazu iz zahodu na shid Ukrayini a takozh do Moskvi Rigi Krimu koli z yavilis mozhlivosti potuzhnogo eksportu sibirskogo gazu v Yevropu viznachila osnovnij napryamok transportuvannya sibirskih vuglevodniv cherez Ukrayinu stala pracyuvati v reversnomu rezhimi zi shodu na zahid Na 1950 rik dovzhina magistralnih gazoprovodiv v Ukrayini stanovila blizko 1 tis km a na 1970 rik vzhe 10 9 tis km Sogodni gazotransportna sistema Ukrayini ye odniyeyu z najbilshih u sviti yiyi sumarna protyazhnist 37 tis km vona vikonuye funkciyi zabezpechennya prirodnim gazom vnutrishnih spozhivachiv a takozh tranzit rosijskogo prirodnogo gazu cherez teritoriyu Ukrayini do krayin Serednoyi ta Zahidnoyi Yevropi Dlya nadijnogo zabezpechennya gazom spozhivachiv v umovah nerivnomirnogo vidboru ta v ekstremalnih situaciyah v Ukrayini golovnim chinom u Prikarpatti bulo sporudzheno odnu z najbilshih u sviti merezhu pidzemnih shovish gazu yaka za svoyeyu potuzhnistyu postupayetsya lishe shovisham SShA ta Rosiyi Cej kompleks vvazhayut svoyeridnim mostom mizh gazodobuvnimi regionami Rosiyi i Serednoyi Aziyi ta spozhivachami gazu v Yevropi Avtorom sistemi PSG i rozrobnikom proektnoyi dokumentaciyi na yiyi budivnictvo buv institut UkrNDIgaz yakij i zaraz virishuye shiroke kolo pitan po pidzemnomu zberezhennyu gazu Vpershe pidzemni gazoshovisha PGS buli zbudovani v Kanadi u 1915 roci v Ukrayini voni z yavilisya na piv storichchya piznishe Pershi Olishivske i Chervonopartizanske buli stvoreni u vodonosnih plastah lokalnih struktur i priznacheni dlya nadijnogo gazopostachannya m Kiyeva Doslidne zakachuvannya gazu v Olishivske PGS rozpochalosya u 1964 roci a v Chervonopartizanske u 1968 roci Podalshij rozvitok pidzemnogo zberigannya gazu bazuvavsya perevazhno na vikoristanni vidpracovanih gazovih rodovish Prikarpattya piznishe takozh rodovish shidnogo j pivdennogo rajoniv PGS vikonuvali ne lishe funkciyu nadijnogo zabezpechennya vnutrishnih spozhivachiv a j stali zaporukoyu stabilnogo eksportnogo postachannya gazu v yevropejski krayini U 1969 roci upershe provedeno doslidno promislove zakachuvannya gazu u vidpracovani gorizonti Ugerskogo rodovisha U 1973 roci dlya regulyuvannya gazopostachannya m Lvova rozpochalosya sporudzhennya Dashavskogo PGS Pri sporudzhenni pidzemnogo shovisha gazu bulo vikoristano vidpracovani gorizonti Dashavskogo rodovisha dlya zakachuvannya suputnogo gazu roztashovanogo nepodalik Dolinskogo naftovogo rodovisha U 1979 roci pochalosya doslidno promislove zakachuvannya gazu v Oparske ta Bogorodchanske PGS Protyagom 1983 1992 rokiv na osnovi dvoh vzayemodiyuchih pokladiv XVI gorizontu stvoreno odne z najbilshih u sviti Bilche Volicko Ugerske pidzemne gazove shovishe U 1973 roci rozpochato budivnictvo u vodonosnij strukturi Krasnopopivskogo PGS U 1987 roci na bazi vidpracovanogo rodovisha sporudzheno Vergunske PGS na Donechchini Na viroblenih gazovih rodovishah u 1983 roci stvoreno Glibivske PGS u Krimu ta v 1986 roci Proletarske PGS u Dnipropetrovskij oblasti U 1987 roci sporudzheno PGS u vidpracovanih gazovih rodovishah Solohivskogo rodovisha na Poltavshini a v 1988 roci Kegichivskogo PGS na Harkivshini Zagalna potuzhnist merezhi 13 PGS pidzemnogo zberigannya gazu v Ukrayini perevishuye 32 mlrd m3 yakij ne lishe povnistyu zabezpechuye potrebi derzhavi a j vikoristovuyetsya dlya gazopostachannya v inshi yevropejski krayini a takozh v umovah gibridnoyi agresiyi Rosiyi proti Ukrayini z yevropejskih krayin v Ukrayinu PGS vidigrayut vazhlivu rol pri viniknenni ekstremalnih situacij Tak u sichni 2009 r pri povnomu pripinenni podavannya gazu z Rosiyi vdalosya zabezpechiti gazopostachannya spozhivachiv shidnih i pivdennih regioniv nashoyi derzhavi zi shovish Prikarpattya pri reversnij roboti gazopostachalnoyi sistemi Zavershuyuchi harakteristiku osvoyennya Zahidno Ukrayinskoyi naftonosnoyi provinciyi stislo zupinimos na rozvitku fahovoyi osviti j nauki v regioni She v 1885 roci u Lvivskij politehnici pri mashinobudivnomu fakulteti bulo vidkrito kursi dlya pidgotovki specialistiv girnichoyi spravi u tomu chisli naftovidobuvannya z 1886 roku funkcionuvala doslidna stanciya z problem naftovoyi promislovosti U 1890 h rokah tehnologiyu nafti i sporidnenogo z neyu ozokeritu vikladali na fakulteti tehnichnoyi himiyi Lvivskoyi politehniki Tut vidilyayetsya yaskrava postat chlena NTSh profesora Romana Zalozeckogo yakij pershij proklav shlyah novij galuzi nauki geohimiyi nafti Vin ocholyuvav Ukrayinske tehnichne tovaristvo i keruvav virishennyam riznih strategichnih pitan rozvitku galickogo naftovogo promislu Polskij himik Francishek Dorant use zhittya pracyuvav na naftopererobnu promislovist Galichini U Lvovi vin zrobiv vidkrittya u sferi solyarnih masel pomitno pokrashuyuchi rafinuvannya nafti Z 1920 h rokiv u Lvivskij politehnici na mehanichnomu fakulteti diyav naftopromislovij viddil na yakomu vikladav pioner u carini vprovadzhennya novih metodiv burinnya i promislovoyi rozrobki nafti profesor Yulian Fabianskij rektor u 1922 1924 rokah U 1912 roci u Borislavi bulo vidkrito pershu naukovo doslidnu ustanovu Karpatsku geologichnu stanciyu yaka u 1933 roci bula peretvorena na Karpatskij geologichno naftovij institut zgodom perevedenij u Lviv zaraz Ukrayinskij derzhavnij geologo rozviduvalnij institut m Kiyiv Slid zaznachiti vagomij vnesok u rozvitok galuzi Ivano Frankivskogo institutu nafti i gazu yakij buv i zalishayetsya providnoyu navchalno naukovoyu ustanovoyu pidgotovki fahovih inzhenernih kadriv ne tilki dlya Ukrayini a j dlya kolishnogo SRSR Zasnovanij u 1967 roci na bazi zagalnotehnichnogo fakultetu Lvivskogo politehnichnogo institutu u vitokiv stoyali Ye Shelepin B Lokotosh ta in u 1994 roci peretvorenij na tehnichnij universitet pershij rektor akademik Yevstahij Krizhanivskij zaraz vklyuchaye 9 institutiv de navchayetsya ponad 10 tis studentiv Shidno Ukrayinska naftogazonosna provinciyaPredstavlena Dniprovsko Doneckoyu zapadinoyu yaka ye najbilshoyu naftogazonosnoyu oblastyu Ukrayini Vona zapovnena bagatokilometrovimi perevazhno osadovimi vidkladennyami devonskogo potuzhnist ponad 4000 m karbonovogo 3700 m permskogo 1900 m triasovogo 450 m yurskogo 650 m krejdovogo 650 m paleogenovogo 250 m i neogenovogo 30 m periodiv istoriyi rozvitku Zemli Rodovisha nafti i gazu tut priurocheni do paleozojskih devonskih karbonovih i permskih i mezozojskih triasovih porid sho utvorilisya 410 245 mln rokiv tomu Dlya rozvitku naftovidobutku v Ukrayini u povoyennij period vinyatkove znachennya malo vidkrittya novogo Shidnogo naftogazovogo regionu yakij stav osnovnim za zapasami i vidobutkom nafti ta gazu sho osoblivo aktualno v umovah postupovogo vicherpannya naftogazovih rodovish Galichini Shidnij naftogazonosnij region ohoplyuye livoberezhzhya Dnipra i vklyuchaye Chernigivsku Sumsku Poltavsku Dnipropetrovsku Harkivsku Lugansku ta chastkovo Donecku oblasti U comu regioni mistitsya blizko 85 zapasiv prirodnogo gazu ta blizko 61 vidobuvnih zapasiv nafti Ukrayini Pochatkovi vidobuvni zapasi regionu stanovili blizko 3 41 mlrd t umovnogo paliva U Shidno Ukrayinskij naftogazonosnij provinciyi naftu vpershe oderzhano u 1936 r na Romenskij solyanokupolnij strukturi v Sumskij oblasti Pid chas burinnya opornoyi sverdlovini na glibinah 200 400 m tam bulo viyavleno prosyaknutu naftoyu brekchiyu yaka perekrivala solyanij shtok Pri viprobuvanni sverdlovini z cih vidkladiv oderzhali pripliv nafti debitom blizko 2 t na dobu Vidobuvannya nafti na Romenskij strukturi rozpochalosya u 1940 roci i stanovilo 10 tis t U zv yazku z nizkimi debitami sverdlovin ta nerentabelnistyu yih ekspluataciyi v 1948 roci vidobuvannya nafti na cij strukturi bulo pripineno U promislovih masshtabah naftovidobuvannya na teritoriyi Shidnogo naftogazonosnogo regionu vidnovilosya u 1951 roci pislya vvedennya v ekspluataciyu sverdlovini 5 na rozvidanomu Radchenkivskomu naftogazovomu rodovishi v Poltavskij oblasti Dlya provedennya vsogo kompleksu robit u s Gogoleve bula stvorena dilnicya z vidobuvannya nafti trestu Borislavnafta ob yednannya Ukrnafta sho svidchit pro vagomij vnesok naftovikiv zahidnogo regionu v osvoyennya shidnogo U 1949 roci na Shebelinskij dilnici poblizu m Balakliya na Harkivshini bula zakladena sverdlovina 1 Misce yiyi roztashuvannya viznachili geologi S Cherpak i L Palec za materialami doslidzhen B Vorobjova ta V Litvinova Burinnya bulo skladnim geologichni umovi znachno vidriznyalisya vid umov Prikarpattya na yaki bula oriyentovana burova tehnika zokrema burovij rozchin Sverdlovina prosuvalas povilno z chislennimi remontami j prostoyami Ale rezultati burinnya viperedili vsi ochikuvannya 3 travnya 1950 roku na glibini 1654 m stavsya potuzhnij vikid glinistogo rozchinu j gazu vid utvorenogo gazovogo fontanu godinami trusilasya zemlya obladnannya burovoyi rozletilosya na sotni metriv Iz vidkrittyam Shebelinskogo gazokondensatnogo rodovisha pervisni zapasi yakogo buli ocineni v 650 mlrd kubometriv Ukrayina stala odnoosibnim liderom gazovidobuvannya v kolishnomu SRSR a rozvidane rodovishe ponad 20 rokiv zalishalosya najbilshim u Yevropi za zapasami j rivnem vidobutku Uzhe v pershij rik ekspluataciyi 1956 rik z nogo vidobuto 333 mln kubometriv gazu za p yat rokiv 1956 1960 rokiv majzhe 23 mlrd kubometriv Navit u seredini 1960 h rokiv odne Shebelinske rodovishe davalo ponad 30 usogo vidobutku gazu v SRSR najbilshij riven vidobutku buv dosyagnutij u 1971 roci 31 3 mlrd kubometriv Prirodno sho taki intensivni tempi ekspluataciyi rodovisha prizveli do postupovogo vicherpannya jogo zapasiv na sogodni sumarni zapasi ocinyuyutsya priblizno v 100 mlrd kubometriv Nezabarom do Harkivshini buli prokladeni magistralni truboprovodi z Kiyeva Hersona Kishineva dva gazoprovodi z Moskvi Ukrayina zabezpechuvala gazom znachnu teritoriyu kolishnogo SRSR znachnoyu miroyu Rosijsku Federaciyu Obsyagi eksportu zrosli nastilki sho vinikayut problemi z gazozabezpechennyam promislovih centriv samoyi Ukrayini Zavdyaki uspiham ukrayinskoyi geologorozvidki v shidnomu regioni buli znachno rozshireni poshukovo rozviduvalni roboti na naftu i gaz V rezultati cogo v drugij polovini 1950 h ta na pochatku 1960 h rokiv na teritoriyi vid Chernigivskoyi do Luganskoyi oblastej bulo vidkrito 34 rodovisha sered nih takij gigant yak uzhe zgaduvane Shebelinske ta veliki naftogazokondensatni rodovisha Kachanivske Glinsko Rozbishivske Prilucke Gnidincivske Lelyakivske ta inshi Uprodovzh 1969 1964 rokiv voni buli vvedeni v promislovu rozrobku sho spriyalo intensivnomu zrostannyu obsyagiv vidobutku nafti v Ukrayini z 250 tis t u 1950 roci do 7 3 mln t u 1965 roci Uzhe u 1962 roci Dniprovsko Donecka naftogazonosna oblast dala bilshu chastinu vidobutoyi v Ukrayini nafti a v 1964 roci i gazu Z cogo chasu Shidnij region zalishayetsya providnim v Ukrayini za zapasami i vidobutkom vuglevodniv Naprikinci 1960 h rokiv richni obsyagi vidobutku nafti iz cih rodovish dosyagli svogo maksimumu Kachanivske 1 7 mln t u 1969 roci Glinsko Rozbishivske 1 mln t u 1969 roci Gnidincivske 3 7 mln t u 1971 roci Prilucke 0 48 mln t u 1973 roci Lelyakivske 4 3 mln t u 1974 roci i v podalshomu u zv yazku zi znachnim visnazhennyam vidobuvnih zapasiv pochali intensivno znizhuvatisya Ce vplinulo na dinamiku richnih obsyagiv vidobutku nafti v Ukrayini v cilomu Hrestishenske rodovishe druge za zapasami v Ukrayini pislya Shebelinskogo vidkrite v 1968 roci i vvedene v doslidno promislovu ekspluataciyu v 1970 r Maksimalnij richnij obsyag vidobutku nafti v Ukrayini 13 3 mln t iz gazovim kondensatom 14 5 mln t buv dosyagnutij u 1972 roci Nadali vin povilno znizhuvavsya nezvazhayuchi na vidkrittya novih serednih za zapasami naftovih i naftogazovih rodovish na teritoriyi Shidnogo naftogazovogo regionu Bogdanivske Malodivicke Monastirishenske Talalayivske Skorohodivske Chizhivske Novogrigorivske Ribalske Bugruvativske Anastasivske Perekopivske Pivdenno Afanasivske Korzhivske ta inshi Obsyagi glibokogo burinnya postijno zrostali Maksimalnogo znachennya voni dosyagli u 1967 roci 359 tis pogonnih metriv V cej chas poshukovo rozviduvalni roboti perehodyat na glibini 3000 5000 m Strimko zbilshuvalisya obsyagi sejsmorozviduvalnih robit z vikoristannyam metodu spilnoyi glibinnoyi tochki MSGT Vivchennya ta promislove ocinyuvannya pohovanih struktur i nasampered mizhkupolnih skladok Mashivsko Shebelinskogo gazonosnogo rajonu priveli do chislennih vidkrittiv u tomu chisli velikih Yefremivskogo Zahidno Hrestishenskogo Yablunivskogo Kotelev skogo ta Berezivskogo rodovish Z 1970 roku bulo uspishno rozpochato promislove ocinyuvannya maloamplitudnih pidijman na malih i serednih glibinah U rezultati chogo bulo vidkrito rentabelni dlya vidobutku vuglevodniv Suhodolivske Yur yivske Vinogradivske ta inshi rodovisha Vidkrite u 1966 roci Melihivske gazove rodovishe Harkivshina zdivuvalo fontanom iz zagoryannyam gazu yakij vinik z geologichnih prichin na sverdlovini 80 Melihivka u 1976 roci i buv mabut najpotuzhnishim v Ukrayini Debit gazu pid chas fontanuvannya sklav 44 mln kubometriv na dobu Fontan buv likvidovanij za 2 tizhni v jogo likvidaciyi brali uchast usi burovi pidrozdili Ukrgazpromu Dosvid poshukiv pokladiv vuglevodniv u pastkah neantiklinalnogo tipu nabuvavsya perevazhno shlyahom pobizhnogo vivchennya cih ob yektiv Iz seredini 1980 h rokah pochalasya yih cilespryamovana pidgotovka ta vvedennya shlyahom glibokogo burinnya Vidkrittya Voloshkivskogo j inshih rodovish pidtverdilo efektivnist cogo napryamu robit Z kincya 1990 h rokiv rozpochato osvoyennya novoyi perspektivnoyi teritoriyi pivnichnogo bortu Dniprovsko Doneckoyi zapadini Rozrobka vdoskonalennya i vprovadzhennya v praktiku novih tehnologij sejsmorozvidki vibir optimalnih napryamiv poshukovo rozviduvalnih robit na riznih etapah vivchennya j ocinki naftogazonosnosti Shidnogo regionu uvinchalisya vidkrittyam za porivnyano korotkij promizhok chasu 205 rodovish nafti i gazu stanom na 1994 rik Na Dniprovsko Doneckij zapadini naftogazovidobuvni upravlinnya funkcionuvali u Sumskij Ohtirske i Kachanivske rodovisha Chernigivskij Gnidincivske Prilucke rodovisha ta in i Poltavskij Sagajdacke Zachepilivske Radchenkivske rodovisha ta in oblastyah U 1977 roci za iniciativoyu zastupnika direktora Ukrgazpromu Ivana Diyaka bulo stvorene pidpriyemstvo z burinnya sverdlovin na gaz i naftu Ukrburgaz na bazi Krasnogradskogo upravlinnya burovih robit Stvorennya takogo pidpriyemstva bulo obumovleno neobhidnistyu ob yednannya zusil bagatoh kolektiviv yaki zajmalisya burinnyam gazovih ta naftovih sverdlovin na rodovishah Ukrayini dlya zmini tendenciyi znizhennya obsyagiv vidobutku vuglevodniv v Ukrayini Buli stvoreni zasadi j nakopichenij velikij dosvid glibokogo ta nadglibokogo burinnya sverdlovin shvidkogo rozburyuvannya vidkritih rodovish vikonani veliki obsyagi burilnih robit na rodovishah Zahidnogo Sibiru zokrema v Urengoyi ta Novomu Urengoyi Osnovni naukovi centri naukovogo zabezpechennya osvoyennya Shidno Ukrayinskoyi naftogazonosnoyi provinciyi buli zoseredzheni v Poltavskomu j Chernigivskomu viddilennyah Ukrayinskogo naukovo doslidnogo geologorozviduvalnogo institutu UkrNDGI Ukrayinskomu naukovo doslidnomu instituti gazu UkrNDIgaz ta Derzhavnomu naukovo doslidnomu i proektnomu instituti naftovoyi promislovosti UkrNDIPND Pivdenna naftogazonosna provinciyaOhoplyuye Zahidne ta Pivnichne Prichornomor ya Pivnichne Priazov ya Krim ukrayinski zoni Chornogo j Azovskogo moriv Administrativno vklyuchaye Odesku Mikolayivsku Hersonsku Zaporizku i chastkovo Donecku oblasti ta Avtonomnu Respubliku Krim Plosha 290 6 tis km u tomu chisli akvatorij moriv 123 5 tis km Stanom na 2000 rik viyavleno 39 rodovish 10 naftovih 7 gazokondensatnih 22 gazovih Nadra pivdnya Ukrayini zdavna vidomi yak umistilishe prirodnih vuglevodniv Pro ce svidchat zokrema amfori z naftoyu v mogilnikah Bosporskogo carstva IV II tis do n d znajdeni na Kerchenskomu pivostrovi Burinnya pershih neglibokih sverdlovin poblizu prirodnih vihodiv nafti na zemnu poverhnyu na Kerchenskomu pivostrovi znachnih rezultativ ne dalo odnak na inshih ploshah bulo stvoreno neveliki naftopromisli U 1920 h rokah pid kerivnictvom A D Arhangelskogo vikonani naukovo doslidni roboti po vivchennyu stratigrafiyi i tektoniki Kerchenskogo pivostrova ocinci jogo naftogazonosnosti U 1935 1937 rokah V V Kolyubinskoyu G O Lichaginim ta M V Muratovim uzagalneno geologichnij material po vsomu Krimskomu pivostrovu i skladeno geologichnu kartu masshtabu 1 100000 Viznacheno golovni napryamki poshukovo rozviduvalnih robit na naftu i gaz na Kerchenskomu pivostrovi i rekomendovani strukturi perspektivni u vidkladah miocenu i majkopskoyi seriyi Burovi roboti velisya stvorenim u 1933 roci trestom Krimnaftogaz U 1944 roci vidrazu pislya zvilnennya Krimu vid okupaciyi buv stvorenij trest Krimnaftogazrozvidka sho dozvolilo zbilshiti obsyagi poshukovogo burinnya ohopiti novi rajoni vklyuchayuchi Rivninnij Krim i Pivnichne Prichornomor ya a takozh rozshiriti stratigrafichnij diapazon doslidzhuvanih vidkladiv U cej period kompleksni geofizichni roboti stayut osnovoyu dlya novih geologichnih pobudov Za danimi gravimetrichnoyi zjomki 1946 1952 rokiv skladeno zvedenu kartu anomalij sili tyazhinnya dlya Rivninnogo Krimu U 1947 1949 rokah provedena geomagnitna zjomka Znachnu rol u rozvitku naftogazoposhukovih robit vidigrali sejsmichni doslidzhennya metodom vidbitih hvil MVH yaki ye obov yazkovoyu i dostatnoyu pidstavoyu dlya postanovki poshukovogo burinnya na naftu i gaz na lokalnih ob yektah U 1944 1960 rokah poshuki rodovish vuglevodniv poshiryuyutsya j na inshi regioni Krimu i Prisivashshya zrostaye yih stratigrafichnij obsyag do vidkladiv nizhnoyi krejdi vklyuchno ta glibina burinnya Odnak rodovish yaki b mali promislove znachennya ne viyavleno Pershij fontan gazu v Rivninnomu Krimu otrimano na Zadornenskij ploshi z utvoren paleocenu u 1960 roci Zgodom buli vidkriti Oktyabrske naftove ta Glibovske i Karlavske gazovi rodovisha 1961 rik Protyagom 1960 h rokah geofizichnimi robotami viyavleni pastki ne lishe v paleocenovih ale i v majkopskih vidkladah Glibokim burinnyam vidkrito she ryad rodovish gazu Promislovij vidobutok gazu v regioni rozpochato u 1966 roci na Glibovskomu rodovishi V nastupni roki vvedeni u rozrobku Zadornenske 1967 rik i Dzhankojske 1970 rik rodovisha sho umozhlivilo dovesti vidobutok u 1972 roci do 853 5 mln m Dali vin postupovo zmenshuvavsya do 215 8 mln m u 1981 roci U Krimu buli provedeni gazoprovodi z Glibovskogo rodovisha do Yevpatoriyi Sak Simferopolya Bahchisaraya i Sevastopolya 1966 1967 roki Piznishe buli pidklyucheni inshi gazovi rodovisha i vsya sistema gazopostachannya Krimu z yednana z zagalnoukrayinskoyu 1976 rik Z 1970 po 1990 rokah u pivnichno zahidnij chastini shelfu Chornogo morya geofizichnimi metodami bulo viyavleno blizko 46 a v akvatoriyi Azovskogo morya 22 perspektivnih strukturi Pochinayuchi z seredini 2012 roku dvi samopidjomni burovi ustanovki Chornomornaftogazu Petro Godovanec i Ukrayina uspishno rozroblyali Odeske shelfove rodovishe gazu Zavdyaki osvoyennyu shelfu vidobutok gazu v Krimu za dva roki zbilshivsya v 2 5 razi U 2014 roci ukrayinski burovi platformi na shelfi Chornogo morya buli zlochinno zahopleni Rosiyeyu pid chas aneksiyi Krimu j perepravleni blizhche do pivostrova Na terenah Zahidnogo Prichornomor ya poshukovi roboti provodilis pochinayuchi z 1946 roku odnak poshuki nafti i gazu ne dali pozitivnih rezultativ i z 1954 roku yih pripinili Principovo vazhlivim dlya strategiyi poshukiv vuglevodniv u Zahidnomu Prichornomor yi stalo vidkrittya u 1983 roci Shidno Saratskogo naftovogo rodovisha v karbonatnih serednodevonskih porodah Cya podiya zminila dumku bagatoh doslidnikiv shodo perspektivnosti cogo regionu Div takozhNaftogazova promislovist UkrayiniPrimitkiNini VAT Inzhiniringovo virobniche pidpriyemstvo VNIPItransgaz LiteraturaIstoriya ta perspektivi naftogazovidobuvannya navchalnij posibnik Bileckij V S Gajko G I Orlovskij V M Lviv Vidavnictvo Novij Svit 2000 2019 302 s ISBN 978 617 7519 33 0 Posilannya